چرا در احادیث معصومین(ع) گفته شده با زن مشورت نکنید. آیا احادیث معصومین مانند قرآن در همه زمانها صادق است؟ چرا نقلی آمده که حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) به شوخی هر یک برتری های خود را می گفتند و پیامبر(ص) حضرت علی(ع) را برتر دانستند. این به خاطر برتری کلی مردان است؟ چرا گفته شده که اگر سجده به غیر خدا واجب می شد، سجده زن بر شوهرش بود؟ چرا بر عکس نه؟ ضمن اینکه این سؤالات دغدغه من نبوده و به علت کثرت شنیدن بیان کردم.

هیچ یک از مواردی که عنوان نمود شد معیاری بر ارزش گذاری زن در مقابل مرد نیست بلکه اشاره ای لطیف به واقعیاتی دارد که اگر مدنظر قرار بگیرد سبب تعالی زندگی و ارزشمندی شخصیت زن و مرد است.توضیح هر یک از موارد فوق به طور مجزا خدمتتان ارائه می گردد.اول: مشورت با زنان:قبل از این که به جواب سئوال بپردازیم لازم است روایتی را که سبب به وجود آمدن شبهه نهی از مشورت زنان شده است ذکر کنیم و به تببین آن بپردازیم.عبارتی از امیر المومنین علی علیه السلام در نهج البلاغه آمده است که عنوان می دارد؛«ایاک و مشورة النساء فان رأیهن الى افن و عزمهن الى وهن[1]؛ از مشورت با زنان بپرهیزکه رای انان ناقص و تصمیم انان سست است.»لازم است تذکر دهیم که عبارت فوق قسمتی از وصیت امیرالمومنین علی علیه السلام به فرزندشان امام حسن علیه السلام است که در نهج البلاغه آورده شده است و در روایت دیگری اضافاتی دارد که در نهج البلاغه به آن اشاره نشده است. در روایت بحار این گونه است:«إِیَّاکَ وَ مُشَاوَرَةَ النِّسَاءِ إِلَّا مَنْ جَرَّبْتَ بِکَمَالِ عَقْلٍ فَإِنَّ رَأْیَهُنَّ یَجُرُّ إِلَى الْأَفَنِ وَ عَزْمَهُنَّ إِلَى وَهَن ..؛ از مشورت با زنان غیر از مواردی که به کمال عقل ازمایش شده اند بپرهیزکه رای انان ناقص و تصمیم انان سست است. » [2]1.همان گونه که آیت الله جوادی آملی تذکر می دهند « چنین تعبیرهایى به لحاظ غلبه خارجى موضوع در زمان بیان آن است. یعنى در آن زمان که زنان از تعلیم و تربیت صحیح محروم بودند. در صورتى که اگر شرایط درست براى فراگیرى آنها در صحنه تعلیم و تربیت فراهم شود اگر غلبه بر عکس نشود لااقل غلبه با مردان نخواهد بود تا منشاء نکوهش گردد. یعنى اگر زنان در پرتو تعلیم صحیح و تربیت وزین پرورش یابند و چون مردان بیندیشند و چون رجال تعقل و تدبر داشته باشند تمایزى از این جهت با مردها ندارند و اگر گاهى تفاوت یافت شد، همانند تفاوتى است که در این مورد بین خود مردها نیز مشهود است.مثلاً اگر زنان مستعد به حوزه ها و دانشگاه هاى علمى راه یابند و همانند مردان به فراگیرى علوم بپردازند و در دروس مشترک آگاهى کامل یابند دیگر نمى توان گفت روایاتى که در نکوهش زنان آمده و احادیثى که در پرهیز از مشورت با آنها وارد شده و ادله اى که در نارسایى عقول آنان رسیده اطلاق دارد و هیچ گونه استثنایى نسبت به زنان دانشمند و محقق ندارد بلکه قطعاً اینگونه زنان، مستثنا خواهند بود و در این زمینه تمایزى با مردها ندارند»[3]2.نکته دیگر آنکه روایت در مقام نهی از مشورت در امور خاص (مانند حکومت داری یا قضاوت و ...) یا اموری که به او مربوط نیست نه مطلق مشورت . امیر المومنین علی علیه السلام در ادامه همین وصیت می فرماید::«...وَ لَا تُمَلِّکِ الْمَرْأَةَ مِنْ أَمْرِهَا مَا یُجَاوِزُ نَفْسَهَا فَإِنَّ ذَلِکَ أَنْعَمُ لِبَالِهَا وَ بَالِکَ وَ إِنَّمَا الْمَرْأَةُ رَیْحَانَةٌ وَ لَیْسَتْ بِقَهْرَمَانَةٍ وَ لَا تُطْمِعْهَا أَنْ تَشْفَعَ لِغَیْرِهَا ؛ زن را به بیش از آنچه راجع بخود او است بر کارها سر کار و صاحب اختیار مکن، زیرا زن چون گل لطیف است و کارگزار حکومتی نیست و او را برای شفیع شدن برای غیر به طمع نینداز و...»توضیح آنکه در این خطبه ضمن اشاره به لطافت زن (النساء ریحانه لیس بقهرمانه[4] ) عدم کارگیری زن به عنوان کارگزاری حکومت اشاره می شود و از عدم قبول شفاعت زن در امور حکومتی سخن به زبان می رود. از این رو ممکن است منظور از مشورتی که در صدر خطبه مورد نهی قرار گرفته است مشورت در امور حکومتی و سیاسی و قضایی باشد. چرا که این امور نیازمند عقلانیت ، شجاعت و دوراندیشی ویژه ای است و چه بسا لطافت روحی و روانی زنان سبب اتخاذ تصمیم احساسی گردد. 3. زنان و مردان در نوع هوشیارى با هم متفاوت هستند. مردان، هوشیارى با دید متمرکز دارند و زنان هوشیارى با حواس و دید باز. همین مسأله در نوع قضاوت مرد و زن تأثیر مى گذارد. مردان در صدور رأى تمام جوانب مخفى را مى بینند اما خانم ها به اشد مجازات فکر مى کنند، زیرا همان گونه که در ابراز محبت سریع هستند در اعمال خشم هم شدید هستند. زنان از هر 100 محرکه 90 محرک را درک مى کنند و ذهن آنها معمولاً شلوغ تر از مردان است و از این رو در تصمیم گیرى ها با هم متفاوت هستند.[5] این متمرکز بودن مردان و گستره نگرى زنان در تصمیم گیرى هاى آنها نقش زیادى دارد. زنان براى حل مشکل چندین راه حل را پیدا مى کنند لذا قدرت تمرکز در یک راهکار و تصمیم گیرى را ندارند. نکته دیگر اینکه زنان همیشه خواهان برقرارى ارتباط هستند. از این رو تمایل دارند تا دیگران را در تصمیم گیرى هاى خویش شرکت دهند و چون سلیقه هاى افراد گوناگون است روند انتخاب و تصمیم گیرى زنان نسبت به مردان که محور تصمیم گیرى هاى آنها، خودشان و قدرت تعقل آنهاست، کندتر خواهد بود.روان شناسان مى گویند: مردان در ابتدا خودشان تصمیم مى گیرند و بعد آماده هستند که بر مبناى اطلاعات دیگران تصمیم خویش را تغییر دهند، اما زنان با دخالت دادن دیگران در تصمیم گیریها و در نظر گرفتن تمام سلیقه ها و خواسته هاى افراد خانواده تصمیم مى گیرند و سعى مى کنند در تصمیم گیرى هاى خود، نظر همه را تا حدى تأمین کنند.جان گرى روان شناس مشهور مى گوید: «مرد ابتدا هدف را پیدا مى کند، بعد حرف مى زند و زن حرف مى زند و بعد هدف را پیدا مى کند»[6]البته ناگفته نماند که واقعیت فوق سبب برتری مطلق هوشی مرد بر زن نیست بلکه تفاوت هوشی زن و مرد را سبب می گردد.بی شک سطح هوش هیجانی ،کلامی و هنری زنان بالاتر از مردان و در مقابل سطح هوش مکانیکی و ریاضی و فلسفی مردان قوی تر است ویکی از رموز وظایف مادری و همسری در زن و وظایف اجتماعی و حکومتی در مرد مبتنی بر همین تفاوت در هوش است.[7]با این بیان مشخص می شود که امیرالمومنین علی علیه السلام در این فراز از نامه 31 نهج البلاغه در صدد نکوهش زنان و ایراد نقص به آنان نیستند بلکه مى خواهند زنان و مردان را توجه دهند به این که این دو جنس با توجه به ساختار آفرینششان متفاوتند و آگاهى از تفاوت هاى زن و مرد در نوع تصمیم گیرى ها چه در عرصه خانواده و چه در سطح کلان آن یعنى اجتماع، باعث مرزبندى توقعات مى شود و در سایه این آگاهى ها زنان و مردان سعى مى کنند به یکدیگر فرصت داده و زمینه را براى تصمیم گیرى صحیح و عقلانى فراهم سازند. بنابراین حضرت على علیه السلام تفاوت هاى زن و مرد در تصمیم گیرى را با بینشى هوشمندانه بیان فرموده اند: «ایاک و مشاورة النساء فان رأیهن الى افن، و عزمهنّ الى وهن» از مشورت با زنان بپرهیز که رأى آنان زود سست مى شود و تصمیم آنان ناپایدار است.ناپایدارى و سستى در تصمیم گیرى زنان از یک سو به علت تأثیر عواطف و احساسات بر آنان و از سوى دیگر همان گونه که بیان شد برخاسته از دید گسترده و باز (غیر متمرکز) آنهاست. و «وهن در عزم» ممکن است اشاره به کندى در تصمیم گیرى آنها باشد که معمولاً به خاطر دخالت دادن دیگران در تصمیم گیرى هاست. با این توضیح روشن مى شود که ممکن است دلیل عمده منع مشورت با زنان از سوى معصومین علیه السلام و بزرگان، این باشد که مردم علاوه بر این که در تصمیم گیرى هاى خویش نباید عواطف و احساسات خودشان را در قلمرو عقل و قضاوت هاى خود دخالت دهند، بلکه باید از نفوذ و دخالت عواطف و احساسات زنانه نیز ممانعت نمایند.اما با همه این حرفها از این نکته نباید غافل بود که پرهیز از مشاوره با زنان به همه اصناف آنان بر نمى گردد. بلکه زنانى که به کمال عقلانى رسیده اند از این قاعده مستثنى هستند. چنان که حضرت على علیه السلام مى فرماید: «ایاک و مشاورة النساء الاّ من جربت بکمال عقل» از مشورت با زنان بپرهیزید مگر زنانى که کمال عقل آنان آزمایش شده است.از این حدیث شریف این نکته مهم فهمیده مى شود که حضرت در نامه 31 و نیز در خطبه اى که زنان را ناقص العقل یاد مى کند، در صدد سرزنش و معیوب دانستن آنان نیست بلکه در صدد بیان اوصاف طبیعى زنان است و اگر نقصان عقل و ناپایدارى تصمیمات زنان در سرشت و نهاد آنها بود، با این کمال عقل که در حدیث فوق آمد، منافات خواهد داشت، بنابراین حالت طبیعى زنان چنین است؛ اما زنانى هستند که مى توانند عقل خویش را شکوفا کرده و تصمیمات پایدار و جدى بگیرند.از این گذشته این قضیه مربوط است به عقل نظرى و عقل معاش که ارتباطى با فضیلت ندارد. به عبارت دیگر اگر زن به خاطر ساخت فیزیولوژیکى و جنسیتى خود در مرحله مدیریت اجرایى از مرد ضعیف تر است و عاطفه قوى وى عقل اجرایى و اجتماعى اش را تحت الشعاع قرار مى دهد، در نتیجه بدیهى است که مشورت با او در این زمینه ها نیز به صلاح نیست مگر این که عقل او در این موارد، و به تجربه ثابت شده باشد.از این رو همه زنان و به خصوص زنان تحصیل کرده با آگاهى از این تفاوت ها و شناخت حالات طبیعى خویش مى توانند قوه تعقل خویش را تقویت و عواطف و احساسات خویش را مهار نمایند و در تصمیم گیرى ها پا به پاى مردان پیش روند. لذا رفتار عملى حضرت على علیه السلام نیز بیان گر همین موضوع است که آن حضرت بارها حضرت زهراعلیها السلام را مورد مشورت قرار مى دادند و یا امام حسین علیه السلام در واقعه کربلا از حضرت زینب علیها السلام به عنوان مدیر اجرایی و جهت دهنده اصلی واقعه عظیم کربلا استفاده کردند. بنابراین زنان هم مى توانند به کمال عقل دست یابند و تصمیماتى جدى و عقلانى بگیرند.در پایان شایان ذکر است که امیر المؤمنین تنها مشورت با زنان را منع نکرده است بلکه با کسانى دیگر را هم منع کرده است که از مجموع سخنان علیه السلام و دیگر معصومین مى توان فهمید مشورت با افراد ترسو، بخیل، حریص، ضعیف الایمان، ضعیف العقل و... ممنوع است. و در این جهت فرقى بین زن و مرد نیست و اساساً جنسیت دخالتى در آن ندارد. بنابراین مهم ترین هدف مشورت، یافتن بهترین گزینه و شیوه هاى اجرایى است. لذا شخصى که مورد مشورت قرار مى گیرد باید شرایط و ویژگى هایى داشته باشد که بتواند به دور از هر شائبه اى بهترین راه را توصیه و پیشنهاد نماید از این رو داشتن شرایط لازم و در نظر گرفتن آنها به هنگام مشورت امرى لازم و ضرورى است.دوم:برتری امام علی علیه السلام بر حضرت فاطمه سلام الله علیهمادر مورد روایاتی که به بررسی فضائل ائمه معصومین علیهم السلام می پردازد نیز جواب روشن است. بررسی فضیلت هیچ ربطی به جنسیت ندارد و تقوا و تقرب به خدا تنها میزان و معیار ارزش گزاری همه انسان ها و از جمله زن و مرد است. همان گونه که آسیه همسر فرعون به واسطه این خصیصه بر دیگر زنان و بسیاری از مردان عالم برتری یافت. به عبارت دیگر آیه شریفه ان اکرمکم عند الله اتقاکم ؛ همانا ارزشمند ترین شما نزد خدا با تقوا ترین شما ست. ملاک اساسی ارزش گذاری را مشخص می کند.در مورد حضرت فاطمه زهرا و امیرالمومنین علی علیه اسلام نیز اگر در مورد برتری یکی نسبت به دیگری روایتی وارد شده است به خاطر وجود اعمال و کردارها و یا زمینه هایی است که سبب ایمان و عمل بیشتر به خدا و تقرب به اوست. فضایلی مانند تقدم در ایمان به رسول الله , ولایت و وصایت , و خدمات فراوان امیرالمومنین علی علیه السلام که همه آنها ربطی به جنسیت مردانه یا زنانه ندارد و هرکس در دومولفه ایمان و عمل صالح پیشی بگیرد از نظر فضیلت نیز پیشی می گیرد.سوم: سجده زن بر شوهر برای فهم و درک نگرش اسلام به زن نبایستی به تلقی های التقاطی و ناشی از آداب و رسوم غلط اجتماعی رجوع کرد یا نگاه گزینشی به روایات کرد بلکه بایسته است در این رابطه به آیات و روایات اصیل اسلامی مراجعه کنیم. در این جهت سخنان گهربار پیامبر اکرم(ص) آورنده اسلام ،نقل می شود. این تعالیم ارزشمند در دشوارترین شرایط تاریخی برای زنان صادر شده است؛ یعنی، در زمانی که دختران را زنده به گور می کردند و زن را مانند کالا به ارث می بردند و مالک می شدند و او را از هر گونه حقی محروم می داشتند. پیامبر اکرم(ص) بدین وسیله بلندترین گام را در بدترین شرایط، برای احیای حقوق زن و پاس داشت کرامت انسانی وی برداشته است:1.بهترین شما آن کسی است که نسبت به زن خود، سازگارتر و خیرخواه تر باشد و من از همه شما درباره زنان خیرخواه تر هستم.2.زنان همانا خواهران، مادران، خاله ها و عمه های شما هستند و ریشه وجود شما از آنان است و باید در اوج عاطفه و مهربانی با آنان رفتار شود.3.نسبت به زنان، با تقوا باشید و در رعایت حقوق آنان و توجه به ایشان، پرهیزگاری کنید؛ زیرا آنان امانت خداوند در دست شمایند و طبق دستور و قول پروردگار برای شما حلال و محرم شده اند. بر شما است که حقوق آنان را مراعات نمایید و عادلانه و طبق عرف زمانه و شأن زنان، زندگی ایشان را تأمین کنید.4.بهترین شما آن افرادی هستند که با زنان خود، خوب و خوش باشند.5.ملعون و بازملعون است آن کسی که در تأمین زندگی همسر خود، کوتاهی کند و حقوق خانواده را ضایع و آنان را ناراحت کند.[8]آیه شریفه 228 سوره بقره بیان می کند:« وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ وَ اللَّهُ عَزیزٌ حَکیمٌ؛و همانند وظائفى که زنان بر عهده دارند، به نفع آنان حقوقى شایسته است و مردان را بر زنان مرتبتى است. و خداوند توانا و حکیم است».در ذیل این آیه شریفه روایتی نقل شده است که بر اساس آن پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه در ان توصیه و تذکر و تاکید بر لزوم متابعت شوهر و حفظ حقوق شرعی او می نماید و بعد از ان به منظور نشان دادن اهمیت تبعیت از شوهر در حفظ حقوق خانواده عنوان می دارد که اگر بنابود سجده برچیزی غیر از خدا جایز باشد دستور می دادم که زنان بر شوهرانشان سجده کنند.این نکته در کنار توصیه های شدید و موکد اسلام در مورد حقوق زن در خانواده و حفظ حرمت و احترام مادر و... نشان دهنده توجه اکید به مقام و جایگاه هریک از زن و شوهر است و به هیچ وجه به معنای ارزش گذاری کمتر زن نسبت به مرد نیست. اسلام به مرد می فرماید به زنت بسیار احترام کن و از خطاهای او چشم پوشی کن و شخصیت او را حفظ کن همچنین به زن دستور می دهد که نهایت احترام را از همسرت دریغ نکن همچنین بخاطر اینکه مرد رئیس خانواده است و در تصمیمات مهم خانواده باید حرف آخر را بزند تا نظام خانواده از هم نپاشد تاکید بیشتری به زن در مورد احترام نسبت به شوهر شده تا جایی که در این حدیث تاکید می شوده : اگر قرار بود انسانی بر انسان دیگر سجده کند باید زن بر شوهرش سجده می کرد . شاید این کلام در اول امر به مذاق خیلی ها خوش نیاید اما تحقیق نشان داده که در خانواده هایی که زنان احترام شوهر را رعایت نکرده اند و یا شوهر توانایی لازم برای اداره خانواده از نظر فکری را نداشته فرزندان موفقی پرورش نیافته اند و این مطلب بسیار مهم است در حالیکه در جامعه به آن توجه نمی شود.اهمیت حفظ حقوق شوهر نه تنها در تعالی نهاد خانواده موثر است بلکه تاثیر فراوانی در بهداشت خانواده و جامعه از رذایل و فسادهای مخرب ایفا می کند. پی نوشت[1] . امام على بن ابى طالب علیه السلام، نهج البلاغه، 1 جلد، انتشارات دار الهجره قم ص : 406[2] .بحارالأنوار ج : 103 ص : 253 باب 4- أحوال الرجال و النساء روایت56[3] . زن در آیینه جمال و جلال . ص 3637[4] . قهرمانه : خزانه دار و وکیل امور مردم، امین و حافظ حکومت.[5] . روان شناس زن و مرد، دکتر محمد مجد، ص 101 و 97.[6] . در کتاب زنان و مردان، روابط، ص 140.[7] .برای مطالعه بیشتر مراجعه کنید به:نومان .ل.مان. اصول روانشناسی . ترجمه و اقتباس :محمد ساعتچی.چ12.موسسه انتشارات امیرکبیر.ج1 ص 646و سکلتون . تفاوت های فردی. ترجمه یوسف کریمی. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.[8] . احادیث، به نقل از بولتن اندیشه، ویژه زن، صص 355 ـ 354 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه