درمورد تنبیه زنان از دیگاه قران توضیح دهید.

پرسش: در مورد آیه 34 سوره نساء و مخصوصا کلمه اضربوا هن سوال داشتم ٰ‌ منظور قرآن از این آیه چیست ؟ و حقوق زن در قرآن چطور تعریف شده؟ در پاسخ به مطالب ذیل توجه کنید :1- زنانى هستند که از وظائف خود سرپیچى مى کنند و نشانه هاى ناسازگارى در آنها دیده مى شود، مردان در برابر این گونه زنان وظائف و مسئولیتهایى دارند که باید مرحله به مرحله انجام گردد، و در هر صورت مراقب باشند که از حریم عدالت تجاوز نکنند، این وظائف به ترتیب زیر در آیه بیان شده است:وَ اللَّاتِی تَخافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ مرحله اول در مورد زنانى است که نشانه هاى سرکشى و عداوت و دشمنى در آنها آشکار مى گردد که قرآن در جمله فوق از آنها چنین تعبیر مى کند: زنانى را که از طغیان و سرکشى آنها مى ترسید موعظه کنید و پند و اندرز دهید و به این ترتیب آنها که پا از حریم نظام خانوادگى فراتر مى گذارند قبل از هر چیز باید بوسیله اندرزهاى دوستانه و بیان نتائج سوء اینگونه کارها آنان را براه آورد و متوجه مسئولیت خود نمود.وَ اهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضاجِعِ:در صورتى که اندرزهاى شما سودى نداد، در بستر از آنها دورى کنید و با این عکس العمل و بى اعتنایى و به اصطلاح قهر کردن، عدم رضایت خود را از رفتار آنها آشکار سازید شاید همین واکنش خفیف در روح آنان مؤثر گردد.وَ اضْرِبُوهُنَّ در صورتى که سرکشى و پشت پازدن به وظائف و مسئولیتها از حد بگذرد و هم چنان در راه قانون شکنى با لجاجت و سرسختى گام بردارند، نه اندرزها تاثیر کند، و نه جدا شدن در بستر و کم اعتنایى نفعى ببخشد و راهى جز شدت عمل باقى بماند، براى وادار کردن آنها به انجام تعهدها و مسئولیتهاى خود چاره منحصر به- خشونت و شدت عمل گردد، در اینجا اجازه داده شده که از طریق تنبیه بدنى آنها را به انجام وظائف خویش وادار کنند.2- ممکن است سوال شودکه چگونه اسلام به مردان اجازه داده که در مورد زنان متوسل به تنبیه بدنى شوند؟!پاسخ:جواب این ایراد با توجه به معنى آیه و روایاتى که در بیان آن وارد شده و توضیح آن در کتب فقهى آمده است و همچنین با توضیحاتى که روانشناسان امروز مى دهند چندان پیچیده نیست زیرا:اولا آیه، مسئله تنبیه بدنى را در مورد افراد وظیفه نشناسى مجاز شمرده که هیچ وسیله دیگرى در باره آنان مفید واقع نشود، و اتفاقا این موضوع تازه اى نیست که منحصر به اسلام باشد، در تمام قوانین دنیا هنگامى که طرق مسالمت آمیز براى وادار کردن افراد به انجام وظیفه، مؤثر واقع نشود، متوسل به خشونت مى شوند، نه تنها از طریق ضرب بلکه گاهى در موارد خاصى مجازات هایى شدیدتر از آن نیز قائل مى شوند که تا سرحد اعدام پیش مى رود.ثانیا تنبیه بدنى در اینجا- همانطور که در کتب فقهى نیز آمده است- باید ملایم و خفیف باشد بطورى که نه موجب شکستگى و نه مجروح شدن گردد و نه باعث کمبودى بدن.ثالثا روانکاوان امروز معتقدند که جمعى از زنان داراى حالتى بناممازوشیسم (آزارطلبى) هستند و گاه که این حالت در آنها تشدید مى شود تنها راه آرامش آنان تنبیه مختصر بدنى است، بنا بر این ممکن است ناظر به چنین افرادى باشد که تنبیه خفیف بدنى در موارد آنان جنبه آرام بخشى دارد و یک نوع درمان روانى است.مسلم است که اگر یکى از این مراحل مؤثر واقع شود و زن به انجام وظیفه خود اقدام کند مرد حق ندارد بهانه گیرى کرده، در صدد آزار زن برآید، لذا به دنبال این جمله مى فرماید:فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلا تَبْغُوا عَلَیْهِنَّ سَبِیلًا:اگر آنها اطاعت کنند به آنها تعدى نکنید و اگر گفته شود که نظیر این طغیان و سرکشى و تجاوز در مردان نیز ممکن است آیا مردان نیز مشمول چنین مجازاتهایى خواهند شد؟در پاسخ مى گوئیم آرى مردان هم درست همانند زنان در صورت تخلف از وظائف مجازات مى گردند حتى مجازات بدنى، منتها چون این کار غالبا از عهده زنان خارج است حاکم شرع موظف است که مردان متخلف را از طرق مختلف و حتى از طریق تعزیر (مجازات بدنى) به وظائف خود آشنا سازد.داستان مردى که به همسر خود اجحاف کرده بود و به هیچ قیمت حاضر به تسلیم در برابر حق نبود و على ع او را با شدت عمل و حتى با تهدید به شمشیر وادار به- تسلیم کرد معروف است.إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلِیًّا کَبِیراً و در پایان مجددا به مردان هشدار مى دهد که از موقعیت سرپرستى خود در خانواده سوء استفاده نکنند و به قدرت خدا که بالاتر از همه قدرتها است بیندیشند زیرا خداوند بلند مرتبه و بزرگ است.تفسیر نمونه، ج 3، ص: 3753- خداوند در آیه 238بقره می فرماید :و براى زنان همانند وظایفى که بر دوش آنها است حقوق شایسته اى قرار داده شده و مردان بر آنها برترى دارند (وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ).این جمله از کلمات عجیب و جالب و جامعى است که فواید بسیارى را در بر دارد و به مجموعه حقوق زناشویى مردان و زنان، اشاره مى کند و مى گوید: همان طور که براى مرد حقوقى بر عهده زنان گذارده شده همچنین زنان حقوقى بر مردان دارند که آنها موظف به رعایت آنند زیرا در اسلام هرگز حق یک طرفه نیست، و همیشه به صورت متقابل مى باشد.واژه معروف که به معنى کار نیک و شناخته شده و معقول و منطقى است، در این سلسله آیات دوازده بار تکرار شده تا هشدارى به مردان و زنان باشد که هرگز از حق خود، سوء استفاده نکنند بلکه با احترام به حقوق متقابل یکدیگر در تحکیم پیوند زناشویى و جلب رضاى الهى بکوشند.جمله وَ لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ در واقع مفهومش این است که مساله عدالت میان زن و مرد به این معنى نیست که آنها در همه چیز برابرند و همراه یکدیگر گام بردارند، آیا راستى لازم است آن دو در همه چیز مساوى باشند؟با توجه به اختلاف دامنه دارى که بین نیروهاى جسمى و روحى زن و مرد وجود دارد، پاسخ این سؤال روشن مى شود، جنس زن براى انجام وظایفى متفاوت با مرد آفریده شده و به همین دلیل احساسات متفاوتى دارد قانون آفرینش، وظیفه حساس مادرى و پرورش نسلهاى نیرومند را بر عهده او گذارده، به همین دلیل سهم بیشترى از عواطف و احساسات به او داده است، در حالى که طبق این قانون، وظایف خشن و سنگین تر اجتماعى بر عهده جنس مرد گذارده شده، و سهم بیشترى از تفکر به او اختصاص یافته بنا بر این اگر بخواهیم عدالت را اجرا کنیم باید پاره اى از وظایف اجتماعى که نیاز بیشترى به اندیشه و مقاومت و تحمل شدائد دارد بر عهده مردان گذارده شود، و وظایفى که عواطف و احساسات بیشترى را مى طلبد بر عهده زنان، و به همین دلیل مدیریت خانواده بر عهده مرد، و معاونت آن بر عهده زن گذارده شده است و به هر حال این مانع از آن نخواهد بود که زنان در اجتماع، کارها و وظایفى را که با ساختمان جسم و جان آنها مى سازد، عهده دار شوند، و در کنار انجام وظیفه مادرى، وظایف حساس دیگرى را نیز انجام دهند.و نیز این تفاوت مانع از آن نخواهد بود که از نظر مقامات معنوى و دانش و تقوا، گروهى از زنان از بسیارى از مردان پیشرفته تر باشند.اینکه بعضى از روشنفکران اصرار دارند که این دو جنس را مساوى در همه چیز قلمداد کنند، اصرارى است که با واقعیتها هرگز نمى سازد، و مطالعات مختلف علمى آن را انکار مى کند، حتى در جوامعى که شعار مساوات و برابرى در تمام جهات، همه جا را پر کرده، عملا غیر آن دیده مى شود، مثلا مدیریت سیاسى و نظامى تمام جوامع بشرى- جز در موارد استثنایى همه در دست مردان است، حتى در جوامع غربى که شعار اصلى شعار مساوات است، این معنى به وضوح دیده مى شود.به هر حال قوانینى همچون بودن حق طلاق، یا رجوع در عده یا قضاوت به دست مردان، (جز در موارد خاصى که به زن یا حاکم شرع حق طلاق داده مى شود) از همین جا سرچشمه مى گیرد، و نتیجه مستقیم همین واقعیت است.بعضى از مفسران گفته اند که جمله لِلرِّجالِ عَلَیْهِنَّ دَرَجَةٌ، تنها نظر به مساله رجوع در عده طلاق دارد .ولى روشن است که این تفسیر با ظاهر آیه سازگار نیست، زیرا قبل از آن یک قانون کلى در باره حقوق زن و رعایت عدالت، به صورت وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ بیان شده، سپس جمله مورد بحث به صورت یک قانون کلى دیگر به دنبال آن قرار گرفته است.و بالاخره در پایان آیه مى خوانیم: خداوند توانا و حکیم است (وَ اللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ).و در واقع پاسخى است براى آنها که در این زمینه ایراد مى گیرند، و اشاره اى است به اینکه حکمت و تدبیر الهى، ایجاب مى کند که هر کس در جامعه به وظایفى بپردازد که قانون آفرینش براى او تعیین کرده است، و با ساختمان جسم و جان او هماهنگ است، حکمت خداوند ایجاب مى کند که در برابر وظایفى که بر عهدهزنان گذارده، حقوق مسلمى قرار گیرد، تا تعادلى میان وظیفه و حق بر قرار شود.در اینجا قرآن به یک اصل اساسى اشاره کرده است، و آن اینکه هر جا وظیفه اى وجود دارد در کنار آن حقى هم ثابت است، یعنى وظیفه از حق هرگز جدا نیست مثلا پدر و مادر وظایفى در برابر فرزندان خود دارند، همین سبب مى شود که حقوقى نیز به گردن آنها داشته باشند، یا اینکه قاضى موظف است براى بسط و تعمیم عدالت حد اکثر کوشش را بنماید در مقابل، حقوق فراوانى هم براى او قرار داده شده است این موضوع حتى در مورد پیامبران و امتها نیز ثابت است.در آیه مورد بحث نیز اشاره به این حقیقت شده و مى فرماید: به همان اندازه که زنان وظایفى دارند حقوقى هم براى آنها قرار داده شده است و از تساوى این حقوق با آن وظایف اجراى عدالت در حق آنان عملى مى گردد.عکس این معنى نیز ثابت است که اگر براى کسى حقى قرار داده شده در مقابل وظایفى هم به عهده او خواهد بود و لذا نمى توانیم کسى را پیدا کنیم که حقى در موردى داشته باشد بدون اینکه وظیفه اى بر دوش او قرار گیرد.4- سرگذشت دردناک زنان در طول تاریخزن در طول تاریخ جریان پر ماجرا و دردآلودى دارد که از مهمترین مباحث جامعه شناسى روز به شمار مى رود، به طور کلى دوران زندگى زن را به دو دوره مى توان تقسیم کرد: نخست دوران ما قبل تاریخ که امروز اطلاع صحیحى از وضع زن در آن دوره، در دست ما نیست، و شاید در آن دوران از حقوق طبیعى بیشترى برخوردار بوده است.با شروع تاریخ بشر نوبت به دوره دوم رسید، در این دوره در بعضى از جوامع زن به عنوان یک شخصیت غیر مستقل در کلیه حقوق اقتصادى، سیاسى و اجتماعى شناخته مى شد، و این وضع در پاره اى از کشورها تا قرون اخیر ادامه داشت این طرز تفکر در باره زن حتى در قانون مدنى به اصطلاح مترقى فرانسه هم دیده مى شود که به عنوان نمونه به چند ماده از موادى که در باره روابط مالى زوجین سخن مى گوید اشاره مى شود.از ماده 215 و 217 استفاده مى گردد که زن شوهردار نمى تواند بدون اجازه و امضاى شوهر خود هیچ عمل حقوقى را انجام دهد و هر گونه معامله براى او محتاج به اذن شوهر است (البته در صورتى که شوهر نخواهد از قدرتش سوء استفاده کرده و بدون علت موجه از اجازه دادن امتناع ورزد).طبق ماده 1242 شوهر حق دارد به تنهایى در دارایى مشترک بین زن و مرد هر گونه تصرف که بخواهد بکند و اجازه زن هم لازم نیست (البته با این قید که هر معامله اى که از حدود اداره کردن خارج باشد موافقت و امضاى زن لازم نیست).و از این بالاتر در ماده 1428 حق اداره کلیه اموال اختصاصى زن هم به مرد محول شده (البته با این قید که در هر گونه معامله اى که از حدود اداره کردن خارج باشد موافقت و امضاى زن نیز لازم است) .در محیط پیدایش اسلام یعنى حجاز نیز قبل از ظهور پیغمبر اکرم ص با زن همان معامله انسان وابسته غیر مستقل انجام مى شد، رفتار آنها شباهت زیادى به بشرهاى نیمه وحشى داشت زیرا به وضع رسوا و ننگینى از زن بهره بردارى مى کردند زن در محیط آنها آن چنان بى اراده و بى اختیار بود که گاهى جهت ارتزاق صاحب خود در معرض کرایه قرار مى گرفت، محرومیت از تمدن، و ابتلاى به فقر آنها را گرفتار خشونت عجیبى کرده بود که جنایت معروف وأد (زنده به گور کردن) را در مورد آنها مرتکب مى شدند.5- مرحله نوین در زندگى زنبا ظهور اسلام و تعلیمات ویژه آن زندگى زن وارد مرحله نوینى گردید که با دو مرحله گذشته فاصله زیادى داشت در این دوره دیگر مستقل شد و از کلیه حقوق فردى و اجتماعى و انسانى برخوردار گردید پایه تعلیمات اسلام در مورد زن همان است که در آیات مورد بحث مى خوانیم: وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ، یعنى زن همان اندازه که در اجتماع وظایف سنگینى دارد حقوق قابل توجهى نیز داراست اسلام زن را مانند مرد برخوردار از روح کامل انسانى و اراده و اختیار دانسته و او را در مسیر تکامل که هدف خلقت است مى بیند لذا هر دو را در یک صف قرار داده و با خطابهاى یا ایها الناس و یا ایها الذین آمنوا مخاطب ساخته برنامه هاى تربیتى و اخلاقى و علمى را براى آنها لازم کرده است و با آیاتى مثل وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ. «1»وعده برخوردار شدن از سعادت کامل به هر دو جنس داده، و با آیاتى مانند مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ مى گوید: که هر کدام از زن و مرد مى توانند به دنبال انجام برنامه هاى اسلام و وظایف الهى به تکامل معنوى و مادى برسند و به حیاتى طیب و پاکیزه که سراسر سعادت و نور است گام نهند.اسلام زن را مانند مرد به تمام معنى مستقل و آزاد مى داند و قرآن با آیاتى نظیر کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهِینَةٌ «1» و یا مَنْ عَمِلَ صالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ أَساءَ فَعَلَیْها .این آزادى را براى عموم افراد اعم از زن و مرد بیان مى دارد و لذا در برنامه هاى مجازاتى هم مى بینم در آیاتى مثل: الزَّانِیَةُ وَ الزَّانِی فَاجْلِدُوا کُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ و مانند آن هر دو را به مجازات واحدى محکوم مى کند.از طرفى چون استقلال لازمه اراده و اختیار است لذا اسلام این استقلال را در کلیه حقوق اقتصادى مى آورد. و انواع و اقسام ارتباطات مالى را براى زن بلامانع دانسته و او را مالک درآمد و سرمایه هاى خویش مى شمارد در سوره نساء آیه 32 مى خوانیم: لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ با توجه به لغت (اکتساب) که بر خلاف (کسب) براى بدست آوردن مالى است که نتیجه اش متعلق به شخص به دست آورنده است «4» و همچنین با در نظر گرفتن قانون کلى:الناس مسلطون على اموالهم (همه مردم بر اموال خویش مسلطاند) به دست مى آید که چگونه اسلام به استقلال اقتصادى زن احترام گذارده و تفاوتى بین زن و مرد نگذاشته است.خلاصه آنکه زن در اسلام یک رکن اساسى اجتماع به شمار مى رود و هرگز نباید با او معامله یک موجود فاقد اراده و وابسته و نیازمند به قیم نمود.6- مساوات یا عدالت؟تنها مطلبى که باید به آن توجه داشت (و در اسلام به آن توجه خاصى شده) ولى بعضى روى یک سلسله احساسات افراطى و حساب نشده آن را انکار مى کنند مساله تفاوتهاى روحى و جسمى زن و مرد و تفاوت وظایف آنها است.ما هر چه را انکار کنیم این حقیقت را نمى توانیم انکار نمائیم که بین این دو جنس هم از نظر جسمى و هم از نظر روحى تفاوت زیادى است که ذکر آنها در کتب مختلف ما را از تکرار آنها بى نیاز مى سازد و خلاصه همه آنها این است که چون زن پایگاه وجود و پیدایش انسان است و رشد نونهالان در دامن او انجام مى پذیرد همانطور که جسما متناسب با حمل و پرورش و تربیت نسلهاى بعد آفریده شده از نظر روحى هم سهم بیشترى از عواطف و احساسات دارد.با وجود این اختلافات دامنه دار آیا مى توان گفت زن و مرد باید در تمام شؤون همراه یکدیگر گام برداشته و در تمام کارها صد در صد مساوى باشند.مگر نه این است که باید طرفدار عدالت در اجتماع بود آیا عدالت غیر از این است که هر کس به وظیفه خود پرداخته و از مواهب و مزایاى وجودى خویش بهره مند گردد؟بنا بر این آیا دخالت دادن زن در کارهایى که خارج از تناسب روحى و جسمى اوست بر خلاف عدالت نمى باشد؟! اینجاست که مى بینیم اسلام در عین طرفدارى از عدالت، مرد را در پاره اى از کارهاى اجتماعى که به خشونت و یا دقت بیشترى نیازمند است، مانند: سرپرستى کانون خانه و ... مقدم داشته و مقام معاونت را به زن واگذار کرده است.یک خانه و یک اجتماع هر کدام احتیاج به مدیر دارند و مساله مدیریت در آخرین مرحله خود باید در یک شخص منتهى گردد، و گرنه کشمکش و هرج و مرج بر قرار خواهد شد.با این وضع آیا بهتر است که مرد براى این کار نامزد گردد یا زن؟ همه محاسبات دور از تعصب مى گوید وضع ساختمانى مرد ایجاب مى کند که مدیریت خانواده به عهده او نهاده شود و زن معاون او گردد.گر چه جمعى اصرار دارند این واقعیتها را نادیده بگیرند، ولى وضع زندگى حتى در جهان امروز و حتى در کشورهایى که به زنان آزادى و مساوات کامل داده اند نشان مى دهد که عملا مطلب همان است که در بالا گفته شد اگر چه در سخن خلاف آن گفته شود!تفسیر نمونه، ج 2، ص: 166 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه