آیا پیامبر (صلی الله علیه و آله) و یا پیامبران پیش از آن حضرت در زمان حیاتشان به قبر کسی متوسل شده اند؟

توسّل واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد خداوند، برای تقرب به او و برآورده شدن حاجت‌ها است. بر این اساس در توسل به اولیای الهی به واسطه ی قرب و منزلت و جایگاه اولیای الهی در نزد پروردگار، به حقیقت و جایگاه معنوی آنان توسل می شود نه به قبور آنان. همچنین صورت معمول در توسل چنین است که به کسی که از مقام و منزلت بالاتری برخوردار است توسل می شود. بر این اساس همه ی انسانها از جمله انبیای الهی برای نیل به مراتب والاتر نیازمند توسل به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بوده؛ زیرا که آن حضرت بالاترین درجات قرب الهی را به خود اختصاص داده است و خود واسطه ی نزول برکات به مخلوقات است. توضیح: توسل به معنای واسطه قرار دادن وسیله ای مقبول در درگاه ربوبی برای تقرب به پروردگار است؛ چنانکه قرآن کریم در این رابطه می فرماید: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَ جاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»؛ (1) « اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد، از خداوند پروا كنيد و (براى تقرّب) به سوى او (از مقرّبان درگاهش و از عمل‏هاى صالح) وسيله بجوييد و در راه او جهاد كنيد، شايد رستگار گرديد». «وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيما»؛ (2) «و اگر آنها هنگامى كه به خويشتن ستم كردند نزد تو مى‏ آمدند، آن گاه از خداوند آمرزش مى‏ خواستند و رسول خدا نيز براى آنها طلب آمرزش مى‏ كرد بى ‏ترديد خدا را بسيار توبه ‏پذير و مهربان مى‏ يافتند». بر این اساس انسان موحد برای رسیدن به کمال خویش از طریق وسایل مورد رضای پروردگار از اعمال صالح گرفته تا واسطه قرار دادن اولیای الهی به درگاه ربوبی عرض حاجت نموده تا از طریق واسطه به مراتب بالاتری از کمال دست یابد، چه در حوایج اُخروی و چه در سطح نازل آن در حوایج دنیوی. یکی از وسایلی که انسان مؤمن بدان توجه داشته واسطه قرار دادن انبیاء و اولیاء و جاه و مقام و دعای آنان برای رفع ناپاکی ها و رسیدن به کمال مطلوب است. بدیهی است که در این مقام توسل کننده به کسی توسل می جوید که از نظر کمالات و رتبه ی وجودی برتر از خویش و یا در جهاتی همسان خویش باشد. بر این اساس برترین مخلوق خدای متعال پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بوده (3) که همه ی انسانها از جمله تمامی انبیاء و اولیای الهی به واسطه ی آن حضرت به مقامات و کمالات بالاتر راه می یابند؛ چنانچه در روایات اهل سنت توسل انبیای الهی (علیهم السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و توسل همه ی انسانها در موقف قیامت به پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) گزارش شده که گویای چنین امری است.(4) بر این اساس فرض اینکه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) برای تقرب و منزلت بیشتر خویش محتاج و نیازمند توسل به ذوات مطهّر انبیای دیگر بوده فرض صحیحی نیست؛ هر چند فرض توسل پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مقام معنوی آنان که در واقع ترفیع بخشیدن و شرافت بخشیدن به آنان از سوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) است فرض صحیحی است؛ چنانکه در داستان دفن فاطمه بنت اسد آن حضرت خدا را به حق خویش و انبیای پیش از خویش قسم داد تا سختی ها را از فاطمه بنت اسد دور سازد.(5) بیان مواردی از توسل انبیای الهی به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) 1) توسل آدم (علیه السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت آن حضرت: قرآن کریم پس از بیان خطای آدم (علیه السلام) می فرماید: «فَتَلَقَّى آدَمُ مِن رَّبِّهِ كَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»؛ (6) «سپس آدم از پروردگارش کلماتى دریافت داشت؛ (و با آنها توبه کرد.) و خداوند توبه او را پذیرفت؛ زیرا او توبه پذیر و مهربان است». در روایات شیعه و اهل سنت یکی از تفاسیر کلماتی که موجب بخشش «آدم» (علیه السلام) گردید، تعلیم نام پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت آن حضرت (علیهم اسلام) به وی بیان شده است.(7) 2) توسل حضرت ابراهیم (علیه السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در تفسیر آیه ی: «رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ مِنْ ذُرِّيَّتِي بِوَادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ...»؛(8) آن‌گاه که ابراهیم هاجر و اسماعیل را در سرزمین بی آب و علف تنها گذاشت، دعا کرد که پروردگار از آن دو دستگیری کند و برای استجابت دعا خود به پیامبر(صلی الله علیه و آله) متوسل شد. مؤلف «غرائب القرآن» از توسل «ابراهیم» به پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) این‌گونه خبر می­ دهد: «أنه تَوَسَّلَ في إجابة الدعاء بمحمد(صلی الله علیه و آله) و كأنه قال: إن ضيعت هاجر و إسماعيل فقد ضيعت محمداً».(9) «ابراهیم در اجابت دعای خویش به پیامبر (صلی الله علیه و آله) توسل جست و گویا گفت: پروردگارا اگر هاجر و اسماعیل را هلاک نمایی به تحقیق محمد (صلی الله علیه و آله) را هلاک نموده ای». اسماعیل حقی در روح البیان، تبیین روشن تری از این دعا و توسل دارد و می‌گوید: اینکه ابراهیم علیه السلام فرمود: رَبَّنَا إِنِّي أَسْكَنْتُ...؛ حال که قرار است زن و فرزندم را در این سرزمین بی آب و علف تنها بگذارم، پروردگارا، به حق محمد (صلی الله علیه و آله) آن دو را یاری کن که اگر آنها را به حال خود رها ساخته تا هلاک شوند، به‌درستی که محمد (صلی الله علیه و آله) را رها ساختی و او را هلاک نمودی؛ زیرا پیامبر(صلی الله علیه و آله) از صلب اسماعیل است.(10) 3) توسل حضرت داود (علیه السلام) به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) «واقدی» در ضمن حدیثی طولانی از توسل «داود» (علیه السلام) به پیامبراکرم(صلی الله علیه و آله) خبر می دهد که چنین دعا کرد: «الهي بحق النبي العربي الذي تبعثه في آخر الزمان الا غفرت لي...؛ «خدایا، به حق پیامبر عربی که در آخر الزمان او را مبعوث می­کنی، مرا ببخش».(11) .

كانون گفتگوی قرآنی

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/27

لینک کوتاه