پس چرا خود پیامبر(ص) و ائمه(ع) برده داشتند. چرا آنها پیشکسوت عدم خرید و فروش برده نشدند؟

جواب اجمالى : شغل برده فروشى به عنوان یکى از منفور ترین اعمال توسط شخص پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه امرى مذموم اعلام گردید ( قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص : شَرُّ النَّاسِ مَنْ بَاعَ النَّاسَ کسى که انسان ها را به بردگى مى فروشد بدترین مردم است . [ [ 1 ) به گونه اى که برده فروشى به عنوان معیارى براى نشان دادن زشتى کارهاى ناپسند قلمداد مى شد . [ [ 2 تعلیمات و رفتار پیامبر مکرم اسلام به گونه اى بود که بایکوت برده فروشى و برده فروشان را در پى داشت . ایشان در جواب کسى که از مشخصات همسر شایسته براى دخترش سئوال کرده بود فرمودند دختران خویش را به ازدواج نخاس ( برده فروش ) ندهید . در مذمت برده فروشى فرمودند : اما در باره برده فروشى بدرستى که جبرئیل بر من نازل گردید و گفت : اى محمد بدترین گروه امت تو کسانى هستند که انسان ها را خرید و فروش مى کنند . [ [ 3 از نظر احکام فقهى نیز خرید و فروش انسان ها به عنوان برده حرام است و هیچ کس حق ندارد انسان آزادى را به عنوان برده خریدارى نماید . البته با توجه به مصالحى که بر لزوم تدریجى بودن حذف بردگى در اسلام وجود دارد و در جواب پیشین به آن اشاره شد ، خریدو فروش برده در بازار غیر مسلمین در مواردى مجاز اعلام شده است که حکمت اصلى آن بیشتر به مصالح خود برده برمى گردد . در ادامه به حکمت این حکم مى پردازیم . باید توجه داشت اعلام عدم جواز خرید و فروش برده به طور مطلق و به صورت یک جانبه و در حالى که کفار و متجاوزان به چنین امرى پایبند نیستند بر خلاف مصالح اسلام ، امت اسلامى و همچنین برخلاف مصالح خود بردگان است . خرید برده توسط مسلمانان زمینه ساز تربیت و اصلاح ، حمایت ، سرپرستى و بالاخره آزادسازى عزتمندانه بردگان است . در جواب تفصیلى به دلایل این ادعا خواهیم پرداخت . . 1 تربیت اسیران جنگى عملا ، در زمره بدترین و خطرناکترین مجرمینى بوده اند که به مقابله با امت و نظام اسلامى کمر همت بسته اند . اسلام براى رساندن معارف اسلامى و آشنا کردن آنان با تربیت اسلامى و هم چنین بازپروى ایشان امکان بردگى و خرید و فروش این اسیران را فراهم مى کند تا با توجه براساس احکام متعالى اسلام با آنها رفتار شود . در رویارویى با آنها در درجه اول امکان لطمه رساندن به امت و نظام اسلامى از آنها سلب شود و در درجه دوم به عنوان عضوى از پیکره و نظام اسلامى به جامعه آزاد عودت داده شوند . همچنین از نظر احکام اسلامى خرید برده گانى که در بازار کافران حربى خرید و فروش مى شود بلا اشکال است . حکمت اصلى این امر همان گونه که در روایتى در این زمینه آمده است خارج کردن آنها از دارالشرک به دارالاسلام عنوان گردیده است ( إِنَّمَا أَخْرَجُوهُمْ مِنَ الشِّرْکِ إِلَى دَارِ الْإِسْلَام ) . [ [ 4 وجود این بردگان در تحت مالکیت کشورهایى که در جنگ با مسلمین هستند نیروهایى مستعد براى دشمنى با امت اسلامى محسوب مى شوند علاوه بر اینکه خارج کردن این بردگان و داخل شدن آنان به حکومت اسلامى زمینه آشنایى آنان با احکام و مقررات اسلامى و الحاق به جامعه اسلامى و نهایتا آزادى را مهیا مى کند . سیاست تربیت یکى از مهمترین و اصلى ترین سیاست هاى اسلام در امر برده دارى است . یکى از یاران امام صادق علیه السلام روایت مى کند ه فردى از امام سئوال کرد که « من غلامى دارم که شراب مى نوشد و به کارهاى زشت و ناروا دست مى زند . از این جهت مى خواهم او را آزاد کنم . آیا آزاد کردن او نزد شما بهتر است یا آنکه او را بفروشم و با پولش صدقه بدهم ؟ حضرت فرمود : در برخى زمان ها عتق بهتر است و در برخى زمان ها صدقه بهتر . اگر برده فرد نیکوکارى باشد عتق بافضیلت تر است و اگر برده گنهکار باشد فروش او و صدقه دادن با پول او سزاوار تر است . » [ . 2 [ 5 سرپرستى بردگان عموما به دلیل از دست دادن خانه و کاشانه خویش جز طبقات مستضعف و محروم جامعه هستند که بایستى تحت نظارت و سرپرستى و کفالت کسانى که امکان سرپرستى آنها را دارند قرار گیرند . در صدر اسلام بسیارى از بردگان ترجیح مى دادند که در بردگى مولاى خویش باقى بمانند تا اینکه بدون سرپرست در جامعه رها شوند . جواز خریدو فروش بردگان ( در موارد خاص ) ، زمینه سرپرستى و کفالت اقتصادى و اجتماعى آنان را فراهم کرده و نیازهاى طبیعى آنان را پوشش مى دهد . باید توجه داشت که نفقه برده بر مالک آن واجب است . مالک بایستى این امکان را داشته باشد که در صورت عدم قدرت بر پرداخت نفقه مملوک خویش آن را به کسى که این امکان را دارد بفروشد . . 3 حمایت با توجه به زندگى قبیلگى در گذشته ، بردگان با هرخصوصیتى که از نظر طبیعى و نژادى داشتند جزیى از قبیله محسوب شده و تحت حمایت قبیله خویش بودند . امنیتى که حمایت قبیله براى بردگان ایجاد مى نمود حیاتى بود . خرید و فروش بردگان در موارد خاص حمایت اجتماعى را براى بردگان به ارمغان مى آورد . حتى در صورت آزاد کردن برده ، حمایت قبیله ضرورت حیاتى داشت . در صورت عدم وجود این حمایت و با توجه به اینکه برده آزاد شده قدرت کافى براى دفاع از آزادى و حریت خویش را ندارد این امکان همواره وجود داشت که باز تحت تصرف غاصبانه و بردگى دوباره عده اى زورگو قرار گیرد . این شرایط براى برده تازه آزاد شده بسیار خطرناک بود به گونه اى که بسیارى از بردگان ترجیح مى دادند در بردگى باقى بمانند تا اینکه از حمایت اجتماعى قبیله برخوردار باشند . . 4 آزاد سازى : نهضت آزادى بخشى اسلام به بردگان بالاخره نکته اساسى تر اینکه امکان خریدو فروش برده یکى از مهمترین زمینه ها براى نهضت آزادسازى بردگان است . پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه در کنار مبارزه فکرى و اعتقادى با بردگى و عوامل بردگى ، خرید و آزادسازى بردگان را به طور وسیعى در دستور کار قراردادند . ایشان راهبردهاى متعددى براى نهضت آزادى بخشى بردگان اعمال نمودند . در بسیارى از این موارد خرید و فروش برده مقدمه آزادسازى آن به شمار مى رود . ممنوع ساختن خرید و فروش برده سبب مى شد که اولا نهضت آزادسازى منتفى گردد . ثانیا به دلیل عدم پایبندى مشرکین و کفار به عدم خرید و فروش برده نه تنها امر برده دارى ملغى نمى گردد بلکه اسیران و بردگان تحت ظلم و ستم و انحراف مشرکین و کفار قرار مى گیرند . پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه علاوه بر آزادسازى کلى و موردى ، اصحاب و مسلمانان را به این امر تشویق مى نمودند . با نگاهى به سیره و سنت پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه و ائمه معصومین علیهم السلام ، پیشکسوت عدم خرید و فروش برده و توصیه به آزاد سازى همراه با پشتیبانى بردگان بودند . آزاد سازى کلى - آزاد سازى کلى اسراى جنگ بدر و هوازن و حنین و اسراى بنى مصطلق و . . . : پس از این جنگ پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه دستور آزاد کردن اسیران که جمع زیادى بودند ( بیش از چهار هزار نفر ) را صادر فرمودند . آن حضرت خود آنچه را داشتند ویا در اختیار بنى عبدالمطلب بود آزاد کرد و به مومنان پیشنهاد کرد همین کار را انجام دهند . عده اى نیز که از این کار سر باز زدند ترغیب شدند که در ازاى هر اسیر 6 نفر شتر به آنها داده شود و اسرا آزاد گردیدند . [ [ 6 این رویه در بسیارى از جنگ ها و غزوه ها که امکان شورش دوباره اسیران کم بود وجود داشت . - رسول خدا صلوات الله علیه فرمود : هر برده اى از اهل طائف نزد ما بیاید آزاد است . نهضت برده دارى در زمان ائمه معصومین علیهم السلام نیز ادامه یافت . - امیرالمومنین على علیه السلام در یک مورد هزار برده را آزاد کردند و هزینه آزادى را با کار در مزرعه پرداخت نمودند . [ [ 7 - گروهى از ایرانیان اسیر شده را به مدینه آوردند عمر دستور داد زنانشان کنیز مسلمانان و مردانشان مسئول حمل مریض ها و ناتوانان براى طواف باشند . حضرت على ( ع ) از قول پیامبر مکرم اسلام فرمود : پیامبر فرمود که بزرگواران هر قومى را حتى اگر به مخالفت شما قیام کنند اکرام کنید و این گروه از فارس حکیمان و بزرگواران هستند و بزرگوارانه تسلیم شده و به اسلام گرایش پیدا کردند و از این رو به خاطر رضاى خدا از سهم خویش و بنى هاشم همه را آزاد کردم . مهاجرین و انصار نیز به پیروى از امیرالمومنین على علیه السلام از حق خویش همه را آزاد کردند . عمر بن خطاب گفت على جلو افتاد و تصمیم مرا خراب کرد . [ [ 8 - امام سجاد علیه السلام صد هزار برده را بى آنکه به آنها نیازى داشته باشد خرید و آزاد کرد . به گونه اى که سپاهى از موالیان که به آموزش و نشر معارف الهى مى پرداختند تشکیل شد . سیدالاهل در مورد سنت امام سجاد علیه السلام مى گوید : بردگان مى دانستند که زین العابدین علیه السلام چنین اخلاق و منشى دارد که به هربهانه بردگان را خریدارى و آزاد مى کند از این رو خود را در معرض خرید او قرار مى دادند و از دست اربابان خود رها مى شدند . ایشان به هر بهانه و روز و عیدى بردگانى را آزاد مى کرد تا اینکه در مدینه لشکرى حدود 50000 نفرى از آزادشدگان ایشان که همه در ولاى ایشان بودند ایجاد شد . پى نوشت [ [ 1 . کافى ، ج 5 ، ص . 114 [ [ 2 . مجموعه‌آثاراستادشهیدم ج . 18 کتاب داستان و راستان . حتى برده فروش . . . . . ص : 479 [ [ 3 . من لایحضره الفقیه . ج 3 ص 159 [ [ 4 . وسائل الشیعه ، ج 18 ، ص : 245 [ [ 5 . وسائل الشیعه . ج 23 ص 34 [ [ 6 . خاتم پیامبران صلوات الله علیه ج 3 ص 369 [ [ 7 . کلینى . الکافى . تحقیق على اکبر غفارى . ج 5 ص 74 [ [ 8 . بحار ، ج 45 ، ص . 330 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه