با سلام. دانشجوی محترم ضمن تشکر از تماس شما با این مرکز ، ای کاش شما نامه خود را در ادامه نامه های سابق ارسال می کردید تا دسترسی به پاسخ های قبلی که توسط کارشناسان محترم مرکز داده شده است راحت تر می شد . چرا که به دلیل تعدد کارشناسان مرکز ، مشخص نیست که کدام کارشناس چه پاسخی به شما ارائه داده است مگر اینکه نامه های شما به صورت سلسله وار برای ما ارسال شود که در آن صورت دسترسی به نامه های قبلی راحت تر خواهد بود . اما در پاسخ به این سوال شما ابتدا باید مطلبی را در مورد شمول یا عدم شمول آیه ۵۹ سوره نساء مبنی بر اطاعت از اولی الامر ، نسبت به ولی فقیه بیان نماییم .

با سلام. دانشجوی محترم ضمن تشکر از تماس شما با این مرکز ، ای کاش شما نامه خود را در ادامه نامه های سابق ارسال می کردید تا دسترسی به پاسخ های قبلی که توسط کارشناسان محترم مرکز داده شده است راحت تر می شد . چرا که به دلیل تعدد کارشناسان مرکز ، مشخص نیست که کدام کارشناس چه پاسخی به شما ارائه داده است مگر اینکه نامه های شما به صورت سلسله وار برای ما ارسال شود که در آن صورت دسترسی به نامه های قبلی راحت تر خواهد بود . اما در پاسخ به این سوال شما ابتدا باید مطلبی را در مورد شمول یا عدم شمول آیه 59 سوره نساء مبنی بر اطاعت از اولی الامر ، نسبت به ولی فقیه بیان نماییم . در این آیه , تفسیرهای مختلفی در مورد »اولی الامر« انجام گرفته است . 1- عموم مفسران شیعه »اولی الامر« را بر حسب روایات مأثوره و بعضا بر حسب قرائن داخل در آیه شریفه به ائمه معصومین (ع ) تفسیر کرده اند. توضیح این که روایات بسیار متعددی دلالت بر این مطلب دارد که اولی الامر امامان معصوم (ع ) می باشند. چنان که حضرت رسول (ص ) در پاسخ از این سوال می فرمایند: ایشان جانشینان من و ائمه معصومین (ع ) می باشند, (تفسیر المیزان , ج 4, ص 408). علاوه بر روایات متعدد مفاد آیه نیز بر این مطلب دلالت دارد زیرا در آیه نیز اطاعت از پیامبر و اولی الامر مطلق است وهیچ قید و شرطی ندارد و این دلیل آن است که آنان برخلاف حکم خدا هیچ دستوری نمی دهند و الا یک نوع تضاد در حکم خدا پیش می آید و این در صورتی امکان دارد که پیامبر و اولی الامر معصوم باشند و هرگز گناه یا خطایی از آنان سر نزند زیرا اگر احتمال داشت به ناروا یا اشتباه حکمی از آنان صادر شود, لازم بود که اطاعت از »اولی الامر« مقید شود و اطلاق آن برداشته شود. با این حساب , منظور از اولی الامر در آیه شریفه کسانی هستند که همانند پیامبر(ص ) معصومند و هرگز خطا یا گناهی از آنان سرنمی زند و به اتفاق دانشمندان شیعه , اینان همان امامان دوازده گانه می باشند, بنابراین اولی الامر واقعی حتی در زمان غیبت نیز خود امام زمان (عج ) می باشند. 2- اهل سنت آن را طبق بعضی از روایات , به مطلق امیر و حاکم تفسیر کرده اند, (الدرالمنثور, جلال الدین سیوطی , ج 2, ص 176). 3- برخی نیز گفته اند: »اولی الامر« شامل حاکمان راستین است و لذا آیه شریفه دلالت بر لزوم تبعیت از فقهای جامع الشرایط دارد که منصوب از سوی امام معصوم می باشند. این تفسیر مورد قبول برخی از متفکران شیعی قرار گرفته است , (اندیشه های فقهی سیاسی امام خمینی , کاظم قاضی زاده , مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری , چاپ اول , 1377, ص 174). بنا بر تفسیر دوم و سوم , مسلما »اولی الامر« در آیه , شامل »ولایت فقیه « نیز می شود. بنا بر تفسیر اول , هر چند این آیه به صورت مستقیم شامل ولی فقیه نمی شود; ولی همین آیه با واسطه , اطاعت از ولی فقیه را نیز واجب می داند; زیرا براساس احادیث و روایات متعدد, ولی فقیه در زمان غیبت امام معصوم (ع ) از طرف آن بزرگواران برای رهبری و اداره جامعه اسلامی , منصوب شده است . چنان که در توقیع شریف از جانب امام زمان (عج ) آمده است : »اما الحوادث الواقعه فارجعوا الی رواه حدیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجه الله علیهم « یا مقبوله عمر بن حنظله که امام صادق (ع ) می فرمایند: »من کان منکم قد روی حدیثنا و نظر فی حلالنا و حرامنا و عرف احکامنا فلیرضوا به حکما فانی قد جعلته حاکما علیکم فاذا حکم بحکمنا فلم یقبل منه فانما استخف بحکمنا و علینا راد والراد علینا کالراد علی الله و هو علی حد الشرک بالله «؛ (اصول کافی , ج 1, ص 67) روایات متعدد دیگری نیز هست که همگی بیانگر لزوم اطاعت از ولی فقیه است و مخالفت با ولی فقیه را در حد مخالفت با ائمه (ع ) و مخالفت با خداوند می داند. نتیجه این که براساس معنای مضیق (تفسیر اول ), اولوالامر با واسطه شامل ولی فقیه می شود; ولی براساس تفسیر سوم بی واسطه آن را پوشش می دهد. حضرت آیت الله جوادی آملی در این زمینه معتقدند که اولی الامر ، به دو دسته تقسیم می شوند : اولی الامر بالاصاله و اولی الامر تبعی که اولی الامر بالاصاله همان امامان معصوم هستند که در صورت فراهم بودن شرایط ولایت امر امت را بر عهده می گیرند . ولی اولی الامر تبعی ، فقهای عادل جامع الشرائط و منصوب به نصب عام از سوی امامان هستند که در غیاب امامان معصوم متصدی امور امت اسلام هستند و همانگونه که در باره نائبان خاص امامان معصوم در دوران حضورشان ، عصمت شرط نبود در مورد اولی الامر های تبعی که نائبان عام امامان معصوم در دوران غیبت هستند نیز چنین عصمتی لازم نبوده و صرفا فقاهات ، عدالت ، تدبیر و مدیریت نظام اسلامی کفایت می کند . ایشان در این زمینه چنین می گویند : «اگر چه اولی الامر در آیه کریمه «اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم» ظاهر در معصومین علیهم السلام است و آنان اولی الامر بالاصاله هستند ، ولی در عصر غیبت معصوم علیهم السلام طبق رهنمود عقل و نیز به دستور خود معصومین علیهم السلام ، نائبان ایشان اولی الامر هستند ، اما اولی الامر بالتبع ، و نه اولی الامر بالاصاله و همان گونه که در عصر حضور و ظهور معصوم ، نائبان خاص ، بسیاری از کارها را به عهده داشتند و مباشرت خود معصوم شرط نبود ، در عصر غیبت نیز نائبان عام ، اداره امور را به دست دارند . البته نائبان عام و منصوبان امامان معصوم علیهم السلام ، در مساله رهبری و حکومت ، عالمان و فقیهانی هستند که سه شرط فقاهت ، عدالت ، تدبیر و مدیریت نظام اسلامی را داشته باشند .»(ولایت فقیه ، ولایت فقاهت و عدالت ، عبدالله جوادی آملی ، نشر اسراء ، ص 370) نتیجه اینکه اولا ولی امر با اولی الامر هیچ تفاوتی ندارد و ثانیا منظور از اینکه اولو الامر فقط امامان معصوم هستند که اولو الامر بالاصاله می باشد که در آیه ذکر شده و باید حتما معصوم باشند ولی اولو الامر تبعی که نیازی به عصمت وجود ندارد شامل ولایت فقیه نیز می شود و در هر کدام از کاربردها باید به قیدی که به صورت نهفته وجود دارد توجه نمود . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه