رجعت و بازگشت به دنیا در اندیشه شیعه

رجعت و بازگشت به دنیا در اندیشه شیعه این روزها سخنان غیر کارشناسی و نیمه‌کارشناسی در بارة آموزه‌های دینی در کنار زحمات پژوهشگران و کارشناسان مباحث دینی، رونق فراوانی یافته است؛ که از کم‌ترین آسیب‌های آن تردید و سرخوردگی در برخی علاقه‌مندان بحث‌های دینی می‌شود که از آگاهی لازم برخوردار نیستند. یکی از این بحث‌ها، سخن از رجعت به عنوان آموزة مهم اعتقادی نزد شیعه است. به‌ویژه موضع علمای اهل سنّت درباره این موضوع که همواره مخالف با شیعه بوده، مشکلات را دو چندان ساخته است.از این رو برای تبیین این مسئله گفتگویی را با حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان نویسنده کتاب بازگشت به دنیا در پایان تاریخ انجام داده ایم. به عنوان پرسش نخست لطفا بفرمائید چرا رجعت آن گونه که بایسته است در بین شیعیان شناخته شده نیست؟ به نظر می رسد به عواملی چند بر می گردد که مهم‌ترین آنها ماهیت این بحث است به دلیل اینکه سخن از زنده شدن برخی مردگانی که در طول تاریخ زیست بشر بر زمین زندگی می‌کرده‌اند حقیقتی ماورائی دارد؛ و فهم کامل آن در ذهن ما خوب نمی‌گنجد از این رو پیشوایان معصوم با اجمال و گذرا به ان اشاره کرده اند. پس فهم دقیق زوایای رجعت ـ همانند معاد ـ برای عموم مردم مشکل است. البته عدم درک صحیح پی آمدهای ناگواری به دنبال داشته که می توان به برخی افراطگری ها اشاره کرد. بی مبالاتی و بی توجهی برخی از ناقلین و راویان احادیث رجعت و ذکر برخی احادیث جعلی و مبالغه آمیز ـ با نیّت ترغیب دیگران در توجه دادن به این بحث ـ ضربه ای سهمگین به حقیقت تابناک این بحث وارد کرده که کمتر از ضربه مخالفان نبوده است. البته مخالفت‌های گسترده برخی مسلمانان با این باور نیز در بی رونقی پرداخت علمی بدان بی تأثیر نبوده است. خوشبختانه در سال های گذشته پژوهش های واقع بینانه و به دور از سطح نگری در این باره افق های روشنی را برای ما نمایان ساخته است. کارهای شایسته‌ای انجام شده اما تا مطلوب بدون افراط و تفریط فاصلة زیادی داریم. با توجه به اینکه هر کسی رجعت را به گونه ای تعریف می کند به نظر شما تعریف جامع رجعت چیست؟ درست است و به نظر می رسد این تفاوت در ارائه های معنای رجعت به تفاوت نگاه برخی روایات بر می گردد. اما در یک نگاه به همة روایت می توان رجعت را این گونه معنا کرد: رجعت عبارت است از اعتقاد به بازگشت دو گروه از مردگان گروه نخست مؤمنین خالص و گروه دوم کافرین خالص پس از ظهور حضرت مهدی علیه السلام تا مؤمنان از برپایی حکومت جهانی عدل شاد شده و به یاری موعود منجی بشتابند و کافران از ذلت و حقارت ستمگران متألم و از آنها انتقام دنیای گرفته شود. عالم رجعت چگونه عالمی خواهد بود؟ از مجموع آیات، روایات و بیان دانشمندان بزرگ شیعه به دست می آید که رجعت، عالمی است با ویژگی های خاص به خود که نه - دقیقاً - همچون عالم دنیاست و نه همانند عالم آخرت است و در عین حال، برزخ نیز نیست؛ عالمی است با تعریف خاص به خود. دیدگاه های گوناگونی در بارة جایگاه رجعت در نظام فکری شیعه است نظر روایات در این زمینه چیست؟ روایات فراوانی که از پیشوایان معصوم علیهم السلام درباره رجعت به دست ما رسیده است، نشان می دهد که «رجعت» در مجموع اعتقادات شیعه از جایگاه بسیار والایی برخوردار است تا جایی که برخی از این احادیث، منکر رجعت را از دایره تشیع خارج می داند. برخی آن را از اعتقادات مسلم و جزو ضروریات مذهب شیعه شمرده اند و برخی دیگر نیز اگر چه جزو ضروریات ندانسته اند، ولی انکار آن را جایز نمی دانند. روایت معروفی از امام صادق علیه السلام است که فرمود: «لَیْسَ منَّا مَنْ لَمْ یُؤْمِنْ بِکَرَتِنا؛ از ما نیست کسی که ایمان به بازگشت ما ندارد... . در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام یکی از شرایط ایمان را اعتقاد به رجعت دانسته و می فرماید: مَن اَقَرَّ بسبعة اشیاء فهو مؤمن... الایمان بالرجعة؛ هر کس به هفت چیز اعتقاد داشته باشد مؤمن است... ]که یکی از آنها[ ایمان به رجعت است. آیا بازگشت به دنیا (در رجعت) از نظر عقلی امکان دارد یا عقلاً محال است؟ بازگشت به دنیا از نظر عقل هیچ گونه منعی ندارد و عقل نیز مخالفتی با آن ندارد، چرا که قدرت ذات اقدس الهی بر هر چیز ممکن تعلق می گیرد و عقل امتناعی در زنده شدن مردگان بعد از مردن سراغ ندارد. همان گونه که در مباحث معاد به آن پرداخته شده است. حاصل کلام اینکه هر کس رجعت را نپذیرد ناچار به یکی از دو راه گردن می نهد: 1. یا به طور کلی زنده شدن مردگان را امر غیرممکن و محال می داند و آن را مخالف عقل معرفی می کند. 2. خداوند را نسبت به زنده کردن مردگان قادر نمی داند. در حالی که هر دو راه منتفی است. البته مهم‌ترین دلیل بر رجعت برخی آیات قرآن آیات قرآن است. از آنجایی که قرآن اساسی ترین منبع برای اثبات حقایق دینی است، در مسئله رجعت نیز به عنوان اولین منبع و اصلی ترین آنها مورد بررسی قرار می گیرد. با یک نگاه گذرا به آیات مربوط به رجعت، با دو دسته آیات مواجه می شویم: نخست، آیاتی است که دلالت بر وقوع رجعت در میان اقوام و ملل گذشته دارد؛ مانند داستان اصحاب حضرت موسی، عزیر نبی و مردگانی که به دست حضرت عیسی مجدداً زنده شدند. دسته دوم آیاتی است که به بیان برخی از روایات، بر تحقق رجعت در آخرالزمان و قبل از قیامت دلالت دارد. آیا در روایات به طور مشخص به گروه های انسانی که رجعت می کنند اشاره شده است؟ بله، اگر چه همانگونه که اشاره شد برآیند محتوای روایات، بازگشت مؤمنان خالص و کافران خالص است اما به برخی گروه ها و انسان ها به طور خاص اشاره شده مانند روایاتی که به رجعت پیامبران، رجعت علی علیه السلام، رجعت امام حسین و یارانش، و برخی یاران پیامبران گذشته و برخی زنان اشاره شده است. از چه زمانی رجعت آغاز می‌شود؟ در روایات به طور مشخص بیان نشده اما از برخی روایات به دست می آید از آغاز ظهور شروع و به تدریج ادامه خواهد یافت. به این صورت که از زمان ظهور حضرت مهدی شروع می شود به طوری که بعد از ظهور حضرت مهدی علیه السلام در قبرها به مؤمنان بشارت داده می شود و از آنها خواسته می شود که در صورت تمایل به دنیا برگردند و در رکاب حضرت مهدی و ائمه علیهم السلام در راه اعتلای دین خدا به خدمت بپردازند و بنابراین، رجعت برای کافران اجباری و برای مؤمنان اختیاری است. سخن پایانی اگر چه درباره اصل رجعت اتفاق نظر وجود دارد، اما در باره چگونگی و خصوصیات آن، اختلافاتی در روایات به چشم می خورد؛ مانند اینکه آیا رجعت مقارن ظهور حضرت قائم علیه السلام است یا قبل از آن و یا بعد از آن و همچنین مدت زمان رجعت چه مقدار است و... که البته ضرورتی در تحقیق این مسائل مشاهده نمی شود چرا که اعتقاد و ایمان به اینکه اجمالاً رجعت تحقق خواهد یافت کافی است و بدون شک، این اختلاف روایات، هرگز مجوزی برای سست کردن این اعتقاد سترگ نخواهد شد. چرا که اختلاف در جزئیات در معاد نیز به چشم می خورد که در آنجا نیز هرگز دلیلی بر انکار آن نگردیده است. منبع: پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه