خواهشمندم در مورد مصحف حضرت زهراء(سلام الله علیها) و قرآنی که منسوب به حضرت علی(علیه السلام) است توضیح بفرمایید.با تشکر

پاسخ بخش اول. کلمه «مُصْحَف»، اکنون بیشتر به معناى «قرآن» به کار مى رود؛ اما در لغت به معناى مجموعه برگه هایى است که میان دو جلد، جمع آورى شده است و امروزه «کتاب» خوانده مى شود. ) سید محمدرضا حسینى جلالى، تدوین السنة الشریفه، ص 76). بنابراین، منظور از «مصحف فاطمه» کتاب آن حضرت است که در بعضى از روایات اهل سنت نیز به آن اشاره شده است. راویانى چون «ابى بن کعب» وجود کتابى نزد حضرت فاطمه علیها السلام را تأیید کرده است. (اسعد عبود، صحیفة الزهراعلیها السلام، صص 56 – 58). یک. درباره ماهیت این مصحف در منابع شیعى، روایات فراوان وجود دارد. در این احادیث، محتوا، حجم، زمان و کیفیت نگارش مصحف بیان شده است. البته در نگاه ابتدایى، اختلافاتى میان این روایات دیده مى شود؛ ولى با اندکى دقت، قابل توجیه است. (مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، (تهران: دارالکتب الاسلامیه)، ج 26، ص 38 – 48). بعضى از روایات، مطالب آن را غیر از مطالب قرآن دانسته اند.( همان، ص 38 و 39) بر اساس شمارى از احادیث در این کتاب، مطالبى چون وصیت حضرت زهراعلیها السلام (همان، ص 43)، مصیبت هاى فرزندان آن حضرت در طول زمان (همان، ص 41)، پیشگویى حوادث آینده (همان، ص 44) و تمام پادشاهانى که بر زمین حکم خواهند (راند، نوشته شده است. سید محمد رضا حسینى جلالى، تدوین السنة الشریفه، ص 77) دسته اى از روایات نیز از اشتمال این مصحف، بر تمام احکام حلال و حرام، سخن به میان آورده است . (بحارالانوار، ص 37). بر اساس بعضى از احادیث، امام صادق علیه السلام حوادث تاریخى اى چون ظهور زندیقان را پیشگویى و گفتارش را به مصحف فاطمه، مستند کرده است. (بحارالانوار، ص 44). این روایات با هم ناسازگار نیست؛ زیرا ممکن است همه مطالب یاد شده در آن مصحف، وجود داشته و هر روایت بخشى از محتواى آن را بیان کرده باشد. دو. کیفیت نگارش مصحف : مهم ترین مطلب درباره این مصحف، زمان و کیفیت نگارش آن و مسئله ارتباط حضرت زهراعلیها السلام با جبرئیل و دیگر فرشتگان الهى است. در چند روایت، آمده است: پیامبراکرم صلى الله علیه وآله مطالب را املا مى کرد و امام على علیه السلام مى نوشت.(همان، ص 41 و 42 و 49)   درباره سبب انتساب مصحف به فاطمه علیها السلام، مى توان گفت: آن کتاب نزد آن حضرت نگه دارى مى شد و یا او واسطه رسیدن بعضى از مطالب، به دست امام على علیه السلام بوده است. در بعضى از روایات، مصحف، ره آورد املا و وحى مستقیم خداوند بر حضرت زهراعلیها السلام دانسته شده است . (همان، ص 39). بر اساس روایات دیگر، بعد از وفات پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله، خداوند فرشته اى را نزد آن حضرت مى فرستاد تا در غم پدر، دلدارى اش دهد و وى را از مکان و جایگاه رسول خدا در بهشت آگاه سازد و با او درباره مطالب مختلف به گفت وگو بنشیند. حضرت فاطمه علیها السلام سخنان آن فرشته را به امام على علیه السلام منتقل مى کرد و آن حضرت آنها را به نگارش در مى آورد. (همان، ص 44 و 48) روایتى این فرشته را جبرئیل علیه السلام معرفى کرده است.(همان، ص 42). میان این احادیث نیز ناسازگارى وجود ندارد؛ زیرا مى توان گفت خداوند به وسیله فرشته اى از فرشتگان خود (جبرئیل)، با آن حضرت سخن گفته است و فاطمه زهراعلیها السلام بخشى از این کتاب را به مطالب دریافتى از پدر بزرگوار خود و بخشى دیگر را به مطالب جبرئیل اختصاص داده بود. سه. امکان نزول جبرئیل : اشکال دیگر روایات دسته اخیر، قطع وحى پس از رسول اکرم است. به عبارت دیگر مسلمانان معتقدند آن حضرت، خاتم پیامبران است و بعد از وفات ایشان، ارتباط میان زمین و آسمان قطع و وحى منقطع گشته است. حال چگونه فرشته بر حضرت زهراعلیها السلام نازل شده و با آن بزرگوار گفت و گو کرده است؟ در پاسخ بدین اشکال، گفتنى است: طبق آیات قرآن، نزول فرشته الهى و ارتباط خداوند با غیر پیامبران، از طریق فرشتگان و وحى امکان پذیر است؛ چنان که آیات بسیارى از ارتباط فرشته با حضرت مریم سخن مى گوید.(آل عمران (3)، آیات 42 و 43 و 45) و خداوند ارتباط خود با مادر حضرت موسى را وحى مى خواند. (قصص (28)، آیه 7). وقتى امکان این ارتباط با زنانى چون مادر موسى و حضرت مریم پذیرفته شد، امکان و وقوع آن درباره حضرت فاطمه زهراعلیها السلام - که از سوى پیامبر اکرم سرور همه زنان در همه زمان ها معرفى شده است به طریق اولى پذیرفتنى مى نماید. منظور از انقطاع وحى و قطع ارتباط زمین و آسمان بعد از پیامبراکرم صلى الله علیه وآله، قطع ارتباط میان خداوند و فردى به عنوان پیامبر و مأمور ابلاغ است؛ نه عدم امکان ارتباط زمینیان با خداوند و فرشتگان. بر اساس روایات شیعه، نوعى ارتباط میان امامان معصوم و خداوند وجود دارد. (بحارالانوار، ج 26، ص 66 و 97). در روایات اهل سنت نیز بعضى از افراد «مُحَدَّث» معرفى شده اند؛ یعنى، کسانى که با فرشتگان الهى نوعى ارتباط دارند و از آنها حدیث دریافت مى کنند. (اعیان الشیعه، ج 1، ص 314 و 315) چهار. مصحف نزد چه کسى است؟ براساس روایات شیعه، این مصحف در زمان هاى مختلف، نزد امامان معصوم بوده است و از امامى به امام دیگر رسیده و جز آن بزرگان، کسى بدان دسترسى نداشته است. آنان با استفاده از آن، حوادثى را پیشگویى و احکامى را بیان کرده اند. ( بحارالانوار، ص 48 - 38) در پایان گفتنى است: کتاب هایى که اخیراً با عنوان صحیفة الزهرا منتشر شده، مانند: اسعد عبود، صحیفة الزهراعلیها السلام ؛ جواد قیومى اصفهانى، صحیفة الزهراعلیها السلام. با مصحف فاطمه تفاوت دارد؛ زیرا در این کتاب ها عمدتاً دعاهاى منسوب به آن حضرت علیها السلام به چشم مى خورد ؛ نه آنچه در روایات درباره مصحف فاطمه بیان شده است. پاسخ بخش دوم. پس از رحلت حضرت رسول اکرم(ص)، یاران و اصحاب آن حضرت به جمع آوری نوشته ها اقدام کردند. جهت انجام این خواست، امیرالمؤمین علی(ع)، نخستین پیرو رسول خدا(ص) که از همه یاران آگاه تر به مواقع تنزیل و تاویل قرآن بود_ پیش از همه به این کار اقدام کرد و آیات قرآن را با ویژگی های خاصی در یک جا و در کنار هم قرار داد و به مردم عرضه کرد؛ لکن به دلایلی مورد استقبال و پذیرش دستگاه رسمی خلافت واقع نشد. آن را به خانه بر گرداند و بنا بر روایتی فرمود: از این پس هرگز آن را نخواهید دید. آن مصحف پس از امام(ع) نزد فرزندان و امامان معصوم(ع) باقی ماند. شایان ذکر است قرآن ها یا نسخه هایی از قرآن که منسوب به امام علی بن ابی طالب است و در بعضی از موزه ها و کتابخانه ها موجود است، به عقیده محققان نمی تواند از نظر تاریخی و شواهد و قراین، متعلق به آن حضرت باشد.   ویژگی های مصحف حضرت علی(ع) مصحف حضرت، نسبت به دیگر مصاحف از امتیازات فراوانی برخوردار بود، از جمله: 1. ترتیب سوره ها به همان ترتیب نزول، تنظیم گشته بود. ( الاتقان، ج 1، ص 183، نوع 18). 2. قرائت مصحف حضرت دقیقاً مطابق با قرائت پیامبر(ص) بوده است. 3. این مصحف مشتمل بر اسباب نزول آیات، مکان نزول آیات و نیز اشخاصی است که در شأن آنان آیات نازل گشته است. 4. جوانب کلی آیات، به گونه ای که آیه، محدود و مخصوص به زمان یا مکان یا شخص خاصی نگردد، در این مصحف روشن شده بود. جهت اطلاع بیشتر ر.ک : 1. حسین جوان آراسته، درسنامه علوم قرآن، ص 163؛ 2. فصلنامه بینات، ش 28، ص 184؛ 3. دکتر محمود رامیار، تاریخ قرآن، ص 365، انتشارات امیرکبیر.   .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه