درجایی شنیدم که گفتند عوالم جهان خلقت عبارت است از: عالم ذر، رحم، خاک، برزخ، حشر، دوزخ، بهشت. در مورد این عوالم اطلاعات می خواستم، اینکه می گویند سرانجام تمام انسان ها به بهشت می روند صحت دارد؟

تعبیر عالم، کاربردهای فراوانی دارد لذا نباید آنها را با اصطلاح کلامی یا فلسفی عالم خلط کرد ؛ مثلا در عرف گفته می شود عالم بچگی،‌ عالم نوجوانی، علم پیری، عالم دانشجویی، عالم طلبگی، عالم مجردی، عالم دوستی، عالم تجارت، دنیای صنعت، جهان علم و تکنولوژی و ... اینها تعبیرات عرفی است و ربطی به عالم در اصطلاح کلامی یا فلسفی یا عرفانی یا شرعی ندارد. عالم رحم، عالم بهشت و عالم جهنم و عالم دوزخ نیز از این قبیل تعبیراتند. چون عالم رحم، داخل در عالم ماده است ؛ و عالم جداگانه ای نیست . جنین زن موجود مادی است،‌ قلب و کلیه و دیگر اعضای داخلی او نیز از موجودات عالم ماده اند ؛ .در عرف ، رحم را از آن جهت عالم جدایی تلقی می کنند که نوازد قبل از تولد در آن زندگی می کند.بهشت و دوزخ(جهنم) نیز عوالمی جدا از عالم آخرت نیستند؛ بهشت و جهنم هم مثل میزان و صراط و ... موجودات عالم آخرتند. حشر نیز یکی از اسامی عالم آخرت است. عالم آخرت را از آن جهت که انسانها در آن محشور می شوند عالم حشر یا محشر می نامند ؛ و از آن جهت که نهایت کار مردم به آن عالم ختم می شود، عالم آخرت می گویند ؛ و از آن جهت که در آن عالم ، مردم از قبور قیام می کنند ویت در پیشگاه حضرت حق قرار می گیرند ، قیامت می نامند . بنابراین اینها اسمهای مختلف یک عالمند. به طور کلی عوالم خلقت در قوس نزول(در سیر خلقت و پیدایش از جانب خدا) سه عالم است: 1. عالم عقول که اسامی زیادی دارد مثل عالم ارواح، عالم مفارقات تامّه، عالم عقل، عالم جبروت و ... . 2. عالم مثال که آن هم اسامی زیادی دارد مثل عالم برزخ نزولی ، عالم خیال منفصل، عالم هیاکل نوریّه، عالم ملکوت و ... . به نظر برخی عکما و عرفا ، مراد از عالم ذرّ یا عالم میثاق نیز همین عالم است. 3. عالم طبیعت که آن هم اسامی متعددی دارد مثل عالم ماده، ناسوت،‌ اسفل السافلین، عالم حرکت، عالم زمان، عالم عناصر ، عالم کون و فساد و ... . یکی از اسامی این عالم نیز عالم خاکی است. در قوس صعود(در مسیر بازگشت انسان به سوی خدا) نیز سه عالم است. البته این سه عالم همان سه عالم قبلی است لکن انسان در مسیر صعود و بازگشت به گونه خاصی بازگشت می کند ، لذا در بازگشت این عوالم برای انسان نمود متفاوتی پیدا می کنند و به همین علت اسامی دیگری نیز پیدا می کند. دربازگشت ، عالم طبیعت را افزون بر اسامی سابق دنیا ، عالم شهادت و عالم تکلیف نیز می گویند و در مقابل آن ، دو عالم دیگر را عالم اعلی ، عالم غیب و عالم جزا می نامند.عالم مثال را در بازگشت ، برزخی صعودی، عالم قبر، عالم اموات(مردگان) نیز می گویند.عالم سوم در بازگشت عالم آخرت است که از این حیث نیز اسامی گوناگونی یافته است. برخی حکما گفته اند که عالم آخرت همان عالم عقل است در سیر صعودی ؛ ولی برخی دیگر گفته اند برای عده ای از مردم ، آخرت نیز در حد عالم برزخ است. البته این دو نظر قابل جمع می باشند ؛ لکن به خاطر تخصصی بودن این بحث از آن می گذریم. خصوصیت بارز عالم طبیعت، مادی بودن، حرکت و زمان و مکان داشتن است ؛ و خصوصیت بارز عالم مثال(برزخ) این است که غیرمادی است ؛ و حرکت و زمان در آن راه ندارد؛ لکن مثل عالم ماده دارای صور و اشکال و دیگر خصوصیات عالم ماده است ؛ البته اعراض ، در عالم مثال ، عین وجود جوهرند نه عارض بر آن ؛ و خصوصیت بارز عالم عقل این است که از ماده، حرکت، زمان، شکل، رنگ و دیگر خصوصیات عالم ماده مبراست. در جواب قسمت آخر سوال نیز عرض می شود که طبق برخی روایات و معیارهای کلامی و فلسفی و عرفانی می توان گفت اکثر انسانها بالاخره بعد تحمل مکافات اعمال و عقائدشان پاک شده و از جهنم خلاص می شوند و به بهشت می روند ؛ ولی عدّه بسیار اندکی هستند که جهنم برای آنها ابدی است و از نجات نمی یابند نظیر شیطان و افرادی که دشمنی آنها با خدا در حد شیطان یا شدیدتر از شیطان است. طبق روایات اهل بیت (ع) شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) اگر گناهکار باشند در عالم برزخ مجازات می شوند ولی در آخرت با شفاعت اهل بیت (ع) وارد بهشت می شوند ؛ ولی دیگران بسته به مقدار گناه و شرک وکفرشان در جهنم می مانند و آنگاه که در اثر عذاب جهنم به فطرت توحیدی خود بازگشتند به بهشت می روند. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه