تفاوت خطا و نسیان در چیست؟ به خصوص از حیث عقوبت؟

در پاسخ به این پرسش به چند نکته توجه نمایید : 1- نسیان و خطا با یکدیگر فرق روشنى دارند ؛ خطا معمولا به کارهایى گفته مى شود که از روى غفلت و عدم توجه از انسان سر مى زند مثل این که کسى به هنگام شکار تیرى را مى زند و به انسانى، بدون قصد اصابت مى کند و او را مجروح مى نماید. ولى نسیان در جایى گفته مى شود که انسان با توجه دنبال کار مى رود ولى مشخصات حادثه را فراموش کرده، مثل اینکه فرد بى گناهى را مجازات کند به گمان اینکه گناهکار است زیرا مشخصات گناهکار واقعى را فراموش نموده است.2-منظور از سهو و خطا عملی است که گناه نبوده و دارای عقوبت هم نباشد. معنای نسیان این است که عملی از روی فراموشی انجام گردد؛ در این مورد هم عقوبت شامل فرد ناسی نخواهد بود . با توجه به این معانی باید بگوییم که خطا و نسیان با «گناه» متفاوت است؛ زیرا، اولاً گناه با علم و اراده صورت مى گیرد؛ ولى سهو، خطا و نسیان چنین نیست. ثانیاً، گناه همواره مخالفت با اوامر الهى است؛ ولى سهو، خطا و نسیان، امکان دارد گاهى با امر خداوند مخالف باشد (مثلاً سهو در به جا آوردن یکى از اجزا و ارکان عمل عبادى) و گاه هیچ ارتباطى با اوامر خداوند ندارد (مثلاً خطا در یک عمل مباح فردى یا اجتماعى). 3-در آیه 286 بقره کلمه نسیان و خطا در کنار یکدیگر دکر شده اند . برای آگاهی شما از این آیه و مفاد آن به توضیحات زیر توجه نمایید : لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً کَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْکافِرِینَ خداوند هیچ کس را، جز به اندازه توانایى اش، تکلیف نمى کند. (انسان،) هر کار (نیکى) را انجام دهد، براى خود انجام داده، و هر کار (بدى) کند، به زیان خود کرده است. (مؤمنان مى گویند:) پروردگارا! اگر ما فراموش یا خطا کردیم، ما را مؤاخذه مکن! پروردگارا! تکلیف سنگینى بر ما قرار مده، آن چنان که (به خاطر گناه و طغیان،) بر کسانى که پیش از ما بودند، قرار دادى! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرر مدار! و آثار گناه را از ما بشوى! ما را ببخش و در رحمت خود قرار ده! تو مولا و سرپرست مایى، پس ما را بر جمعیت کافران، پیروز گردان!و به دنبال این دو اصل اساسى (تکلیف به مقدار قدرت است- و هر کسى مسئول اعمال خویش است) از زبان مؤمنان هفت درخواست از درگاه پروردگار بیان مى کند که در واقع آموزشى است براى همگان که چه بگویند و چه بخواهند.نخست مى گوید: پروردگارا! اگر ما فراموش کردیم یا خطا نمودیم ما را مؤاخذه مکن (رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا).آنها چون مى دانند مسئول اعمال خویش اند لذا با تضرعى مخصوص، خدا را به عنوان رب و کسى که لطف ویژه اى در پرورششان داشته و دارد، مى خوانند و مى گویند زندگى به هر حال خالى از فراموشى و خطا و اشتباه نیست، ما مى کوشیم به سراغ گناه عمدى نرویم، اما خطاها و لغزشها را تو بر ما ببخش.بحثى که در اینجا مطرح مى گردد این است که: مگر امکان دارد که پروردگار کسى را در برابر لغزشى که از فراموشى یا عدم توجه سرچشمه گرفته مجازات نماید؟ تا زمینه اى براى این درخواست بماند؟در پاسخ این سؤال باید گفت: گاهى فراموشى نتیجه سهل انگارى خود انسان است مسلم است که اینگونه فراموشیها از انسان سلب مسئولیت نمى کند مانند این که: در قرآن آمده است فَذُوقُوا بِما نَسِیتُمْ لِقاءَ یَوْمِکُمْ هذا، (بچشید عذاب خدا را در برابر آن که این روز را فراموش کردید). بنا بر این فراموش کاری هایى که زاییده سهل انگارى است قابل مجازات است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه