حکمت استفاده از واژه «صلاة» و «صلوات» چیست؟ رابطه بین آن دو چیست؟ همچنین فرق میان عبارت «صَلّوا علی محمد» با عبارت «صَلُّوا کَمَا رَأَیتُمُونِی اُصَلِّی» چیست؟

واژه «صلاة» مانند صوم، زکات و حج لفظی است که در شرع از معنای لغوی به معنای جدیدی تغییر نموده است.اصل «صلاة» در لغت از ریشه «صلو» گرفته شده و به معنای دعا و استغفار است.[1] و کلمه «صلوات» جمع «صلاة» است.[2] صلوات، جمله‌ای دعایی و درود خاص بر پیامبر اسلام(ص) می‌باشد که مسلمانان هنگام آوردن نام آن‌حضرت به‌صورت‌های مختلف؛ مانند «اللهم صلّ علی محمد و آل محمد» ذکر می‌کنند. صلوات خدا بر پیامبر به معنای رحمت است: «إِنَّ اللّٰهَ وَ مَلٰائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً»؛[3] و صلوات از سوی فرشتگان، دعا و استغفار می‌باشد.[4]با توجه به این‌که در نماز دعا و استغفار هست؛ لذا به آن صلاة گفته شده است.[5] و در این معنای خاص (عبادت خاص و اركان و افعال مخصوص) حقیقت پیدا کرده است. بنابراین، روشن می‌شود که صلاة هم به معنای دعا و هم به معنای عبادت مخصوص؛ یعنی نماز است.بدون تردید برخی از الفاظی که در غیر معنای لغوی آن (به‌طور مَجاز) نزد اهل شرع استعمال می‌شوند کم کم در همان معانی جدید حقیقت پیدا نمودند؛ مثل کاربرد نماز در افعال مخصوص پس از این‌که در لغت برای دعا وضع شده است و کاربرد واژه «زکاة» برای مقداری که از مال خارج می‌کنند پس از آن‌که بر رشد و نموّ وضع شده است[6] و کاربرد لفظ حج در اداء مناسک مخصوص پس از آن‌که در لغت بر مطلق قصد وضع شده است.[7]پس از این اتفاق، اختلاف در این است که آیا این تغییر و دگرگونی به وضع و تعیین شارع انجام شد؟ آیا شارع مقدس این الفاظ را بر این معانی تعیین نموده به نحوی که بدون قرینه بر آن معانی دلالت کند تا حقیقت شرعیه باشد یا به دلیل استعمال این الفاظ در این معانی در زبان اهل شرع، غلبه پیدا کرده و شارع این را به نحو مجاز به کار می‌برده است که در این صورت فقط حقیقت عرفیه می‌شود نه شرعیه. ثمره اختلاف این‌که اگر در کلام شارع این الفاظ بدون هیچ قرینه‌ای به‌کار روند بر اساس قول اول بر همین معانی ثانوی حمل می‌شوند، امّا بنابر قول دوم بر معانی لغوی حمل می‌شوند، ولی اگر در کلام اهل شرع به‌کار رفته باشد حتماً بر معانی شرعی آن حمل می‌شود.[8] مثلاً در این حدیث که امام صادق(ع) فرمود: «صَلُّوا إِلىٰ جَانِبِ قَبْرِ النَّبِيِّ، وَ إِنْ كَانَتْ صَلَاةُ الْمُؤْمِنِينَ تَبْلُغُهُ أَيْنَمَا كَانُوا»،[9] نمی‌دانیم که منظور امام(ع) نماز به سمت قبر پیامبر خدا(ص) است و یا صلوات و درود بر آن‌حضرت؟ با توجه به مطالب بالا، چون این استعمال پس از شارع صورت گرفته؛ لذا حمل بر معنای شرعی (نماز) می‌شود مگر این‌که - مانند روایت فوق - قرینه‌ای دلالت کند بر این‌که منظور امام(ع)، صلوات و درود بوده است.[10]امّا درباره دو جمله «صَلّوا علی محمد» و «صَلُّوا کَمَا رَأَیتُمُونِی اُصَلِّی» در هر دو مورد قرینه وجود دارد؛ زیرا با توجه به این‌که در جمله اول حرف «علی» آمده طبعاً بر صلوات و درود دلالت می‌کند هم‌چنان‌که در جمله دوم فعل پیامبر اسلام(ص) که نماز بود، دلالت بر نماز می‌کند. .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه