مبنای عقلی و ا حساسی در عزاداری چیست ؟

در پاسخ به بیان زیر توجه کنید : عزادارى برای اهل بیت و معصومین (ع) دارای فلسفه و مبانی دینی و عقلی مستحکمی است که تبیین دقیق و صحیح این مبانی می تواند در تغییر و تصحیح نوع دیدگاه و رفتار ما و اطرافیانمان نسبت به موضوع عزاداری برای اهل بیت(ع) تأثیر گذار باشد.از آنجا که سنت الهی بر هدایت انسان قرار گرفته است و او خود برای تحقق این هدف راهنماها و امامانی به سوی بشر ارسال نموده است و این افراد علاوه بر نقش هدایت گری شان , الگوهای نیکویی در روند انسان سازی هستند , زنده ماندن نام رسولان و امامان الهی نیازمند به تلاش انسان ناتوان ندارد. انسانها خود نیازمند شناخت الگوهای مناسب برای ادامه مسیر زندگی شان هستند. آنان در سرایی قرار گرفته اند که شناختی از آن ندارند و از سویی نه فرصتی برای تجربه تمام راهها و آزمودن همه احتمالات و نه توان چنین کاری را دارند. ما در زندگی خود همواره در پی شناختن و شناساندن بزرگان علمی و دانشمندان هستیم از آن رو که آنها را در رشته و فعالیت علمی شان سرآمد و الگو می دانیم و بر خود لازم می بینیم از تلاششان در راحت کردن زندگی دنیایی انسان سپاس گذاری کنیم ؛ و از سویی نیز سپاس گذاری و تشکرکردن امری است که در سرشت انسان نهاد ه شده است از این روست که چون فردی مورد محبت قرار گرفت بر خود واجب و لازم می بیند که سپاس گذاری خود را ابراز نماید.هدف از عزاداری بزرگداشت یاد اولیای الهی و یادآوری عظمت و مظلومیت آنها و برجسته‌کردن راه و اهداف والا و عالی آنها و تطبیق راه و اندیشه و نگرش و مشی و برنامه زندگی خود با منش و روش و رفتار و اقدام آنها است . انسان آمیزه ای از عقل و احساس است و سعادت او نیز در پرورش همین دو جنبه می باشد. یکی از توقعات ما از مجالس امام حسین ع این است که هر دو جنبه انسان را در مسیر رشد قرار دهد. خود قیام عاشورا نیز همین دو جنبه را داشته است. پس بهترین حالت این است که در مجالسی شرکت کنیم که ابتدا با سخنرانان خوب عقلانیت عاشورا را به انسان ها آموزش دهند و بعد با مداحان معتبر عشق و احساس ما را افزایش دهند. انسان در سایه عقل و احساس به خدا نزدیک می شود و این بزرگترین ماموریت مجالس مذهبی است. با توجه به حکمت عزادارى بر اهل بیت (علیهم السلام) - به خصوص امام حسین (علیه السلام) - حدّ عزادارى را شرع و عقلاء تعیین مى کنند. اگر عزادارى در شیوه هایى اجرا شود که شور را بر شعور غالب سازد و به نوعى موجب انحراف از فلسفه عزادارى گردد؛ خارج از حدود عزادارى مشروع، مقبول، موجّه و معقول است. سنت عزاداری اصیل شیعی همواره بر این اصل استقرار داشته است که در مجالس یادبود و روضه خوانی اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام غالب وقت شرکت کنندگان به بیان احکام دینی و معارف اسلامی، آموزش اعتقادات صحیح و همچنین تشریح سیره و روش زندگانی آن بزرگواران می گذشت و در پایان با ذکر مصائب آنان و با یادآوری مظلومیتشان اشکی ریخته می شد و همگان أعم از واعظ و مداح و مستمع، با روحی پاک از کلاس درس خارج می شدند. این بود که معمولاً حتی مردم عوام سرشار از اطلاعات دینی و اعتقادات محکم مذهبی بودند.در واقع مجالس عزاداری، هم بهانه ای برای آموزش دین و تبیین زندگی و سیره ی ائمه اطهار و الگو سازی مناسب برای مردم بود،؛ و هم شیوه، روش عزاداری و حتی نوع اشعار و محتوای آن، آموزه های صحیح علمی و عملی عزاداران را در پی داشت.باید باور کنیم که اگر از ثواب عزاداری گفته ایم و شنیده ایم، به یقین مربوط به عزاداری هایی است که در آن نه تنها نظام تشیع و حرمت امامان و نیز دین مبین اسلام مورد هتک قرار نگیرد که حتی مستحکم تر نیز بشود.این وظیفه عقلانى و شرعى، ایجاب مى کند که در ایام عزادارى اهل بیت (علیهم السلام)، حزن و اندوه خود را به «زبان حال»، یعنى، با اشک، آه و ناله و زارى، از نظر خوراک، با کم خوردن و کم آشامیدن مانند افراد غم زده (طبق فرموده امام صادق (علیه السلام) به معاویة بن وهب، «عزاداران سیدالشهدا در روز عاشورا از آب و غذا دورى جویند تا آن که یک ساعت از وقت فضیلت نماز عصر بگذرد، و در حد لزوم به غذاى معمول صاحبان مصیبت، سدّ جوع و عطش کنند ). [نگا: تاریخ النیاحة الامام الشهید الحسین بن على، ج 1، صص 157-159] و از نظر پوشاک، با پوشیدن لباسى که از حیث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف، حکایت گر اندوه و ناراحتى است، آشکار سازیم.عزاداری باید معرفت افرین باشد از آنجا که در فرهنگ شیعى، عزادارى باید از سر معرفت و شناخت باشد، هم دردى با آن عزیزان، در واقع یادآورى فضایل، مناقب و آرمان هاى آنان بوده و بدین شکل، آدمى را به سمت الگوگیرى و الگوپذیرى از آنان سوق مى دهد.فردى که با معرفت در مجالس عزادارى، شرکت مى کند، شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم مى آمیزد و در پرتو آن، انگیزه اى قوى در او پدیدار گشته و هنگام خروج از مراسم عزادارى، مانند محبى مى شود که فعّال و شتابان، به دنبال پیاده کردن اوصاف محبوب در وجود خویشتن است.عزاداری جامعه ساز است هنگامى که مجلس عزادارى، موجب انسان سازى گشت، تغییر درونى انسان به عرصه جامعه نیز کشیده مى شود و آدمى مى کوشد تا آرمان هاى اهل بیت (علیهم السلام) را در جامعه حکم فرما کند.به بیان دیگر، عزادارى بر اهل بیت (علیهم السلام)، در واقع با یک واسطه، زمینه را براى حفظ آرمان هاى آنان و پیاده کردن آنها فراهم مى سازد. به همین دلیل مى توان گفت: یکى از حکمت هاى عزادارى، ساختن جامعه براساس الگوى ارائه شده از سوى اسلام است.بنا بر این می توان گفت : به هر حال , فایده و بهره عزاداری اولا شامل حال خود انسان می شود, چرا که انسان ها با افرادی پاک و آگاه از اسرار نهان هستی آشنا می شوند و با حلقه زدن بر گرد آنها در مسیری امن و با گامهایی پرسرعت و شتابان به سوی هدف به پیش می رود. در حقیقت محافل عزاداری و ذکر مصائب اهل بیت (ع)، فرصتی برای آشنا شدن به سیره و روش زندگی و بندگی، ابراز علاقه و بیان حمایت از اهداف و آرمانهای آنها می باشد. در ادامه بیشتر به این نکات خواهیم پرداخت:الف. محبت و دوستى: قرآن و روایات، دوستى خاندان رسول اکرم(ص) و اهل بیت(ع) را بر مسلمانان واجب کرده است «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَى وَمَن یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزِدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ ؛ بگو به ازاى آن [رسالت] پاداشى از شما خواستار نیستم مگر دوستى در باره خویشاوندان و هر کس نیکى به جاى آورد [و طاعتى اندوزد] براى او در ثواب آن خواهیم افزود قطعا خدا آمرزنده و قدرشناس است »( سوره شوری ، آیه23؛ همچنین ر.ک : هود ، آیه 29؛ میزان الحکمه، ج 2، ص 236..) روشن است که دوستى لوازمى دارد و محبّ صادق، کسى است که شرط دوستى را - چنان که باید و شاید - به جا آورد. یکى از مهم ترین لوازم دوستى، هم دردى و هم دلى با دوستان در مواقع سوگ یا شادى آنان است؛( نگا: المحبة فى الکتاب والسنة، صص 169 - 170 و 181 - 182. ) شرط دوستی ومحبت به اهل بیت که درقرآن به عنوان یک دستور ذکر شده این است که در عزای آل رسول عزادار ودر شادی آنها شاد باشیم .احترام و بزرگداشت ائمه طاهرین ـ علیهم السّلام ـ چه در مراسم شادی آنها و چه در مراسم حزن ایشان‌، می‌تواند از موارد، عزت گذاشتن و محبت به اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ باشد؛ زیرا اگر بر حزن و شادی آنها شریک نباشیم، و در مراسم بزرگداشت آنها شرکت نکنیم، و به این وسیله ارادت خود را در همدردی با آنها ثابت نکنیم، قهراً در مودت و محبت به این خاندان نیز مشکل خواهیم داشت. از این رو در احادیث، بر برپایى جشن و سرور در ایام شادى اهل بیت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأکید فراوان شده است.حضرت على(ع) در روایتى مى فرماید: «شیعه و پیروان ما در شادى و حزن ما شریکند». «یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا»؛( بحارالانوار، ج 44، ص 287.) امام صادق(ع) نیز فرمودند: «شیعتنا جزء منا خلقوا من فضل طینتنا یسوؤهم ما یسؤنا و یسرّهم ما یسرّنا»؛ امالى، ص 305. «شیعیان ما پاره اى از خود ما بوده واز زیادى گل ما خلق شده اند؛ آنچه که ما را بدحال یا خوشحال مى سازد، آنان را بدحال و خوشحال مى گرداند». این وظیفه عقلانى و شرعى، ایجاب مى کند که در ایام عزادارى اهل بیت(ع)، حزن و اندوه خود را به «زبان حال»؛ یعنى، با اشک، آه و ناله و زارى، از نظر خوراک، با کم خوردن و کم آشامیدن مانند افراد غمزده طبق فرموده امام صادق(ع) به معاویة بن وهب، «عزاداران سیدالشهدا در روز عاشورا از آب و غذا دورى جویند تا آن که یک ساعت از وقت فضیلت نماز عصر بگذرد، و در حد لزوم به غذاى معمول صاحبان مصیبت، سدّ جوع و عطش کنند». (نگا: تاریخ النیاحة الامام الشهید الحسین بن على، ج 1، صص 157-159). و از نظر پوشاک، با پوشیدن لباسى که از حیث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف، حکایت گر اندوه و ناراحتى است، آشکار سازیم.ب. انسان سازى: از آنجا که در فرهنگ شیعى، عزادارى باید از سر معرفت و شناخت باشد؛ هم دردى با آن عزیزان، در واقع یادآورى فضایل، مناقب و آرمان هاى آنان بوده و بدین شکل، آدمى را به سمت الگوگیرى و الگوپذیرى از آنان سوق مى دهد. فردى که با معرفت در مجالس عزادارى، شرکت مى کند؛ شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم مى آمیزد و در پرتو آن، انگیزه اى قوى در او پدیدار گشته و هنگام خروج از مراسم عزادارى، مانند محبى مى شود که فعّال و شتابان، به دنبال پیاده کردن اوصاف محبوب در وجود خویشتن است.ج. جامعه سازى: هنگامى که مجلس عزادارى، موجب انسان سازى گشت؛ تغییر درونى انسان به عرصه جامعه نیز کشیده مى شود و آدمى مى کوشد تا آرمان هاى اهل بیت(ع) را در جامعه حکمفرما کند. به بیان دیگر، عزادارى بر اهل بیت(ع)؛ در واقع با یک واسطه زمینه را براى حفظ آرمان هاى آنان و پیاده کردن آنها فراهم مى سازد. به همین دلیل مى توان گفت: یکى از حکمت هاى عزادارى، ساختن جامعه براساس الگوى ارائه شده از سوى اسلام است.د. انتقال دهنده فرهنگ شیعى به نسل بعد: کسى نمى تواند منکر این حقیقت شود که نسل جدید در سنین کودکى، در مجالس عزادارى با فرهنگ اهل بیت(ع) آشنا مى شوند. به راستى عزادارى و مجالس تعزیه، یکى از عناصر و عوامل برجسته اى است تا آموزه هاى نظرى و عملى امامان راستین، به نسل هاى آینده منتقل شود. در حقیقت فلسفه عزاداری برای اهل بیت (ع) هم عقلی است و هم نقلی (از سوی معصومین تأکید شده است) و مراسم عزادارى، به دلیل قالب و محتوا، بهترین راه براى تعلیم و تربیت نسل جدید و آشنایى آنان با گفتار و کردار اهل بیت(ع) می باشد. در این زمینه کتب بسیاری نوشته شده است که به بعضی از آنها برای مطالعه بیشتر اشاره می شود:1. عزاداری از دیدگاه مرجعیت، ربانی خلخالی.2. فلسفه شهادت وعزاداری امام حسین (ع) ، سید عبدالحسین شرف الدین عاملی, مترجم: على صحت، انتشارات مرتضوى.3.حماسه حسینی، شهید مطهری. انتشارات صدرا.4. حماسه و عرفان، آیه الله جوادی آملی.5. پیام های عاشورا، جواد محدثی, نشر معروف.6. عبرت های عاشورا، سید احمد خاتمی, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى قم.7. فرهنگ عاشورا، جواد محدثی.8.چرا عزاداری، مهدی عدالتیان،گل محمدی9.چرا و چگونه عزاداری کنیم، رامین گلمکانی،آستان قدس رضوی10.آثار و برکات زیارت امام حسین، محمد رضا باقی اصفهانی، نصایح11. فلسفه عاشورا از دیدگاه اندیشمندان جهان اسلام, بخشعلی قنبری, 12. درسی که حسین بن علی به انسانها آموخت, شهید هاشمی نژاد13. حسین بن علی را بهتر بشناسیم, آیت الله یزدی14. آذرخشی دیگر از آسمان کربلا , آیت الله مصباح یزدی15. فلسفه عزادارى , محمدى نیا16. بازتاب تفکر عثمانی در قیام کربلا، محمدرضا هدایت پناه .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه