علامت قبولی توبه (نه شرایط توبه) چیست؟ و آیا اصلا می توان نشانه ای برای قبولی توبه در نظر گرفت؟

توبه در حقیقت پشیمان شدن از گناه و بازگشتن از راهی است که انسان در گذشته بر خلاف رضای پروردگار رفته است . توبه حقیقی نیز همان توبه نصوح است ؛ یعنی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. اگر کسی احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود. به عبارت دیگر مشکل و نگرانی ای که در زمینه قبول توبه وجود دارد ، از طرف خداوند ؛یعنی پذیرنده توبه نیست . مشکل از جانب خود توبه کننده است.اگر کسی که دچار گناه و معصیت خداوند شده به درستی و با رعایت شرایط، موفق به توبه شود ، به طور قطع توبه او پذیرفته شده است و نباید نسبت به پذیرش آن نگران باشد. بنابر این خود کیفیت توبه و نحوه پیشرفت آن ، بهترین راه تشخیص پذیرش آن است.ابو حامد غزالى در کتاب احیاء چنین مى گوید: اگر معنى قبول را فهمیده باشى شک نخواهى داشت که هر توبه صحیحى پذیرفته و مقبول است. کسانى که به نور بصیرت مى بینند، و از انوار قرآن مدد مى گیرند، مى دانند که هر قلب سلیمى مقبول خدا و در آخرت در جوار او بهره مند از نعمت اوست، و آمادگى دارد که با چشم خود به وجه اللّه بنگرد. و مى دانند که قلب در اصل، سلیم آفریده شده است زیرا هر نوزادى با فطرت خدا پرستى آفریده مى شود امّا آن سلامت توسط کدورتى که گرد و غبار گناهان بر آن ایجاد مى کنند از دست مى رود. قرآن مجید مى فرماید: وَ هُوَ الّذِى یَقْبَلُ التَّوبَةَ عَنْ عِبادِهِ 42: 25 احیاء العلوم/ فصل پنجم همچنین احساس بهجت و آرامش خاصى که پس از دعا و توبه به انسان دست مى دهد ، احساس سبکى از گناهان و آلودگى ها، تضرع و التجاى بیشتر به خدا وند، آثار واقعى توبه که در اعمال و کنش هاى ما بیشتر هویدا گردد؛ یعنى رغبت کمتر به گناه و اراده و عزم راسخ تر در اطاعت پروردگار، نشان مى دهد که توبه ما توبه واقعى بوده و به همین نسبت مقبول واقع گردیده است. امام امت (ره) مى فرمودند: اگر بعد از ماه مبارک رمضان تغییرى در حالات خود یافتید به همان نسبت وارد ضیافت الله شده اید ولى اگر دگرگونى در شما پدید نیامد از آن بى بهره ماندید. خداى رحمان و رحیم در قرآن مى فرماید: قُلْ یا عِبادِیَ اَلَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اَللَّهِ إِنَّ اَللَّهَ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ جَمِیعاً إِنَّهُ هُوَ اَلْغَفُورُ اَلرَّحِیمُ. وَ أَنِیبُوا إِلى رَبِّکُمْ وَ أَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمُ اَلْعَذابُ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ، بگو اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده اید از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را مى آمرزد. و به درگاه پروردگارتان باز گردید و در برابر او تسلیم شوید، پیش از آنکه عذاب به سراغ شما آید سپس از سوى هیچکس یارى نشوید .اگر به معناى کلماتى که در آیه آمده توجه کنیم لطف خدا را نسبت به بندگان خواهیم فهمید. «تعبیر به یا عِبادِیَ (اى بندگان من) آغازگر لطفى است از ناحیه خدا، و تعبیر به اسراف به جاى ظلم و جنایت نیز لطف دیگرى است، تعبیر به عَلى أَنْفُسِهِمْ نشان مى دهد که گناهان آدمى همه به خود او باز مى گردد، تعبیر به لا تقنطوا دلیل بر دین است که گنهکاران نباید از لطف الهى نومید گردند، تعبیر به من رحمة اللّه تاکید بیشترى بر خیر و محبت الهى است و هنگامى که به جمله إِنَّ اَللَّهَ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ مى رسد با حرف تأکید آغاز شده و کلمه الذنوب با (الف و لام) جمع شده همه گناهان را بدون استثناء در بر مى گیرد، بدین صورت است که سخن اوج مى گیرد و دریاى رحمت الهی موّاج مى شود»،(2). بنابراین انسان در تحت هر شرایط و موقعیتى که باشد اگر به سوى خدا باز گردد (توبه کند) و تسلیم فرمانش باشد و از اوامر و نواهى خداى سبحان تبعیت کند، خدا را توبه پذیر و مهربان و بنده نواز خواهد یافت. امام باقر علیه السّلام به محمد بن مسلم چنین مى فرماید: وقتى که مؤمن توبه مى کند، گناهان قبل از توبه اش بخشیده مى شود، پس او باید براى بعد از توبه عمل کند. ولى آگاه باشید بخدا قسم این مزیّت فقط براى اهل ایمان است. راوى مى گوید: عرض کردم اگر بعد از توبه و استغفار گناه کرد و آنگاه دوباره توبه نمود چه؟ فرمود: آیا گمان مى کنى اگر بنده مؤمن از گناه خود پشیمان شود و استغفار و توبه کند خدا توبه اش را نمى پذیرد؟ عرض کردم: او چندین بار این کار را کرده، گناه مى کند سپس توبه و استغفار مى نماید. فرمود: هر گاه بنده با توبه و استغفار برگردد خدا با مغفرت و بخشش بر مى گردد، خدا بخشنده و مهربان است، توبه را مى پذیرد، و سیّئات را مى بخشد. امام صادق علیه السّلام فرمود: گاهى انسان گناهى مى کند و خدا به خاطر آن گناه او را به بهشت مى برد. عرض شد: آیا خدا به خاطر گناه او را به بهشت مى برد؟ لو عملتم الخطایا حتى تبلغ السّماء ثمّ ندمتم لتاب اللّه علیکم. فرمود: بله او گناهى مى کند، ولى همیشه از آن گناه بیمناک، و بر نفس خود غضبناک است، خدا هم او را مى بخشد و داخل بهشت مى کند. ترجمه اخلاق ص : 341 امام صادق علیه السّلام مى فرماید: رسول خدا در شبانه روز صد بار توبه و استغفار مى کرد، بدون آنکه گناهى کرده باشد. بدرستى که خدا مصیبتها را به دوستانش اختصاص مى دهد بدون آنکه گناهى کرده باشند تا آنها را بدان سبب پاداش دهد.شرایط توبه صحیح:توبه صحیح و با شرایط در نگاه امیر المومنین على (ع) دارای چهار رکن است. ایشان مى فرمایند: التوبه على اربعه دعائم: ندم بالقلب و استغفار باللسان و عمل بالجوارح و عزم على ان لایعود توبه بر چهار ستون ایستاده است: 1- پشیمانى قلبى 2- استغفار زبانى 3- جبران گذشته (انجام واجبات، ترک محرمات، قضاءمافات، حق الناس باشد یا حق الله) 4- عزم بر بازنگشتن (به گناه) بحار الانوار / ج 78 /ص 48 پشیمانى اساسى ترین رکن بازگشت و جبران گناه است، ولى نباید در آن متوقف ماند بلکه خداوند منان آن را پلى قرار داده است تا بندگان مومن با گذر از آن از جهنم سیئات بیرون جسته و به بهشت صالحات فرود آیند. بنابراین گام بعدى تغییر مسیر ، ترک گناه و جبران گذشته است.برای جبران گذشته لازم است گناهانى را که فقط از حقوق خداوند است، چنانچه قضا و کفاره داشته باشد- مانند نماز، روزه و حج- انسان باید علاوه بر توبه و تصمیم بر ترک گناه، قضاى آنها را نیز به جا آورد و کفاره آنها را بپردازد و آنهایى که قضا و کفاره ندارد- مثل دروغ و استمنا و.- فقط توبه و استغفار کافى است همچنین در صورتی که حقى را از کسى ضایع کرده، باید به یکى از صورت هاى زیر جبران کند: اگر امر مالى بوده (مثل این که پولى را از کسى غصب کرده، یا سرقت نموده، یا در معامله کم فروشى کرده، یا پول زیادترى گرفته است) در صورتى که طرف را مى شناسد، رضایتش را حاصل کند. اگر صاحبش را نمى شناسد از طرف او به فقرا صدقه بدهد. اگر صاحبش فوت کرده به ورثه او رجوع نماید و از آنها رضایت بطلبد. اگر فعلاً قدرت مالى ندارد، هر وقت قدرت مالى پیدا کرد در اولین فرصت حق مردم را بدهد. اگر نتوانست، وصیت کند تا بعد از مرگش ورثه رضایت صاحب مال را جلب کنند. در صورتى که به هیچ وجه امکان نداشت، اگر توبه واقعى نماید، امید است خداوند عالم او را ببخشد و طورى صاحب حق را راضى نماید. و اگر حقى که از دیگران ضایع کرده، جنبه آبرویی داشته است (مثلاً غیبت کسى را کرده یا تهمت زده است) در صورت امکان باید رضایت آن شخص را حاصل کند و اگر یقین به او موجب فساد مهم ترى (مثل قتل یا زد و خورد واختلاف شدید و. مى شود) لازم نیست به او بگوید بلکه اگر توبه واقعى نماید و براى آن شخص طلب مغفرت کند کافی است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه