روابط ایران وانگلیس ازچه زمانی آغازشد وعلت آن چه بوده است وچه زمانی رابطه ی مابهم خورد؟

ایران و بریتانیا از زمان سلطنت ایلخانیان و شاه ادوارد اول در بریتانیا روابط دو جانبه خود را آغاز کردند. در قرن شانزدهم میلادی، آنتونی جنکینسون، رئیس شرکت تجاری مسکو که یک شرکت انگلیسی بود تصمیم گرفت از راه قفقاز به ایران سفر کند. وی به همراه گروهی ۲۶ نفره در قزوین با شاه طهماسب ملاقات کرد و شاه طهماسب دستور داد تا شرکت تجاری مسکو از پرداخت حقوق گمرکی و راهداری معاف شوند و بدین ترتیب اولین روابط تجاری بین ایران و بریتانیا شکل گرفت. روابط سیاسی بین دو کشور نیز در همین دوران آغاز شد. بریتانیا برای مقابله با ترکان عثمانی هیاتی را به ایران اعزام کرد، شاه عباس در اصفهان پایتخت جدید صفویان از این هیات پذیرایی کرد. در قرن نوزدهم میلادی رقابت شدیدی میان انگلستان و روسیه بر سر کسب امتیاز از کشور مان وجود داشت به گونه ای که هر امتیازی که یکی از این دو کشور به دست می آورد , دیگری سعی می کرد , مشابه آن را برای خود فراهم نماید از این رو رابطه میان کشورما و قدرتهای بزرگ آن زمان بیشتر در قالب امتیاز به آنها شکل می گرفت و در این راستا انگلستان قرار داد رویتر که امتیاز استخراج معادن ایران از جمله زغال سنگ , نفت , آهن , سرب و ایجاد راه آهن از دریای خزر تا خلیج فارس و... را در سال 1251ش 1872 م به مدت هفتاد سال به دست آورد که با مخالفت هایی روبرو شد و سرانجام این قرار داد لغو گردید. به دنبال آن دولت انگلستان با فشار به ناصر الدین شاه توانست دو امتیاز بسیار مهم آزادی کشتیرانی تجاری در کارون به شرکت انگلیسی لینچ و امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی به جرج رویتر پسر صاحب امتیاز رویتر را به دست آورد . در این دوره ناصر الدین شاه در برابر روسیه و انگلستان سیاست موازنه مثبت را در پیش گرفته بود و در برابر هر امتیازی که به یکی از این دو کشور می داد , برای جلوگیری از اعتراض طرف دیگر و کسب رضایت آن , امتیاز دیگری به آن می داد . از این رو در برابر واگذاری امتیاز بانک شاهنشاهی به انگلستان , امتیاز تأسیس بانک استقراضی را برای مدت 75 سال به روسیه واگذار کرد . در جریان سفر سوم ناصر الدین شاه به اروپا در1268ش , 1889م انگلستان چند امتیاز مهم به دست آورد از جمله امتطاز بخت آزمایی ( لاتاری) در ایران که با مخالفت علمای دینی روبرو شد .امتیاز راه شوسه اهواز به تهران و بهره برداری به مدت شصت سال از آن و امتیاز دخانیات ایران به تالبوت و شرکت رژی برای 50 سال که ماجرای نهضت تنباکو و فتوای تحریم آن را به دنبال داشت . (تاریخ روابط خارجی معاصر ایران , پژوهشکده تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه , 1385, ص 78- 86)روابط خارجی ایران با کشور انگلستان بر همین چارچوب تا انقلاب مشروطه و پس از ان ادامه داشت . در حالی که انگلستان به دلیل نارضایتی از نفوذ روسیه در ایران , خود را موافق مشروطه معرفی می کرد اما تنها یک سال پس از انقلاب مشروطه در سال 1907 میلادی توافق و قراردادی بین روسیه و انگلستان در سن پترزبورگ منعقد شد که بر اساس آن ایران به مناطق نفوذ این دو کشور تقسیم شد که این قرارداد نشان داد که انگلستان به دنبال دست یابی به حوزه نفوذ بیشتر در کشور ماست . (مدنی , جلال الدین , تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران , قم , انتشارات اسلامی ,1369, ج2, ص 156)در جریان جنگ جهانی اول روسیه و انگلستان مناطق تحت نفوذ خود را به بهانه جنگ به طور رسمی به اشغال خود در آوردند که در قرارداد سری 1915 میان این دو کشور این دو منطقه , تبدیل به دو منطقه اشغالی شده و منطقه بی طرف به کلی از بین رفت و قسمتی از ان به تصرف روسیه و قسمت دیگر به تصرف انگلستان در آمد .سیاست متفقین (روسیه و انگلستان) در زمان اشغال ایران , تصرف مناطق مختلف کشور , نادیده گرفتن استقلال و حاکمیت ملی ایران بود .(تاریخ روابط خارجی معاصر ایران , پیشین , ص 106)پس از جنگ جهانی اول و به دنبال پیروزی انقلاب روسیه , شکست رژیم تزاری و عقب نشینی این کشور از خاک ایران و شکست آلمان و عثمانی و تجزیه آن , دست به دست هم داد تا انگلستان خود را یکه تاز منطقه دانسته و به همین دلیل تصمیم گرفت ایران را برای همیشه تحت سلطه خود درآورد که قرار داد 1298 ش , 1917 وثوق الدوله در این راستا شکل گرفت و بر اساس آن که شباهت زیادی به قرارداد تحت الحمایگی داشت , نظارت بر کلیه امور نظامی , اقتصادی و مالی ایران بر عهده متخصصان و مستشاران انگلیسی قرار گرفت . (همان , ص 117)یکی از اقدامات مداخلانه جویانه انگلستان در ایران برای ادامه حضور و نفوذ خود در کشور , کودتای سوم اسفند 1299ش و سرکار آوردن رضا خان و بر اندازی قاجاریه بود . از انجا که حضور نیروهای انگلیسی پس از جنگ در ایران که هزینه های زیادی برای دولت و مردم آن کشور داشت , باعث برانگیختن افکار عمومی انگلستان علیه حضور این نیروها در ایران شد و به همین دلیل آن کشور به فکر ایجاد یک حکومت مرکزی قوی و تحت تسلط کامل خود بود و برای اجرای چنین مقاصدی رضا خان وسید ضیا در نظر گرفته شد.در جریان جنگ جهانی دوم نیز کشور مورد تاخت و تاز نیروهای شوروی و انگلستان قرار گرفت در حالی که دولت ایران به طور رسمی موضع بی طرفی خود را اعلام کرده بود .در سال ۱۹۵۱ دولت ایران صنعت نفت کشور را ملی اعلام کرد و موجب بروز اختلاف بین ایران و بریتانیا شد. در سال ۱۹۵۳ محمد مصدق، نخست وزیر ایران، با کودتایی که از طرف انگلستان و آمریکا حمایت می شد از مقام خود عزل شد. در سال ۱۹۷۹ در پی انقلاب اسلامی در ایران، بریتانیا، سفارت خانه خود در ایران را تعطیل کرد و دیپلمات های خود را به سفارت سوئد در تهران منتقل کرد. در ۳۰ آوریل سال ۱۹۸۰ شش مرد مسلح سفارت بریتانیا را به تسخیر در آوردند و ۲۲ کارمند این سفارت خانه را به گروگان گرفتند. این حادثه در تاریخ ۵ می همان سال با محاصره نیروهای بریتانیایی و آزادی ۱۹ نفر از گروگان ها پایان گرفت. در سال ۱۹۸۸ سفارت بریتانیا در ایران دوباره شروع به کار کرد. در ماه فوریه سال ۱۹۸۹ در پی فتوای امام خمینی برای قتل سلمان رشدی، نویسنده بریتانیایی الاصل روابط بین دو کشور تیره شد. در سپتامبر سال ۱۹۹۰ روابط بین دو کشور از سر گرفته شد. در سال ۱۹۹۷ با روی کار آمدن محمد خاتمی به عنوان رئیس جمهور اسلامی ایران روابط دو کشور روند رو به رشدی را تجربه کرد. در سپتامبر سال ۱۹۹۸، روابط بین ایران و بریتانیا به حالت اعتدال خود رسید و در ژانویه سال ۲۰۰۰، کمال خرازی، وزیر امور خارجه ایران، به لندن سفر کرد. در سپتامبر سال ۲۰۰۱، جک استراو، وزیر امور خارجه بریتانیا، در راستای ائتلاف با ایران برای مقابله با طالبان در افغانستان به ایران سفر کرد. روابط بین دو کشور با رد « دیوید رداوی » به عنوان سفیر بریتانیا در ایران، در فوریه سال ۲۰۰۲ دوباره تیره شد. با دستگیری هادی سلیمان پور، کاردارسابق سفارت ایران در بوینس آیرس، پایتخت آرژانتین، توسط مقامات بریتانیایی در ۲۱ آگوست سال ۲۰۰۳ روابط دو کشور روزهای سختی را پشت سر گذاشت. در ۲۷ آگوست سال ۲۰۰۳، علی آهنی، معاون وزیر امور خارجه ایران، به لندن سفر کرد تا با جک استراو ملاقات کند، وی در این دیدار ابراز امیدواری کرد که مجادله بین ایران و بریتانیا در سطح سفرای دو کشور پیشروی نکند. در سپتامبر سال ۲۰۰۳ ایران مرتضی سرمدی، سفیر ایران در لندن را برای مذاکره پیرامون این مسئله فراخواند. در ماه می سال ۲۰۰۴، ایران به جنگ امریکا و بریتانیا در اطراف شهرهای مقدس شیعیان در عراق اعتراض کرد. (پایگاه اطلاع رسانی مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی , bcir.ir/show.php?page=article&tbl=9, ژوئن 2004انگلیس، آلمان و فرانسه قطعنامه ‌ای را در جهت محکومیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران ارائه دادند و چند روز بعد 8 سرباز انگلیسی به مدت 3 روز در ایران دستگیر شدند. جرم آنها ورود به آب‌های مرزی ایران با عراق اعلام شده بود.مارس 2007ایران 15 دریانورد انگلیسی را در شط‌ العرب که راهی مرز‌های آبی ایران و عراق بودند را دستگیر کرد. به دنبال این اقدام، بحرانی دیپلماتیک در روابط تهران – لندن ایجاد شد و این ملوانان در 4 آوریل آزاد شدند.جولای 2008گوردون براون در سخنرانی در پارلمان اسرائیل تاکید کرد که ایران راهی جز متوقف کردن فعالیت‌های هسته‌ای و پذیرش درخواست مذاکره ندارد.ژانویه 2009کنسول‌گری انگلیس که از سال 1961 در ایران فعال بود، فعالیت خود را متوقف کرد.نوامبر 2011پرس تی وی اعلام کرد 4 نفر که گفته می‌شوند تروریست‌ هستند و روابطی با انگلیس دارند در ایران دستگیر شده‌اند. البته وزارت امور خارجه انگلیس ارتباط این افراد با انگلیس را تکذیب و تاکید کرد که این اقدامی دیگر در جهت اتهام زنی به انگلیس است.21 نوامبر 2011انگلیس به دنبال انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران، تحریم‌های مالی را علیه بانک‌های ایرانی شامل بانک مرکزی اعمال کرد.27 نوامبر 2011مجلس ایران به اخراج سفیر انگلیس از تهران رای داد. روابط تجاری و اقتصادی با انگلیس نیز تضعیف شد.29 نوامبر 2011معترضان ایرانی به سفارت انگلیس در تهران با پرتاب سنگ، حمله کردند. وزارت امور خارجه انگلیس اعلام کرد که از این اقدام خشمگین شده است.(www.khabaronline.ir/detail/187351)برای آشنایی بیشتر به منابع زیر مراجعه شود:تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران , جلال الدین مدنی , قم , انتشارات اسلامی ,1369, 2 مجلد تاریخ روابط خارجی معاصر ایران , پژوهشکده تحقیقات اسلامی نمایندگی ولی فقیه در سپاه , 1385تاریخ روابط ایران با قدرتهای بزرگ , ایرج ذوقی , تهران , پاژنگ , 1368تاریخ روابط خارجی ایران , عبد الرضا هوشنگ مهدوی , تهران , امیر کبیر , 1349 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه