علت دستور مراجع و یا دولت برای جمع آوری عَلَم ها در محرم چه بود؟ آیا ربطی به شباهت برخی از آنها به صلیب و سوءاستفاده غربیها دارد یا علل دیگری دارد؟

1. عزاداری شهادت حضرت اباعبدالله یکی از مراسمات و شعائر دینی ما شیعیان بوده و منحصر به یک مراسم آیینی صرف نیست بلکه دارای یک بار معنایی، فکری و فرهنگی گسترده‌ای است. اهمیت فوق‌العاده‌ای که این مراسم مذهبی در جامعه ما دارد بر کسی پوشیده نیست و تنها در یک جمله می‌توان از آن به عنوان مراسمی راهبر در اندیشه و عمل شیعیان نام برد که دایره نفوذ آن منحصر به شیعیان نیز نبوده و چه بسا برای بسیاری از اندیشمندان جهان درس‌آموز و الگو است. برای نمونه می‌توان به نظرات گاندی رهبر آزادی‌خواه و مبارز با استعمار هند یادکرد.2. روی‌آوری به اندیشه‌های شیعی در جامعه ایران اگرچه از همان ابتدای ورود اسلام به ایران مورد اقبال قرار گرفت و ایرانیان از اسلام عصاره اصلی آن، یعنی ولایت را گرفتند، ولی حضور همه جانبه اندیشه‌های تشیع در ارکان نظام سیاسی - اجتماعی ایران، به دوره صفویه برمی‌گردد که چارچوب فکری جامعه ایران بر اساس اندیشه‌های شیعی طراحی شد. پادشاهان صفوی برای کشورداری دست به دامان علمای شیعه شدند تا بر اساس مکتب تشیع کشور اداره شود. بسیاری از آیین‌ها و مراسم‌های مذهبی ما از نظر شکلی مربوط به همین دوره است که برخی از آن‌ها به عنوان نماد تشیع نیز شناخته می‌شود. یکی از این موارد برخی سنت‌هایی است که در عزای حضرت اباعبدالله (علیه‌السلام) وجود دارد. اگرچه عزاداری در مصائب سیدالشهداء از همان روز عاشورا مورد توجه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) و پیروان ایشان قرارگرفت ولی برخی سنت‌های آن را می‌توان در دوران صفوی ردیابی کرد. از این میان ممکن است برخی از این سنت‌ها مبنای دینی و دستور دینی هم نداشته باشد ولی به دلیل نماد شدن آن برای شیعیان، در صورت عدم تضاد با آموزه‌های دینی و عدم وهن اندیشه ناب تشیع، مورد تأکید علمای شیعه از ابتدا تا کنون قرارگیرد. سنت علَم به دوش‌گیری و یا حمل آن نیز از جمله همین موارد است که به نظر می‌آید( تا آن‌جایی که جستجو گردید) فتوایی مبنی بر تحریم حمل علم در میان علمای شیعه نبوده است. ولی باید گفت که اگر این امر به عنوان مسئله دینی و جزء دین در نظر گرفته شود همانند هر بدعت دیگری لازم است با آن مقابله نمود. البته بازهم باید متذکر شوم که در نظر علما صحبتی از این‌که علَم در عزاداری امری دینی باشد وجود ندارد بلکه به عنوان امری که امروز در این مراسم رسم شده و مخالفتی هم با دین ندارد مورد توجه است. ولی اگر همین سنت با مسائلی خرافی و معارض با اهداف عزاداری همراه شود بدون شک مورد طرد علمای دین قرارگرفته و راه‌کارهای عملی در جهت مقابله با آن درنظر گرفته می‌شود.3. خرافات در دین یکی از مهمترین مسائلی است که می‌تواند باعث خلل در اهداف فرهنگی نمادها و آیین‌های دینی و مذهبی شود. برخی مسائل در مراسمات مذهبی بیشتر به جای این‌که برای تبیین اهداف فرهنگی آن آیین باشد وسائلی برای امور حقیر دنیایی است. مسائلی که موجب چشم و هم چشمی‌های به دور از شأن عزاداری برای سالار شهیدان شده است و ما را از آن جنبه‌های فکری قیام کربلا به دور نگه‌داشته است.4. علَم درعزاداری حسینی از ابزارهایی است که در هیئت‌ها و دسته‌های مذهبی به کار گرفته و از نشانه‌های گروه‌های عزادار محسوب می‌شود. علَم در حقیقت به عنوان سمبلی برای تداعی کردن واقعه کربلا طراحی شده است نشانه‌هایی مانند دست بریده یا شاخه‌های نخل, ابزارآلات جنگ مانند سپر و شمشیر و یا تزیین یک چوب بلند با پارچه‌های سبز و قرمز و نصب ابزار آلات جنگی و ... از علَم های اصیل محسوب می‌گردد. این سنت در عصر قاجار در اثر ارتباط با کشورهای اروپایی و تأثیر پذیری از آداب و سنت‌های مسیحیان دستخوش برخی انحرافات قرار گرفته است. اضافه کردن مجسمه‌های بی‌معنا, تزیین با طلا و نقره و ... از مهمترین تحریفات این سنت است که گاهی عزاداران و عزاداری را از محتوا و اصل اقامه شعایر دینی باز می‌دارد. 5. منع یا جلوگیری دولت از حمل علَم‌ها و بیرون آوردن آن‌ها اولاً اختصاصی به محرم امسال ندارد و ثانیاً این منع علاوه بر این‌که در برخی موارد برای مقابله با خرافات و مقابله با مسائل معارض با اهداف فکری و فرهنگی قیام عاشورا است، بیشتر برای حفظ برخی نظم و انضباط‌های اجتماعی است برای مثال چنان‌که از رسانه‌ها هم اعلام شد، در برخی موارد حمل این علَم‌ها باعث برخی تخریب‌ها نسبت به تأسیسات شهری می‌شده یا خطری را متوجه حاملین آن یا اطرافیان می‌کرده است.به نطر می‌آید آن‌چه بیشتر دلیل منع بوده مسائلی از این دست است تا این‌که بر اساس فتوای علمای شیعه باشد.6. در پایان نظر و فتوای برخی علما را نسبت به حکم علَم و علَم‌کشی در معرض دید و قضاوت شما پرسش‌گر گرامی قرارمی‌دهم.سئوال:استفاده از عَلَم در مراسم عزادارى سیدالشهدا(ع) یا قرار دادن آن در مجلس عزا و یا حمل آن در دسته عزادارى چه حکمى دارد؟حضرت امام، آیت‌الله تبریزى، آیت‌الله فاضل، آیت‌الله مکارم وآیت‌الله سیستانى: اشکال ندارد.مقام معظم رهبری: فى نفسه اشکال ندارد، ولى نباید این امور جزء دین شمرده شود.آیت‌الله نورى همدانی:استفاده از آن در حد متعارف اشکال ندارد.آیت‌الله صافى: حمل عَلَم بعید نیست از تعظیم شعائر محسوب شود و بى اشکال باشد.برای مطالعه بیشتر در این زمینه می‌توانید به کتاب« فرهنگ عاشورا»؛ نوشته حجت‌الاسلام جواد محدثی مراجعه نمایید.منابع نظرات مراجع:1. استفتائات مرحوم امام، ج 2 سؤال 72؛2. استفتائات آیت‌الله تبریزى، سؤال 2007؛3. جامع‌المسائل آیت‌الله فاضل، ج 1، سؤال 2174؛4. استفتائات آیت‌الله مکارم شیرازی،ج 1 سؤال 579؛5. سایت آیت‌الله سیستانى، شعائر دینى، سؤال6؛6. اجوبه الاستفتائات آیت‌الله خامنه اى،سؤال 1444؛7. استفتائات آیت‌الله نوری همدانی ، ج 2، سؤال 598 و 604؛8. جامع‌الاحکام آیت‌الله صافى،ج 2، سؤال 1595. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه