آیه ۶ سوره مائده در مورد کیفیت وضو گرفتن می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْن ؛ اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که به نماز مى ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگى پشت پا] مسح کنید.». تفسیر و بررسی آیه شریفه در ضمن نکاتی بیان می شود:

آیه 6 سوره مائده در مورد کیفیت وضو گرفتن می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْن ؛ اى کسانى که ایمان آورده اید! هنگامى که به نماز مى ایستید، صورت و دستها را تا آرنج بشویید! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگى پشت پا] مسح کنید.». تفسیر و بررسی آیه شریفه در ضمن نکاتی بیان می شود: نکته اول: در کیفیت وضو بین فقها و مذاهب اهل تسنن، اختلافات زیادی وجود دارد. به عنوان مثال، با وجود آنکه در آیه شریفه مذکور ، به شستن (غسل) دست و صورت و مسح سر و پاها تصریح می کند ولی حداقل شش قول متفاوت در بین فقها اهل تسنن در مورد کیفیت مسح پا وجود دارد. -برخی قائلند که پا را هم باید شست و هم مسح کرد. -برخی قائلند که شستن پا کفایت می کند و اصلا نیازی به مسح کردن نیست. -برخی قائلند که شستن پا کفایت می کند لکن اکتفا به شستن کراهت دارد. -برخی قائلند که شستن پا در صورتی کفایت می کند که بعد از آن، سر را مسح کند . -برخی قائلند که شستن پا به نیت مسح کفایت می کند و اگر به نیت مسح نباشد اشکال دارد. -برخی قائلند که برای وضو بین شستن و مسح کردن مخیر است و هرکدام را انجام دهد کفایت می کند. وجه مشترک همه اقوال اهل تسنن این است که شستن پا لازم یا کافی است. با استناد به روایاتی که در کتب صحاح اهل تسنن وجود دارد، مسحِ تنها، به شدت نهی شده است. از ابوهریره، عایشه ، مغیره ، عثمان ، معاویه و... روایات متعددی در کتب صحاح روایت شده است که مبنای حکم فرقه های اهل تسنن قرار گرفته است. به عنوان مثال در روایتی از ابوهریره و عایشه نقل شده است که : پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه و آله و سلم، گروهی را دید که پشت پاهایشان را مسح کرده ولی آب نمی رساندند، حضرت فرمودند : وای بر پشت پاها از آتش جهنم.! وضو را کامل بگیرید و سپس مرحله به مرحله وضو گرفتند و پاهایشان را شستند و فرمودند این همان وضویی است که خداوند متعال نماز را جز به واسطه آن قبول نمی کند». در صحیح مسلم از قول ابوهریره نقل می کند که ابوهریره وضو کرد و بعد از شستن دست و صورت و مسح سر، پای راست و چپ را تا ساق شست و سپس گفت : رسول الله را دیدم که این گونه وضو می گرفت. نکته دوم : شیعه اعتقاد دارد، بنا به نص صریح قرآن کریم و روایات فراوانی که از ائمه معصومین علیهم السلام رسیده است ، وظیفه فقط مسح پا است و شستن، بدعت و حرام است. زراره از امام صادق علیه السلام نقل می کند که ایشان فرمودند: اگر وضو بگیری و به جای مسح، پاهایت را بشویی، و این عمل را برای تحقق وضو واجب بدانی، وضو نساخته ای. در روایت دیگری امام صادق علیه السلام می فرماید: چه بسا مردی که شصت، هفتاد سال سن دارد و خداوند هیچ کدام از نمازهایش را قبول نمی کند! راوی علت را جویا شد، حضرت فرمودند: به خاطر اینکه آنچه را خداوند امر به مسح کرد، شستشو نمود. منشا اصلی اختلاف : با صرف نظر از اختلافات بسیار زیادی که بین فرقه های مختلف اهل تسنن در کیفیت وضو گرفتن وجود دارد، دو اختلاف اساسی در مورد نحوه شستن دست و مسح پا، بین شیعه و سنی وجود دارد. هر دو فرقه شیعه و سنی نیز ادعا دارند که تفسیر و تبیین آنها بر قرآن منطبق است. اهل تسنن با استناد به روایاتی از ابوهریره و برخی صحابی دیگر پیامبر مکرم اسلام (ص)، اقوال خویش را حق می داند و شیعه نیز با استناد به روایاتی که از امام علی علیه السلام و ائمه معصومین علیه السلام رسیده است، قول خویش را بر حق می داند. با این توضیح راه و رسم یافتن حقیقت مشخص می شود. رمز اختلاف بین شیعه و سنی «ولایت» است. اینکه ولایت چه کسی را در انتقال معارف الهی قبول کنیم. این رمز؛ از آیات قبلی و ذیل آیه شریفه مربوط به وضو نیز مستفاد می شود. خداوند متعال بعد از اینکه در آیه 3 سوره مائده بنا به مناسبت اعلام ولایت امیرالمومنین علی علیه السلام در عید غدیر خم، ولایت پذیری را شرط اکمال دین و «اتمام نعمت الهی» معرفی می کند (الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دینا )، در این آیه و آیات بعد به برخی از ابعاد این «اتمام نعمت» اشاره می کند. در آیه 6 سوره مائده ، بعد از دستور به ترتیب و کیفیت وضو و مسح پا و سر ، هدف از وضو گرفتن را «تطهیر» و «اتمام نعمت الهی» بیان می کند. « مَا یُرِیدُ اللّهُ لِیَجْعَلَ عَلَیْکُم مِّنْ حَرَجٍ وَلَکِن یُریدُ لِیُطَهِّرَکُمْ وَ لِیُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ ». تطهیری که به واسطه اتمام نعمت، که همان ولایت پذیری حاصل می شود و از طرف دیگر موجب اتمام نعمت (تحت ولایت الهی قرار گرفتن)، خواهد بود. ولایت الهی و ولایت ائمه معصومین علیهم السلام از یک سنخ و در طول همند، اگر ولایت امیرالمومنین و ائمه معصومین علیهم السلام در تبیین و تفسیر احکام الهی را نپذیریم ، ناچاریم ولایت ابوهریره مسیحی و کعب الاحبار یهودی و برخی از صحابی معلوم الحال پیامبر مکرم اسلام (ص) را بپذیریم. اگر ولایت ولی حقیقی را نپذیریم، به حقیقت و شکل صحیح وضو مانند بسیاری از احکام دیگر، پی نخواهیم برد. بنابراین نه طهارت حاصل می شود و نه نعمت بر ما تمام شده و نه به دین کامل دست می یابیم. اینجاست که وضو اثری جز شستشو نخواهد داشت، و از نعمت های متعددی که بنا بود از این عبادت الهی حاصل شود محروم می گردیم. از این رو خداوند متعال بعد از آیه مربوط به وضو ، بلافاصله ذکر «نعمت» ، میثاق الهی و ولایت پذیری کامل (سمعنا و اطعنا) را مقدمه ای بر حصول تقوای الهی معرفی کرده و می فرماید: « وَ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ میثاقَهُ الَّذی واثَقَکُمْ بِهِ إِذْ قُلْتُمْ سَمِعْنا وَ أَطَعْنا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُور؛ و به یاد آورید نعمت خدا را بر شما، و پیمانى را که با تأکید از شما گرفت، آن زمان که گفتید: «شنیدیم و اطاعت کردیم»! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که خدا، از آنچه درون سینه هاست، آگاه است». اگر در فهم و تفسیر و تبیین احکام الهی به: «قال علی و قال الصادق و قال الباقر و قال الکاظم و... علیهم السلام»، تمسک نجوییم، ناچاریم که با قال ابوهریره مسیحی و قال کعب الاحبار یهودی متمسک شویم. و اینجاست که اختلافهای فراوانی در دین و احکام الهی بروز خواهد کرد. ولایت شرط اتمام نعمت وضو و زمینه ساز تکمیل احکام و اهداف دین است. پس، مهم ترین منشاء اختلاف شیعه و سنی در امر وضو و سایر احکام الهی دور شدن و فاصله گرفتن از مکتب اهل بیت(ع) است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه