فلسفه تفاوت ديه مسلمان و غيرمسلمان چيست؟

مقدمه: قرآن براي مرزهاي جغرافيائي، نژادي، طبقاتي و مانند آن كه انسانها را از يكديگر جدا مي كند اهميتي قائل نيست، تنها مرز را مرزِ «ايمان» و «كفر» شمرده است و به اين ترتيب جامعة انساني را به دو گروه «مؤمن» و «كافر» تقسيم مي كند. قرآن در معرفي ايمان و كفر در موارد متعددي ايمان را تشبيه به «نور» يا «حيات» و كفر را تشبيه به «ظلمت» و يا «مرگ» مي كند. از منظر قرآن انسان چند نوع حيات و مرگ دارد: 1. حيات و مرگ نباتي: مظهر آن رشد و نمو، تغذيه و توليد مثل است. 2. حيات و مرگ حيواني: نشانة بارز آن احساس و حركت است. 3. حيات و مرگ انساني و روحاني: قرآن محور حيات و مرگ را حيات عقلاني و معنوي انسان مي شمرد. از نظر قرآن حيات روحاني حقيقت و زندگي و مرگ حيواني مجازي بيش نيست. و كافر داراي چنين حيات معنوي نيست لذا در واقع فاقد حيات است و طبيعتاً وقتي حياتي نيست ارزشي هم نخواهد داشت. براي پاسخ گوئي به سؤال لازم است چند نکته مورد توجه قرار گيرد: 1. اقسام كافر: الف) كافر حربي. ب) كافر ذمي (اهل كتاب). كافر حربي چون مهدور الدم است و در مقابل اسلام و مسلمانان موضع خصمانه گرفته است جان و مالش محترم نيست لذا ديه ندارد. 2. زن بودن دخل در صورت مسأله ندارد. 3. تعريف ديه: ديه يا خون بها آن مالي است كه قاتل به وارثان مقتول و اولياي دم مي پردازد. 4. جايگاه ديه: ديه معمولاً در قتل غيرعمد پرداخت مي شود. حال بحث اينست كه اگر فردي مسلمان يكي از از اهل كتاب را كُشت آيا لازم است خون بها به اولياي دمِ او بپردازد يا خير؟ مقدار خون بها چقدر است؟ آيا فرقي بين قاتلِ مسلمان و غيرمسلمان وجود دارد يا نه؟ در پاسخ بايد گفت به اتفاق فقها براي اهل كتاب حق ديه هست واهل ذمه اي كه در كشور اسلامي سكونت دارند به مقتضاي مصونيتي كه حكومت به آنان اعطاء كرده مال، جان و ناموس آنان از هرگونه تعرضي مصون است و هيچ فردي حتي حاكم مسلمانان بدون دليل موجه نمي تواند به آنان تعرضی كند. با اين توضيح روشن مي شود كه قاتلِ فردي كه با حاكم اسلامي پيمان عدم تعرض بسته، بايد به نحوي مجازات شود اما در مقدار اين مجازات مالي ـ كه نسبت به افراد مسلمان مورد اتفاق و 1000 دينار يا 10000 درهم است ـ نسبت به اهل كتاب بين فقيهان اختلاف وجود دارد. چه اينكه بسياري از فقيهان ديه ذمي را كمتر از ديه مسلمان و اندکي از آنان برابر با او دانسته اند. روايات سه دسته اند برخي ديه ذمي را 800 درهم بعضي 4000 درهم و دسته سوم ديه ذمي را مساوي با مسلمان مي دانند. روايات دسته سوم ضعيف. اما روايات دو دستة ديگر صحيح است و نمي توان آنها را رد كرد لذا بهتر است بين آنها جمع عرفي صورت گيرد، يعني رواياتي كه ديه را كامل دانسته همانند مسلمان، حمل مي شود به موردي كه با حكومت اسلامي پيمان بسته و ماليات يا جزية خود را به حكومت مي دهد و حكومت در قبال تعهد آنان، مصونيت جاني و مالي آنان را بر عهده دارد. و رواياتي كه ديه را 800 درهم دانسته حمل مي شود بر موردي كه اهل كتاب هيچ پيماني با حكومت اسلامي نبسته اند. با توجه به اين جمع، چنانچه يكي از اهل كتاب در كشور اسلامي كشته شود چون به مقررات ذمه پاي بند بوده، ديه اش مثل ديه مسلمان است ولي اگر در كشوري غيرمسلمان زندگي مي كند ديه اش همان 800 درهم است.» (البته در صورتي که کسي به روايت ضعيف عمل نمايد اما اگر بر اثر ضعف سند روايت غير معتبر نشد عمل به آن و توجيه آن معني ندارد). در نتيجه: 1. ما به علت و فلسفة واقعي احكام دسترسي نداريم، اما براساس متون اسلامي به قدر بضاعت خود مي توانيم به مقداري از فلسفة احكام دسترسي پيدا كنيم. 2. كافر حربي براساس روياروئي با اسلام جان و مالش محترم نيست و ديه ندارد. 3. در قوانين فعلي جمهوري اسلامي ديه مسلمان و اهل كتاب يكي است. 4. ديه قيمت انسان نيست بلكه جبران خسارت مالي است. لذا نمي توان گفت كه اگر دية كافر كمتر باشد به شخصيت او توهين شده. اگر ديه براساس شخصيت بود بايد ديه و قصاص انبياء و دانشمندان بيشتر باشد در حاليكه ديه آنان يكسان است. 5. حق ديه به مقتضاي مصونيتي است كه حكومت در قبال پيماني كه با اهل كتاب بسته به آنان اعطاء مي كند. 6. اصل، عدم ستم و لزوم رفتار عادلانه است چنانكه قرآن مي فرمايد: كونو قوامين بالقسط ولي عدالت بمعناي مساوات و برابري نيست بلكه هر كس بر طبق شايستگي هايش از مواهب بيشتري برخوردار مي شود. بر فرض كه ديه مسلمان با غيرمسلمان يكي نباشد، ظلمي صورت نگرفته چون مسلمان براساس ايمان به خدا داراي ارزشي بالاتر است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه