اولين حامد (ستايشگر) و اولين عابد چه کسي بود؟

سؤال تا اندازه اي کلي و مبهم است و واضح نيست منظور پرسش کننده دقيقا چيست. آيا اولين حامد در بين انسان ها مراد است يا اولين حامد در بين همه مخلوقات؛ آيا اولين حامد از جهت زماني مراد است يا اولين حامد از جهت رتبي و يا اصلا شخص خاصي مراد نيست و ملاک عبادت مراد است و منظور از اولين حامد، بهترين حامد است؛ اگر منظور، اوّلين حامد از جهت رتبه است، بر اساس روايات، اوّلين تسبيح کننده خدا، مقام نوري پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اهل بيت ـ عليهم السلام ـ است. توضيح آن که اهل بيت ـ عليهم السلام ـ ، غير از جسم و نفسشان که در مقعطي خاص از تاريخ به دنيا آمدند و در مقطعي خاص از دنيا رفتند، يک مقام نوري دارند که از حيث رتبه، قبل از همه مخلوقات خلق شده اند. در روايات متعددي آمده است که اوّلين مخلوق خداوند، نور پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است که از آن نور، نور امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ و ديگر معصومين ـ عليهم السلام ـ مشتق شده اند و سپس خداوند از نور 14 معصوم ـ عليهم السلام ـ ، عرش و کرسي و ملائکه و آسمان ها و زمين و انبياء و ديگر مخلوقات را خلق کرده است. هم چنين در اين روايات آمده است که 14 معصوم ـ عليهم السلام ـ ، پس از خلقت نوري شان، خداوند را تسبيح کردند و از تسبيح آن ها بود که ملائکه ياد گرفتند چگونه خداوند را تسبيح گويند و اگر 14 معصوم ـ عليهم السلام ـ خدا را تسبيح نمي گفتند، ملائکه هرگز نمي دانستند که چگونه خدا را تسبيح گويند و نيز جنيان و انسان ها، از تسبيح 14 معصوم ـ عليهم السلام ـ ياد گرفتند که چگونه خدا را تسبيح گويند. بر اساس اين روايات، در عالم ذرّ که خداوند از همه انسان ها بر يگانگي خود اقرار گرفت، اولين کسي که بر يگانگي خدا اقرار کرد، پيامبر اعظم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و سپس ديگر اهل بيت ـ عليهم السلام ـ بودند و بعد از آن ها، ديگر انبياء و اولياء و اوصياء بر يگانگي خداوند اقرار کردند و خداوند از آن ها خواست علاوه بر يگانگي خدا، بر رسالت حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و ولايت امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ نيز گواهي دهند و ميثاق بندند. به عنوان مثال به چند روايت از اين دست توجه فرماييد: 1. حضرت باقر ـ عليه السلام ـ فرمود: اي جابر! خدا بود در حالي که هيچ چيز با او نبود؛ نه معلوم و نه مجهول؛ اوّلين موجودي که آفريد، محمّد مصطفي ـ عليه السلام ـ بود. ما اهل بيت را هم با او از نور خود و عظمتش آفريد و به صورت سايه اي سبز در مقابل خود نگه داشت، آن موقع که آسمان و زمين و شب و روز و خورشيد و ماه وجود نداشت. نور ما از نور پروردگارمان جدا شد، همانند جدا شدن پرتو خورشيد از خورشيد. ما او را تسبيح و تقديس و ستايش مي کرديم و عبادتي واقع مي نموديم... سپس عرش را آفريد... آنگاه آسمان ها را آفريد... بعد بهشت و جهنم را آفريد... سپس ملائکه را آفريد و آن ها را ساکن گردانيد... آنگاه خداوند به انوار ما دستور داد که تسبيح کنند و از تسبيح مان آن ها (ملائکه) تسبيح نمودند. اگر تسبيح ما نبود آن ها نمي دانستند چگونه خدا را تسبيح کنند و چگونه تقديس نمايند... سپس جنّ را آفريد و آن ها را ساکن هوا نمود و از ايشان پيمان گرفت براي خود به ربوبيت و براي محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به نبوّت و براي علي به ولايت... بعد خداوند انوار ما را امر کرد که تسبيح نمايند پس جنيان به واسطه تسبيح ما تسبيح کردند و الا نمي دانستند چگونه تسبيح کند. بعد خداوند زمين را آفريد... سپس خداوند آدم را از پهن دشت زمين آفريد؛ قيافه اش را آراست و در او از روح خود دميد، آنگاه ذريه او را از نهادش خارج کرد و از ايشان پيمان گرفت به ربوبيت خود و نبوت محمّد و ولايت علي؛ هر که خواست اقرار کرد و هر که خواست انکار نمود. ما اوّلين گروهي بوديم که به اين اقرار نموديم.... وقتي خداوند اراده اخراج ذريه آدم براي گرفتن پيمان کرد، اين نور را در آن راه داد، آنگاه ذريه او را از نهادش خارج کرد در حالي که لبيک مي گفتند. ما خدا را تسبيح کرديم و به واسطه تسبيح ما آن ها تسبيح نمودند و الا نمي دانستند چگونه تسبيح کنند. آنگاه خداوند براي پيمان گرفتن به ربوبيت خود خويش را به آن ها معرّفي نمود. وقتي فرمود: آيا من پروردگار شما نيستم، ما اوّلين کسي بوديم که آري گفتيم. سپس پيمان گرفت براي محمّد به نبوت و براي علي به ولايت و هر که خواست اقرار کرد و هر که خواست انکار نمود. پس ما اوّلين مخلوق خدا و اولين پرستنده و تسبيح کننده او بوديم. ما سبب آفرينش و موجب تسبيح و عبادت ملائکه و انسان ها بوديم و به وسيله ما خدا شناخته شد و به يگانگي پرستش گرديد و به واسطه ما گرامي شد هر کس از مخلوقات که مقامي يافت. ما سبب پاداش پاداش گيران و کيفر تبهکاران هستيم. سپس اين آيه را تلاوت نمود: «وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ». و آيه ديگر: قُلْ إِن کانَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِينَ. پيامبر اکرم اولين کسي است که خدا را پرستش کرده و اول کسي است که منکر فرزند يا شريک داشتن خدا شده و ما پس از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ قرار داريم...». 2. جابر بن عبدالله در تفسير قول خداوند: «کنتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ...». مي گويد: رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: اولين چيزي که خدا خلق کرد، نور من بود که آن را از نور خودش آفريد... پس از آن نور، نور علي ـ عليه السلام ـ را جدا کرد... سپس عرش و لوح و خورشيد و نور زمين و نور ديدگان و عقل و معرفت و ديده ها و شنيده هاي بندگان و دلهايشان را از نور من آفريد و نور من مشتق از نور خداست. پس اوّلين ما هستيم و آخرين ما هستيم و سابقون ما هستيم و تسبيح کنندگان ما هستيم... کسي که ما را بشناسد، خدا را شناخته است و کسي که از ما رويگردان شود، از خدا رويگردان شده است و کسي که از ما اطاعت کند، از خدا اطاعت کرده است و ما وسيله رسيدن به خدا و رضوان خدا هستيم. 3. جابر بن عبدالله نقل کرده که به پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ گفتم: اوّل چيزي که خداوند آفريد، چه بود؟ فرمود: نور پيامبرت که از آن تمام خيرها و خوبي ها را آفريد، سپس آن نور را در مقام قرب خود هر چه خواست نگه داشت، سپس به چند قسمت تقسيم نمود، از يک قسمت عرش و از ديگري کرسي و حاملين عرش و خزنه کرسي را آفريد و قسمت چهارم را در مقام حبّ قرار داد تا موقعي که خواست؛ آنگاه آن به چند قسمت تقسيم نمود؛ از يک قسمت قلم و از قسمت ديگر لوح و از قسمت ديگر بهشت را آفريد و قسمت چهارم را در مقام خوف نگه داشت تا زماني که مي خواست سپس آن به چند قسمت تقسيم نمود و ملائکه را از يک قسمت و خورشيد را از قسمت ديگر و ماه و ستارگان را از قسمت سوم آفريد و قسمت چهارم را در مقام رجاء قرار داد تا هنگامي که مي خواست آنگاه آن را چهار قسمت کرد؛ عقل را از يک قسمت، علم و حلم را از قسمت ديگر و عصمت و توفيق را از قسمت سوم آفريد و قسمت چهارم را در مقام حياء قرار داد تا موقعي که مي خواست سپس با ديده هيبت بر او نگريست؛ آن نور به صورت قطرات در آمد و يک صد و بيست و چهار هزار قطره شد که از هر قطره اي روح پيامبر و رسولي را آفريد سپس ارواح انبياء تنفسي کردند و از تنفس آن ها ارواح اولياء و شهداء و صالحين را آفريد... البته فهم مقام نوري اهل بيت ـ عليهم السلام ـ و فهم اين گونه روايات، نيازمند داشتن معلومات فلسفي و عرفاني بالايي است، گرچه فلاسفه و عرفا نيز از فهم مقامات اهل بيت ـ عليهم السلام ـ عاجزند. آيه 163 سوره انعام، که از زبان پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايند: «من اولين مسلمان هستم»، بنا بر اعتقاد برخي مفسران، از جمله علامه طباطبايي (ره) در الميزان، به همين معناست که پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از حيث رتبه و درجه اولين مسلمان است، حتي نسبت به انبياي گذشته، نه از حيث زماني و مراد اولين مسلمان در بين همه امت هاست، نه فقط امت اسلام. بنابراين از حيث رتبه، اولين مخلوقي که خداوند را تسبيح کرد، پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بود و سپس ديگر 14 معصوم ـ عليهم السلام ـ بودند و سپس در رتبه بعد، ملائکه و انبياء و اوصياء و اولياء بودند. امّا اگر منظور سؤال کننده، اولين حامد تاريخي است، ملائکه و جنيان، قبل از انسان ها خدا را تسبيح کردند و در بين انسان ها، اولين انسان، آدم ابو البشر ـ عليه السلام ـ بود که خدا را تسبيح کرد. گرچه از برخي روايات بر مي آيد که قبل از آدم ابوالبشر هم انسان هايي زندگي مي کرده اند، امّا اين روايات چندان مسلّم نيستند و آنچه يقيني است اين است که حضرت آدم ـ عليه السلام ـ ، قبل از ديگر انسان هاي نسل او، خدا را عبادت کرد. اهل بيت ـ عليهم السلام ـ نيز از لحاظ تاريخي، در مقطع تاريخي خودشان، خدا را عبادت کردند. و سرانجام اين که اگر منظور از اولين حامد، شخص خاصي مراد نيست و ملاک ستايش مراد است، به اين معنا که بهترين ستايش کننده چه کسي است، قرآن در اين باره مي فرمايند: سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ؛ و البته پاک است او از آنچه توصيفش کنند، مگر (ستايش و تسبيح) بندگان خالص خداوند». بنابراين، بر اساس اين آيه هيچ کس نمي تواند به درستي خدا را تسبيح کند، به جز بندگان مخلص خداوند. دليل اين که فقط بندگان مخلص خداوند، مي توانند خداوند را به درستي ستايش کنند اين است که انسان ها محدودند و خداوند نامحدود است و محدود نمي تواند نامحدود را توصيف کند، امّا مخلصين چون به مقام فناي في الله رسيده اند، از زبان حقّ سخن مي گويند، نه از زبان خودشان و بنابراين به درستي مي توانند خدا را توصيف و ستايش کنند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه