اختلاف اعتقادی مذاهب کلامی اهل سنت را به صورت مختصر توضیح دهید؟

مذاهب اعتقادي و کلامي اهل سنت که به علت فاصله گرفتن از اهل بیت رسول خدا(ص) به وجود آمده اند شامل فرقه های متعددی می شود. ما در این مقاله به عقاید فرقه های مهم این مذهب اشاره می کنیم: 1. معتزله: اعتزال به معناي کناره گيري است و نام معتزله بر دو گروه: معتزله سياسي و معتزله کلامي اطلاق مي شود. در مورد وجه تسميه معتزله کلامي سخنان مختلف گفته شده است که مشهورترين آن کناره گيري واصل بن عطا از حسن بصري يا امت اسلامي درباره مسأله ايمان و کفر مرتکب کبيره است. از واصل بن عطاء چهار نظريه نقل شده است: 1. اثبات رتبه ها ميان ايمان و کفر، 2. نفي صفات از خداوند متعال به منظور احتراز از تعدد قدماء 3. اثبات اختيار انسان، 4. در ميان علي ـ عليه السلام ـ و مخالفانش حق از باطل معين نيست. در انديشه معتزله، عقل نقش اساسي و تعيين کننده دارد و توحيد داراي مراتب سه گانه: ذاتي، صفاتي و افعالي است مکتب اعتزال در بصره به وجود آمد اما پس از مدتي در بغداد نيز به کار خود ادامه داد و به اين ترتيب مدرسه معتزله بصره و بغداد پديد آمد. 2. اهل حديث که در اصل يک جريان فقهي بود، تنها به ظواهر قرآن و حديث تکيه مي کردند و عقل را مطلقا انکار مي نمودند. در رأس آنان مالک بن انس، محمد بن ادريس شافعي و احمد بن حنبل قرار داشتند. اهل حديث همان شيوه فقهي را در عقايد هم به کار بردند و مخالف هر گونه بحث عقلي پيرامون احاديث اعتقادي بودند و در نتيجه علم کلام را از اساس انکار کردند. برخي از اعتقادات اهل حديث عبارت اند از: 1. ايمان، قول و عمل و نيت است و قابل ازدياد و نقصان است. 2. هر چه در جهان رخ مي دهد به قضا و قدر الهي است. 3. انسان در هيچ فعلي از خود اختيار ندارد. 4. قرآن کلام خداوند است و مخلوق نيست و... . 3. اشاعره: به دنبال روش افراطي معتزله در استفاده از عقل و روش تفريطي اهل حديث در سرکوب عقل، مذهب اشعري در اوايل قرن چهارم هجري به منظور تعديل اين دو جريان توسط ابو الحسن اشعري پا به ميدان نهاد. برخي از عقايد اشاعره بدين شرح ان: 1. کلام دو قسم است، لفظی و نفسي، کلام نفسي قائم به ذات و قديم است. 2. خداوند ديده مي شود اما نه مانند ساير اشياء 3. اشياء حسن و قبح واقعي ندارند. 4. تکليف مالايطاق جايز است و... 4. ماتريديه: چنانچه گذشت، مکتب اشعري در اوايل سده چهارم هجري پديد آمد. هم زمان با نهضت اشعري در عراق، دو نهضت کلامي ديگر، که در روش، اهداف و عقايد با وي مشابهت داشتند، يکي در ماوراء النهر و ديگري در مصر به ظهور رسيدند. بنيان گذار يکي از اين دو نهضت ابو منصور ماتريدي (م 333ق) بود و پايه گذار نهضت ديگر ابو جعفر طحاوي (م 321ق) نام داشت، هر سه گروه به انگيزه دفاع از عقايد ديني و رد معتزله و در عمل براي ارائه راهي در ميانه دو مکتب اهل حديث و معتزله پا به عرصه وجود نهادند. ماتريدي و طحاوي هر دو در فقه پيرو ابو حنيفه بودند و در اعتقادات نيز مدعي بودند که اصول عقايد ابوحنيفه را تبيين مي کنند. لکن ماتريدي بيش از طحاوي به اجتهاد مي پرداخت. هم چنان که اشعري در ميانه اهل حديث و معتزله قرار دارد. ماتريدي را مي توان حد مياني اشعري و معتزلي تلقي کرد. ماتريدي قايل به حسن و قبح عقلي بوده و تکليف ما لا يطاق را قبول ندارند. روئيت خدا را ممکن مي داند لکن دليل عقلي ارائه نمي دهند و به دلايل نقلي بسنده مي کنند. و... . 5. وهابيت: پس از آن که با ظهور اشعري، روش معتدل تري در دفاع از معارف ديني به کار گرفته شد و طريقه اهل حديث و احمد بن حنبل متروک گرديد، در قرن هشتم، احمد بن تيميه حراني ظهور کرد و در صدد ترويج مذهب حنابله بر آمد. او بار ديگر علم کلام را مردود اعلام نمود و هر گونه تأويل و توجيه عقلاني را در مسأله صفات الهي محکوم کرد. ابن تيميه علاوه بر حمايت از روش و عقايد اهل حديث به عقايد جديدي مانند شرک دانستن زيارت قبور پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ و ردّ فضايل اهل بيت ـ عليهم السلام ـ اضافه نمود. بسياري از بزرگان اهل سنت با ابن تيميه به مخالفت برخاستند و کتاب هاي متعددي در ردّ او نوشته شد تا اين که در قرن دوازدهم محمد بن عبد الوهاب ظهور کرد و حمايت جدي از ابن تيميه را آغاز نمود. و از آن جا که امير آل سعود از او حمايت کرد و شايد به خاطر اين که آراء و افکار او در راستاي تأمين دول استکباري بود، او قدرتي يافت و با استفاده از قدرت به دست آمده به تبليغ آيين خود پرداخت تا اين که با تسلط آل سعود بر عربستان، وهابيت به عنوان مذهب رسمي عربستان اعلام شد. وهابيان همانند خوارج در تکفير مخالفان، بر اساس تلقي خاص شان از توحيد، بسياري از آداب اسلامي را شرک و کفر مي دانند، از جمله توسل به اولياي الهي و طلب شفاعت از آنان، تبرک و استشفاء به آثار آن ها، تعمير و زيارت قبور اولياء الهي و ساختن مسجد در کنار قبور. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه