مفهوم صله رحم و چگونگی به جا آوردن آن از دیدگاه ائمه معصومین (صلوات الله علیه اجمعین) چیست؟

مقصود از صله رحم که اسلام فرموده آن است که انسان از حال خویشان مطلع باشد و اگر مشکلى دارند در حد توان حل کند و لازمه این کار این نیست که حتما به خانه افراد بروند، بلکه اگر به وسیله تلفن و نامه و امثال ذلک هم از حال آنها با خبر شوند کافى است، لذا در حدیثى نقل شده که «صلوا ارحامکم ولو بالسلام»؛ صله رحم کنید و لو با یک سلام کردن تنها باشد». بنابراین باید سعى کرد از حال هم مطلع و صله رحم را و لو در همین حدى که گفته شد حتما انجام دهند و در صورت امکان به مناسبت های مختلف هدیه ای هر چند از نظر مالی کم ارزش تهیه نموده و هنگام دید و بازدید تقدیم نمود تا از طریق آن جلب محبت انجام گیرد. در روایات اسلامی آمده است که حق رحم را هیچ چیزی قطع نمی کند (امام صادق(ع): «حق الرحم لایقطعه شیی») ؛ (بحار، ج 74، ص 131). و همچنین آمده است که قطع رحم، باعث مرگ زود هنگام می شود و به عکس صله رحم، اجل آدمی را به تأخیر می اندازد و موجب طول عمر انسان می شود. امام صادق(ع) در این زمینه فرمودند: یکی از گناهانی که باعث مرگ زود هنگام می شود، قطع رحم است «الذنوب التی تعجل الفناء قطیعه الرحم» ؛ (بحار، ج 74، ص 94) و امام باقر(ع) فرمودند: «صله ارحام، اعمال را پاکیزه می کند و اموال را فراوانی می بخشد و بلا را دفع می کند و اجل را به فراموشی می اندازد.» (بحار، ج 74، ص 111) نکته دیگر این که گاهی رفت و آمدها ممکن است زود به زود انجام می گیرد آن هم زمان حضور در منزل فامیل طولانی می شود و یا با برخی تشریفات و خرج های غیر ضروری صورت می گیرد و نه تنها باعث شادی و خرسندی نمی شود بلکه باعث تحمیل هزینه هایی که برای آنها غیر قابل تحمل است می شود، بنابراین اگر رعایت حال افراد شود و به حداقل دید و بازدید کوتاه مدت و با فاصله زمانی بیشتر و بدون تشریفات و با ارائه هدیه ای (هر چند اندک) اکتفا شود، دیگران نیز علاقه مند می شوند و احساس راحتی می کنند. نکته دیگر آن که فلسفه صله رحم در واقع همان زنده نگهداشتن روح مودت و دوستی و انسجام اخلاقی اجتماعی که یک نیاز اساسی است باز می گردد که در این میان خویشان و اقوام در اولویت این توجه و دوستی قرار دارند و به عبارت دیگر «صله رحم» در حقیقت برای خوشبینی و تقویت روح خیر خواهی در انسان نسبت به خویشان است که طبعا کدورت و سؤظن و کبر و کینه ها را نوعا در بستر بی ارتباطی و فاصله با دیگران به ویژه اقوام پدید می آید. از بین می برد. علاوه بر آن؛ صله رحم؛ سبب شادی روانی و نشاط اخلاقی آدمی را فراهم می سازد که از نظر روانشناسی مهم ارزیابی می شود : افزون بر آن لزوم صله رحم در اسلام ؛ نوعی پاسخ به حقوق اقوام مخصوصا پدر و مادر و برادر و خواهر و ... است که در زندگی و پیشرفت ما نقش ایفا کرده اند.اثرات صله رحم1 ـ رشد و نمو اعمال؛ رسیدگی و نیکی به خویشاوندان موجب تصفیه و پاکیزگی اعمال و رشد کردار آدمی میگردد، وقتی انسان به شاخ و برگ درخت زندگی خود که همان اقوام او باشند، رسیدگی کرد، و از خشکیدن حتی برگی از برگهای این درخت جلوگیری نمود، احساس آرامش و صفای باطنی خواهد کرد، که خود عاملی برای تصفیه و رشد اعمال نیک است، وقتی چنین صفائی را حاکم بر نفس خود مشاهده کرد، به تدریج در صدد برمی آید تا بوسیله نیکیهای دیگر بر این صفا و روحانیت دل بیفزاید، و بالطبع کردار او خالصتر و اعمال نیک او بیشتر می گردد. 2 ـ رشد و افزایش اموال؛ صله رحم عاملی برای رشد و افزایش مال است، افزایش چه از نظر ارزیابی ذهنی و چه از نظر عینی و در خارج از ذهن، اگر روح انسانی به اینجا رسید که ایثار و گذشت را سرلوحه زندگی قرارداد، و در صدد رفع نیاز دوستان ونزدیکان خود برآمد، یک ریال زیادتر از مؤونه زندگی خود را هم زیاد ارزیابی کرده ، و افزون می یابد، و در صدد است حتی این مقدار کم راهم صرف غیر کند، و امّا از نظر عینی و محیط بیرون از محدوده ذهن هم مال او فزونی می یابد، کسی که به دستور خداوند متعال عمل کرده و نیکی می کند، خداوند راههائی را برای توسعه اموال برای او می گشاید، راههائی که قبل از این نیکی به روی او باز نبود، راههائی که اموال حلال از آن طریق به دست می آید و دیگر لازم نیست برای جمع مال حتی به کارهای حرام روی آورد و علاوه بر این طبعاً از نظر روانی وقتی این آسودگی را احساس کرد که شاخ و برگ خاندان و وابستگان او با طراوت و شادابی به زندگی ادامه می‎دهند، خود نیز با فکر و اندیشه‎ای باز در تمام امور و جهات و از جمله کسب مال تلاش می‎کند و با روشنائی تفکر آزاد روزهائی را می یابد که قبل از این اعمال نیک نمی یافت، زیرا تاکنون تاریکی خود پسندی و حبس مال اجازه روشنائی ویافتن آن روزنه را نمی داد. 3 ـ برطرف شدن بلاها و گرفتاریها؛ اموری که نام آن را بلا و گرفتاری می نامیم عوامل مختلف و گوناگون دارد از مهمترین آنها جمع ثروت است، جمع مال خود عاملی برای بلاها و حوادث است، اختلالات روانی، تشتتات ذهنی و افکار درهم ریخته که از ازدیاد مال بروز می کند، عواملی برای خودکشیها، تصادفات، نزاعها، کشمکشها و تخاصمات است اکثر این پیشامدها را باید در کانال توجه بیشتر از حدّ به ثروت و انقطاع عاطفی نسبت به خویشاوندان جستجو کرد، بی عنایتی به کسانی که همچون بازوهای کارسازی می توانند در هر لحظه و برهه زمانی یار و یاور و مددکار مفیدی باشند. چرا ایجاد حوادث معلول طبیعی و منطقی جمع ثروت نباشد؟ در حالی که هر چه اموال بر هم انباشته گردد، به همان نسبت فکر انسان در زندان محاسبات محبوس و زندانی میگردد، حتی درخواب هم فکر آزادی ندارد، و دائما مشغول به محاسبه در مورد ثروت وراههای ازدیاد وحفظ آن است. این حوادث و بلاها را انسان خود آفریده است، و مسلما ًخداوندی که عالم به همه مکنونات است وقتی مشاهده کند، که بنده ای در راستای اطاعت از فرامین او به بیچاره ای رسیدگی کرد چرا در وقت بیچارگی و گرفتاری حوادثی را که از ناحیه غیر او به او متوجه میشود، دفع نکند؟ مگر می شود چنین نکند که پیامبرش فرمود: «اَلْخَلْقُ کُلُهُمْ عِیالُ اللهِ وَاَحَبّهُمْ اِلَیْهِ اَنْفَعُهُم لهم؛ خلق همه به منزله خاندان خدایند، محبوبترین مردم در نزد خداوند سودمندترین مردم به خلق او می باشند». ( شرح نهج البلاغه محمد تقی جعفری 5/87) 4 ـ آسان شدن حساب در روز قیامت؛ آسان گرفتن بر خلق خدا که عیال او محسوب میشوند و به ویژه آسان گرفتن بر نزدیکان و کمک کردن بر آنها مسلماً آسانی در آخرت را به دنبال دارد، زندگی و حیاتی که بر محور آگاهی و معرفت دور زده و در آن هر فردی جلوه ای از جلوات الهی و رشحه ای از رشحات خداوندی به حساب آید، و هر کمکی به فردی بر مبنای چنین دیدی انجام پذیرد، حیاتی معقول خواهد بود و چنین حیات معقولی یقینا، معلولی به نام آسانی حساب را به دنبال دارد. پیامبر اکرم (ص) زمانی که پسر ودختر حاتم طائی در جنگ اسیر شدند، با آنها رفتار اسیر جنگی نفرمود و به آنها احترام گذارد و وقتی از ایشان سؤال می شود چرا آنها را مورد احترام قرار دادید با اینکه کافر هستند؟ می فرماید پدر آنها دارای خصلت نیکوئی بود که خدا آنرا دوست دارد، او دارای صفت پسندیده سخاوت بود، وقتی پیامبر خدا به خاطر آسان گرفتن و اعانت حاتم به مردم، حتی به فرزندان او آسان می گیرد، چگونه خداوند متعال با خود افرادی که متصف به چنین صفت نیکی هستند، در دنیا و آخرت آسان نگیرد. 5 ـ ازدیاد طول عمر و تأخیر افتادن مرگ؛ چنانکه د رخصوصیت سوم اشاره شد، بسیاری از مرگهای زودرس معلول اختلالات روانی، اندوهها، غمها و نگرانیهائی است، که بواسطه درد و رنج همنوع برای وجدان انسان پیش می آید، وقتی عضوی از پیکره جامعه در حال درد و غم بسر برد تاثیری عمیق در تمامی اجزاء جامعه می‎گذارد، اگر این مسئله برای ما واضح شد که تمامی انسانها اعضاء یک پیکرند و فشاری در عضوی به مثابه فشار در دیگر اعضاست و چه بسا دردی در عضو کوچکی، تمامی ماشین بدن را از حرکت باز می دارد، و سعی و تلاش کردیم تا هرگز دردی حاصل نشود، و یا اگر شد سریعاً بر طرف کردیم، خواهیم دید که ماشین بیشتر دوام می یابد. به قول سعدی بنی آدم اعضای یک پیکرند      که در آفرینش ز یک گوهرند چو عضوی به درد آورد روزگار      دگر عضو ها را نماند قرار اگر چنان کردیم که اصلاً بار فقر بر گُرده فردی از افراد جامعه سنگینی نکرد و یا اگر نشانه ای از آن ظاهر گردید سریعا در زوال آن کوشش کردیم ، دیگر مرگهای ناشی از این احساس درد و اندوه مرتفع خواهد شد و انسانها بیشتر عمر کرده و بهتر به زندگی خود ادامه می دهند. گذشته از این، خداوند متعال برحسب مقتضای حکمت خود هرچه وهر کس نافعتر برای جامعه باشد در صورت عدم وجود مانعی بیشتر ابقاء خواهد نمود، تا هرجه زیادتر مردم از شمع وجودی او نور و حرارت بگیرند قرآن مجید می فرماید: «وَامّا ما یَنْفَعُ النّاسَ فَیَمْکُثُ فی الْارْض؛ رعد/17 و امّا آنچه به نفع میرساند به مردم، در زمین باقی می ماند». 6 ـ آبادی شهرها ـ انفاق به محرومان و ناتوانان اگر بطور فراگیر بر تمام خانه ها و بر فرد فرد جامعه سایه بگستراند واز جامعه فقر بکلی ریشه کن گردد، قهری است که شهرها نیز آباد می گردد، آری جامعه همچون درختی است که ثروت باید به صورت مواد غذائی از آوندها و مجاری تغذیه آن بالا رفته و به تمامی سلولها، حتی سلولهائی که در زوایای یک برگ لمیده اند برسد، وگرنه به تدریج شاخه های آن رو به زردی گرائیده و تمام درخت نابود می گردد. اخلاق اسلامی ج 1، اکبر خادم الذاکرین .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه