چرا در مسائل شرعی که در رساله های عملیه هست گاها اختلاف وجود دارد؟ یکی احتیاط واجب می داند و دیگری مستحب و... مگر احکام با همدیگر فرق دارند؟!

قبل از بررسی علت ها و ریشه های اختلاف فتوای مجتهدان با یکدیگر، ذکر چند نکته ضروری است: معمولا؛ به طور طبیعی؛ در مسائل نظری هر رشته ای، متخصصان و دانشمندان آن رشته، در یک سری از مسایل با یکدیگر اختلاف نظر دارند و از آن جمله، اجتهاد در احکام دین است. مراجع تقلید در کلیات مسائل دینی، با یکدیگر اختلافی ندارند. مسائل دینی را به سه دسته می توان تقسیم کرد: 2- مسائل مشهور یعنی مسائلی که اکثر قریب به اتفاق مجتهدان بر آن اتفاق نظر دارند و تنها تعداد اندکی در آن مسائل، مخالف هستند (مانند صحیح نبودن وضو با آب مضاف). این گونه مسایل به اندازه ای در میان مراجع تقلید، مشهور است که مخالفت برخی موجب اختلاف نمی شود. باید توجه داشت که قسمت عمده احکام اسلام و مسایل دینی در یکی از این دو بخش قرار دارد و به همین دلیل، تفاوت رساله های عملیه و اختلاف فتوای مجتهدین در مسائل اساسی و کلی بسیار ناچیز است. 3- مسائل جزئی یعنی مسایلی که به جزئیات احکام مربوط می شود. در این گونه مسائل، گاهی بین مجتهدان، اختلاف نظر وجود دارد. علل و ریشه های این اختلاف فتاوا بر چند گونه است: الف:اختلاف در راویان احکام نقل احادیث و روایات معصومین(ع)، با واسطه راویان احادیث صورت می گرفت و از طرف دیگر برخی از این واسطه ها، ضعیف و حتی جعل کننده حدیث بوده اند. یکی از وظایف مجتهد، آن است که به بررسی ضعف و قوت راویان بپردازد و راویان ضعیف  را از راویان مورد اعتماد تمییز دهد که این کار نیازمند آگاهی از علم رجال و نیز علم حدیث و درایه است. طبیعی است که گاهی ممکن است به نظر مجتهدی، یک راوی مورد اعتماد باشد اما مجتهد دیگر به دلایل خاص خود او را مورد اعتماد نداند که نتیجه اش آن است که حدیثی نزد یک مجتهد معتبر و نزد دیگری غیر معتبر باشد و در نتیجه موجب اختلاف فتوا شود. ب:اختلاف در معانی و مفاهیم احکام گاهی بعضی از آیات و روایات، از نظر کلمات، جملات و ترکیبات به گونه ای است که در معانی آنها، احتمالات مختلفی داده می شود و لذا در معانی و مفاهیم احکام، بین مجتهدان، اختلاف نظر و در نتیجه اختلاف فتوا به وجود می آید. مثلا در مورد تیمم در قرآن آمده است که: "اگر به آب دسترسی نداشتید، بر "صعید پاکیزه" تیمم کنید." حال در مورد معنای "صعید"، اختلاف است که آیا مراد فقط خاک است یا تمام چیزهایی که پوسته ظاهری زمین را تشکیل می دهد. ج:اختلاف در مصادیق و موضوعات احکام گاهی مجتهدان در خود حکم شرعی اتفاق نظر دارند اما در مصداق و موضوع حکم، اختلاف پیدا می کنند. مثلا اگر بر بدن لباس نمازگزار خونی کمتر از "درهم" باشد، نماز صحیح است. در زمانی که این حکم از معصوم(ع) صادر شده، "درهم" در میان مردم معمول بوده است و همه اندازه آنرا می دانستند اما در زمان بعد، به جهت عدم آگاهی از اندازه درهم آنروز، اختلاف نظرهایی به وجود آمده است. د:اختلاف در بعضی از مسائل علم اصول چنانکه می دانید یکی از علوم مورد نیاز برای اجتهاد، علم اصول است. علم اصول، علمی است مبتنی بر عقل و نقل و طبیعی است که در برخی از  این مسائل، میان مجتهدان اتفاق وجود ندارد. مثلا مجتهدی بنا به دلیلی که به نظر وی، قاطع است در حکمی برائت جاری می کند و مجتهد دیگری به دلیل دیگری آنرا محل اجرای احتیاط می داند. آنچه گفته شد بعضی از ریشه های اختلاف فتاوا بود که به طور خلاصه به آنها اشاره شد. نکته ی که در پایان لازم است بیان کنیم اینست که همه افرادی که بر طبق فتوای مرجع خود عمل می کنند، به وظیفه خود عمل کرده اند و نزد خداوند مأجور خواند بود. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه