بسم الله.سلاممنشاء حریص بودن چیست؟ حرص در چه مواردی هست؟ و اینکه داروی این بیماری چه چیز است؟

حرص در لغت به معناى علاقه شدید میل فراوان رغبت بسیار و افراط در اراده است (1). بررسى انگیزه و هدف و موضوع و متعلق حرص بهترین ملاک و معیار براى درک ماهیت حرص و روشن شدن اقسام آن است. حرص زشت و ویرانگر علاقه بى حد وحساب به جمع آورى ثروت ورغبت شدید به اندوختن اموال نیرومندترین و مشهورترین قسم از حب دنیاست. پول دوستى بى پایان و ثروت اندوزى بى نهایت ،علت غرق شدن در دنیاگرایى وعامل هلاکت و نابودى است (2). امام رضا علیه السلام فرموده اند: ایاکم و الحرص والحسد فانهما اهلکاالامم السابقه (3). از حرص و حسد بپرهیزید و دورى کنید همانا آن دو امت هاى پیشین را هلاک و نابودکرده اند. مطابق این حدیث رضوى زیان حرص آن قدر زیاد است که منتهى به هلاکت امت هاشده و مى شود. حرص در رفاه طلبى و سرمایه دارى و افزون خواهى هاى مادى عمومى تنها افراد را نابود نمى کند بلکه عامل نابودى امت ها و حکومت ها و تمدن هاست. با دعوت به زهد و قناعت و تقوا و بازداشتن مردمان از روى آوردن به انباشت ثروت و کالا و مبارزه با زرق و برق دنیا و تجمل گرایى و تشریفات دنیوى مى توان قدرى حرص آنان را محدود و کنترل نمود. علاقه شدید و تمایل فراوان به ثروت و سرمایه عامل آلودگى انسان ها به روش هاى کثیف و راه هاى ننگین و ابزارهاى پلید براى رسیدن به هدف هاى مادى است و باعث سقوط فرد و جامعه مى شود. رباخوارى دزدى رشوه خوارى ظلم اقتصادى قتل قاچاق فروشى غارت و چپاول اموال عمومى خودفروشى جاسوسى رواج فحشا کم فروشى غش زدن فریبکارى و... راه کارهایى است که حریص با آن ها به جمع آورى مال و ثروت مى پردازد. بنابراین حرص موجب پیدایش و گسترش فساد اقتصادى و در نهایت سقوط اخلاقى و هلاکت است. حرص فضیلت ها و مکارم و ارزش هاى اخلاقى را از بین مى برد. این لوازم ایجابى و سلبى حرص که همواره با حرص است و از آن جدا نمى شود عوامل و علل هلاکت امت هاست. امام رضا علیه السلام نیز با آگاهى و شناخت این لوازم تفکیک ناپذیر حرص مسلمانان را از حرص برحذر داشته و اثر نهایى حرص ورزى عمومى را که هلاکت امت ها است بیان کرده اند. در حدیث دیگر امام رضا علیه السلام فرموده اند: لاتحدثوا انفسکم بالفقر ولا بطول العمرفانه من حدث نفسه بالفقربخل و من حدثها بطول العمر حرص (4). به خودتان از فقر و طول عمر سخن مگوئید هرکس به خودش از فقر سخن بگوید بخیل شود و هرکس به آن از طول عمرسخن گوید حریص گردد. مطابق این حدیث ترس از فقر عامل بخل است و وحشت از نادارى دستان انسان را مى بندد و او را از سخاوت و انفاق در راه خدا محروم مى نماید. سخن گفتن از طول عمر نیز انسان را حریص بار مى آورد. تلقین عمر طولانى به نفس رام نشدنى موجب افزایش روحیه دنیاگرایى و خودخواهى انسان مى گردد و علاقه شدید به جمع آورى مال و ثروت و پاسدارى از آن انسان را از خدا و کار براى آخرت باز مى دارد. محمدبن اسماعیل بن بریع گفته است امام رضا علیه السلام فرمود: لا یجتمع المال الا بخصال خمس: ببخل شدید و امل طویل و حرص غالب وقطیعه الرحم و ایثارالدنیاعلى الاخره (5). مال جز با پنج خصلت جمع نمى شود: بخل شدید و آرزوى طولانى و حرص غالب و قطع رحم و برترى دنیا بر آخرت. بدیهى است علاقه شدید به مال موجب جمع آورى ثروت مى گردد. آدم حریص تمام هدف زندگانى اش گردآورى ثروت است و از هر راه نادرست و با هر وسیله کثیف و ابزار پلید براى رسیدن به همین هدف شب و روز تلاش مى کند و در آخر عمر ثروت فراوان به دست آمده از راه هاى حرام را براى بهره بردارى دیگران مى گذارد و مى رود. حرص زیبا و ارزشمند حرص براى ثروت دنیا ریاست قدرت شهوت و براى جلوه ها و مظاهر دنیاگرایى و در یک جمله حرص براى خود حرص حیوانى پلید منکر و از رذایل اخلاقى است اما حرص براى دیگران و دلسوزى و علاقه شدید به کمک مالى به دیگران و قضاى حوائج مومنان و سودرسانى به آنان وحل مشکلات انسان ها و هدایت و نجات آنان حرص ارزشمند زیبا معروف و از فضایل و مکارم اخلاقى است. سیره و رفتار پیامبر خدا صلى الله علیه وآله و سلم واهل بیت علیهم السلام بهترین سرمشق و نمونه براى بشریت در این نوع از حرص زیبا و ثمربخش است. امام رضا علیه السلام هم خود پیشگام در چنین حرصى بوده اند. هم مسلمانان را به آراستگى به آن فراخوانده وفرموده اند: احرصوا على قضا حوائج المومنین وادخال السرور علیهم و دفع المکروه عنهم (6). بر قضاى حوائج مومنان و خوشحال نمودن آنان و برطرف نمودن مکروه و بدى از آنان حریص باشید. این سخنان گهربار امام رضا علیه السلام براى همیشه زنده و راهگشاست و در جهان امروز و در جامعه اسلامى آثار فورى کاربردى فراوانى در توسعه اقتصادى و پیشرفت مادى و معنوى و سعادت امت اسلامى دارد. در این حدیث شریف رضوى مسلمانان جهان امر به حرص شده اند و امام هشتم علیه السلام از آنان دعوت کرده اند که حریص باشند. اما نه حریص بر جمع آورى ثروت براى خویش بلکه حریص بر کمک و یارى مومنان و بندگان خدا براى سه کار: «قضاى حوائج آنان» و «شادکامى قلبى آنان» و «دفع هرگونه بدى از آنان». اگر مسلمانان جهان خود را متعهد بدانند قدم کوچکى در این مسیر بردارند و جهت گیرى حرص خود را با این سه کار هماهنگ نمایند مشکلات جهان اسلام در همه کشورها و به ویژه فلسطینیان به سرعت و به آسانى حل مى گردد. حرص بر انجام حاجات مومنان علاقه شدید به قضاى حاجات مومنان و تمایل زیاد به برطرف نمودن نیازهاى مومنان نیازمند به خودسازى و تهذیب نفس است. تبدیل حرص مادى و خوددوستى انسان به علاقه جدى و شدید به رفع مشکل مادى دیگران و انجام کارهاى دیگران و تامین نیازهاى اقتصادى مومنان تحول ارزشمند در جهت گیرى و متعلق حرص است و امام رضا علیه السلام پیروان خویش را به همین تحول بزرگ روحى فرمان داده و فراخوانده اند. این که انسان با علاقه فراوان کوشش کند حاجت برادر مومن خویش را برآورده کند و از او دستگیرى نماید بسیار ارزشمند و زیباست. دویدن و تلاش بى پایان در راه مشکل گشایى مومنان و حاجت روایى آنان امر و دستور امام رضا علیه السلام در این رهنمود جاویدان الهى است. امام رضا علیه السلام در جاى دیگر فرموده اند: لایتم عقل امر مسلم حتى تکون فیه عشرخصال:... لایسام من طلب الحوائج الیه (7). عقل انسان مسلم کامل نمى شود تا این که ده خصلت در او باشد:... از حاجت خواستن مردم از او ناراحت و خسته نگردد. براساس این گفتار امام هشتم علیه السلام خوشنودى و نشاط در راه روانمودن حاجات مردم از نشانه هاى کمال عقل هر مسلمان است. روى آوردن مردم به انسان براى طرح نیازهاى گوناگون خویش نباید او را ناراحت و عصبانى نماید زیرا کمال عقل در تلاش براى پاسخ درست به نیازهاى مردم و تامین حاجت هاى آنان است. در حدیث دیگرامام رضا علیه السلام فرموده اند: التوددالى الناس نصف العقل (8). اظهار دوستى با مردم نیمى از عقل است. برطبق این حدیث مهرورزى نسبت به مردم و رعایت لوازم مهرورزى آن قدر ارزش دارد که نشانه بزرگ خردورزى و برابر با نصف عقل است. در حدیث دیگر امام رضا علیه السلام فرموده اند: اجل الخلائق واکرمهااصطناع المعروف واغاثه الملهوف و تحقیق امل الامل و تصدیق رجا الراجى والاستکثار من الاصدقا فى الحیاه والباکین بعد الوفاه (9). بزرگ ترین و گرامى ترین صفت ها نیکى کردن به دیگران و پناه دادن به بى پناهان و فریادرسى غمدیدگان و رنجدیدگان و تحقق بخشیدن آرزوى آرزومندان و امید امیدواران و افزون ساختن دوستان در زندگى و گریه کنندگان پس از مرگ است. آن چه در این حدیث رضوى جلیل ترین و گرامى ترین صفت ها شناخته شده از مظاهر و آثار حرص در برآورده نمودن حاجت هاى مومنان است. امام هشتم علیه السلام در رهنمودى دیگر فرموده اند: عونک للضعیف افضل من الصدقه (10). کمک توبه ضعیف ویارى ناتوان بهتر از صدقه است. به حکم این حدیث رضوى هرچه صدقه ثواب داشته باشد یارى ناتوان بالاتر از آن را دارد. در حدیث دیگر امام رضا علیه السلام از رسول خدا صلى الله علیه وآله و سلم چنین نقل کرده اند: راس العقل بعدالایمان بالله التودد الى الناس و اصطناع الخیرالى کل بروفاجر (11). سرعقل پس از ایمان به خدا مهربانى نمودن به مردم و نیکى و دوستى و خیرخواهى براى هر نیکوکار و بدکاراست. حرص بر مسرور و خوشحال نمودن مومنان حرص بر وارد نمودن سرور بر دل مومنان نیز دستور امام رضا علیه السلام است. علاقه شدید به خوشحال نمودن مومنان ازمکارم اخلاقى است. حرص برادخال سرور و سعى و کوشش در جهت خشنودى و سرور مومنان و شادکامى قلبى آنان یک اصل ارزشمند در فرهنگ رضوى است. قطعا انسان با ایمان تنها از کارهاى خوب و انجام معروف خوشحال مى گردد. او هرگز از منکرات و گناهان و کارهاى زشت شاد و خوشحال نمى شود. بنابراین فرمان به مسرور نمودن قلبى مومنان فرمان بر انجام کارهاى معروف و اقدامات مشروع و ارزشمند و تلاش در راه تامین حاجت هاى معقول و شرعى انسان هاى باایمان است. حرص بردفع مکروه از مومنان مکروه هر کار بد زشت و نفرت آور است امام رضا علیه السلام حرص بر دفع مکروه از مومنان را خواستار شده و مسلمانان را بر آن تشویق نموده اند. علاقه شدید به بازگرداندن مکروه از مومنان و مهار بدى ها و اعمال نفرت آور نسبت به آنان از صفت هاى زیبا و از اقسام حرص مقدس و ممدوح است. هر مسلمانى باید هر آن چه را براى خویش بد مى شمارد براى مومنان جهان بد بشمارد و خود در برخورد با مومنان انجام ندهد و اگر دیگران نیز انجام دادند اقدام بر دفع بدى و مکروه از آنان بنماید. تمایل فراوان به این که به هیچ مومنى بدنگذرد و هیچ مومنى بد نبیند حرص پاک و پسندیده است. درمان حرص: براى درمان اساسى بیمارى روحى حرص باید به سراغ عوامل و ریشه هاى آن برویم و ریشه این صفت زشت را بخشکانیم. برخى از ریشه هاى این صفت مذموم از این قبیل است: الف- سوء ظن به خدا: در احادیث اسلامى بیان شده که یکى از ریشه هاى حرص، سوء ظن به خدا و عدم توکل بر او است که بازگشت آن به تزلزل پایه هاى توحید افعالى است. کسى که خدا را قادر و رازق مى داند و کلید همه خیرات و خوبى ها را به دست او مى بیند حرص در جمع مال و جاه و قدرت دارد. ب- جهل: از دیگر ریشه هاى این صفت جهل و بى خبرى نسبت به پیامد هاى این صفت زشت است. اگر انسان بداند که حرص آرامش او را در زندگى بر هم مى زند و مایه رنج و عذاب دائمى او است و شخصیت او را خرد مى کند و در نزد مردم خوار و خفیف مى سازد قطعا در روح او اثر مى گذارد. براى درمان حرص باید تفکر و مطالعات خود را درباره حقیقت روحانى انسان و نیازهاى معنوى انسان براى رشد و ضرر دنیا و ماده گرایى افزایش بدهید و در مورد این صفت کتاب هاى اخلاقى را مطالعه کنید. نتیجه گیرى حرص مطلقا بد نیست. تنها با حرص دنیوى و علاقه شدید به مال و ثروت دنیا و مظاهر پلید آن که مانع رشد رستگارى و سعادت و مهرورزى به انسان هاست باید مبارزه کرد و آن را کنار گذاشت اما حرص اخروى و تمایل به مهربانى و مهرورزى به بندگان خدا و علاقه فراوان به قضاى حوائج مومنان و سرور آنان و دفع مکروه و بدى از آنان. همواره ارزشمند و مقدس و نشانه ایمان به خدا و کمال است. ----------------------1 راغب اصفهانى ابى القاسم الحسن بن محمدبن المفضل /المفردات فى غریب القرآن /دفتر نشر کتاب/ چاپ دوم 1404 «ه ق ص. 113 /ناصر على عبدالله المعجم البسیط ویرایش دوم دانشگاه علوم اسلامى رضوى مشهد چاپ دوم 1380 ص 126 2 النراقى محمد مهدى/ جامع السعادات /موسسه الاعلمى للمطبوعات/ لبنان بیروت جامعه النجف الدینیه/ چاپ چهارم بى تا ج 2 ص 102 و ص. 103 3 علامه مجلسى محمدباقر بحارالانوار الجامعه لدر راخبارالائمه الاطهار علیهم السلام موسسه الوفا بیروت چاپ سوم 1403 ه ق 1982 م ج 78 ص 346 4 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 346 5 شیخ صدوق ابى جعفر محمدبن على بن الحسین قمى ابن بابویه عیون اخبارالرضا علیه السلام ترجمه حمیدرضا مستفید و على اکبر غفارى درالکتب الاسلامیه تهران چاپ اول 1380 ج 1 ص 566 6 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 347 7 الحرانى حسن بن على بن الحسین بن شعبه تحف العقول موسسه النشر الاسلامى قم چاپ اول بیتا ص 442 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 336 8 ابن شعبه حرانى تحف العقول ص 443 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 335 9 الحلوانى ابوعبدالله الحسین بن محمدبن الحسن نزهه الناظر و تنبیه الخاطر تحقیق و ترجمه عبدالهادى مسعودى دارالحدیث قم چاپ اول 1383 ص 206 و ص 207 علامه مجلسى بحارالانوار ج 78 ص 355 10 شیخ صدوق عیون اخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 31 و ص 32 11 شیخ صدوق عیون اخبار الرضا علیه السلام ج 2 ص 35 براى مطالعه بیشتر به منابع ذیل توجه نمایید: 1- اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ج 2 ص 81 2- محجه البیضا، ج 6، ص 54 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه