آیا همه انبیاء معصوم بودند؟ به چه دلیل؟

در ابتدا بهتر است در مورد لزوم عصمت پیامبران کمی سخن بگوییم تا مطلب روشن گردد. دلایل عقلی عصمت انبیاء :1- `پیامبر باید معصوم باشد زیرا اگر پیامبران- که از عالم غیب و ماوراى طبیعت که در دسترس حواس انسان نیست، خبر مى دهند- مصون از دروغ عمدى و سهوى و نسیانى نباشند، گزارش آنان اطمینان آور نخواهد بود و مجرد برخوردارى از ملکه عدالت کافى نیست، زیرا عدالت، احتمال دروغ عمدى را نفى مى کند ولى احتمال سهو و نسیان را نفى نمى کند. با چنین احتمالى چگونه مى توان به گزارش غیبى آنان اعتماد کرد و سرنوشت ابدى خویش را به گزارش محتمل الخطاى آنان سپرد؟ البته در اخبار عادل در باره امور عادى، مى توان به اصول عقلائى، مانند «اصالت عدم سهو و نسیان» اکتفا کرد و آن خبر را صحیح تلقى کرد ولى اصول مذکور تنها مفید گمان و مظنه است که اگر چه در فروع دین مى توان آنها را پذیرفت، لیکن در اصول دین که باید بر اساس علم و یقین باشد، نمى توان به آنها اکتفا کرد. از طرف دیگر کلام معصوم مى تواند حد وسط برهان قرار گیرد و اگر احتمال سهو و نسیان نسبت به پیامبران روا باشد، اخبار آنان یقین آور نبوده، نمى توان کلام آنها را حد وسط قرار داد، زیرا مقدمات برهان باید یقینى باشد و گرنه مفید نتیجه قطعى نخواهد بود. 2- از آن جا که پیامبران اسوه و الگوى مردمند و جامعه در رفتار و گفتار خود به آنها اقتدا مى کند، اگر احتمال خلاف نسبت به آنان روا باشد، نمى توانند الگو قرار گیرند. 3- اگر پیامبران اهل عصیان باشند، باید آنان را از این عمل نهى کرد و هشدار داد، و از طرفى اطاعتشان واجب و ایذا و آزارشان حرام است و این تناقص درمقام عمل است که از نظر عقل مردود است. (آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن کریم ج 9 (سیرة رسول اکرم در قرآن) به نقل از سایت تبیان )در نتیجه پیامبر باید معصوم باشد و یکی از ویژگی های لاینفک نبی معصوم بودن اوست.دلایل نقلی عصمت انبیاء:اول، آیاتى که انبیاء را جزء مخلصین شمرده و مخلصین کسانى هستند که حتى شیطان از گمراه کردن آنها مایوس شده و آنها را استثناء کرده است «قال فبعزتک لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین»( ص/ 82) گفت: به عزتت سوگند همه آنان راگمراه خواهم کرد، مگر بندگان خالص تو از میان آنها. مخلص مساوى با معصوم است، که قطعا انبیاء مصادیق آنند که خداوند متعال فرمود:« واذکر فى الکتاب موسى انه کان مخلصا و کان رسولا نبیا» (مریم/ 51) در این کتاب از موسى یاد کن که او مخلص بود و رسول و پیامبر والا مقام. و نیز فرموده است: «کذلک لنصرف عنه السوء والفحشاء انه من عبادنا المخلصین» (یوسف/ 24) اینچنین کردیم تا بدى و فحشاء را از او دور سازیم چرا که او ازبندگان مخلص ما بود. دوم، قرآن کریم اطاعت انبیاء را بطور مطلق لازم دانسته «و ما ارسلنا من رسول الالیطاع باذن اللّه» (نساء/64) و لازمه اطاعت مطلق، عصمت است. سوم، قرآن کریم مناصب الهى را به کسانى اختصاص داده که آلوده به ظلم نباشند. «لا ینال عهدى الظالمین» (بقره/ 124) و هر گناهى دست کم ظلم به نفس مى باشد و هرگنهکارى در عرف قرآن کریم، ظالم نامیده مى شود. با توجه به مطالب مذکور همه پیامبران معصومند ولى عصمت داراى مراتب مختلفى است و برخى از انبیاء به ویژه پیامبر اسلام(ص) در رتبه عصمت بالاترى قرار دارند. لیکن سه مرحله از عصمت در میان همه انبیا وجود داشته است و هیچ پیغمبرى فاقد این سه مرحله نبوده است. آن سه مرحله عبارت است از: 1- عصمت در تلقى وحى، 2- عصمت در تبلیغ و بیان وحى، 3- عصمت در عمل به پیام وحى. به عبارت دیگر: 1- هیچ پیامبرى در دریافت وحى گرفتار خطا و اشتباه نمى شود. 2- در ابلاغ وحى نیز نه از خود چیزى بر آن مى افزاید و نه آن را فراموش و اشتباه مى کند. 3- در عمل و اجراء نیز عمداً و سهواً برخلاف آنچه وحى رسالى و تشریعى شده است عمل نمى کند. این مرتبه را عصمت حداقلى (Minimal) گویند که بدون آن نبوت شکل نمى گیرد، لیکن مراتب بالاترى از عصمت نیز وجود دارد که بالاترین مرتبه آن «عصمت حداکثرى (Maximal)» است که براساس آن حتى ترک اولى نیز صورت نمى پذیرد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه