سلام آیا مختار شیعه و از پیروان اهل بیت(ع) بود؟ آیا قیامی که برای خونخواهی امام کرد مورد تایید بود؟

پاسخ اجمالی: یکی از پیروان و شیعیان امیرالمومنین(ع) مختار بن ابى عبید ثقفى است که در زمان قیام امام حسین(ع) در زندان کوفه اسیر گشت. او بعد از رهایی از زندان و آماده شدن شرایط با گردآوری سپاهی قیام خود را بر علیه امویان به خونخواهی امام حسین(ع) شروع کرد.   پاسخ تکمیلی: برای رسیدن به پاسخی کامل و جامع به نکات زیر توجه نمایید: نکته اول: قیام مختار بن ابى عبید ثقفى مورد تأیید امامان شیعه و علماى شیعه است [1] و از دیدگاه برخى از علما شیعه، مختار مورد نکوهش شده است و این نکوهش نه به خاطر قیام و قتل قاتلان امام حسین (ع) است بلکه علت دیگرى موجب این نکوهش شده است ولى روى هم رفته، مختار و قیامش مورد تأیید امامان شیعه است و علماى شیعه هم بر اساس راهنمایی هاى امامان او را تمجید کرده اند. با توجه به آنچه که گفته شد تأیید مختار دلیل بر آن نیست که تمام رفتارهاى او مورد تأیید و لازم الاجرا بوده، زیرا اگر چنان حرکتى لازم الاجرا بود خود امام قیام را انجام مى داد و یا حداقل خود و یا اطرافیانش را در آن قیام شرکت مى داد. علاوه بر اینکه قیام مختار جنبه انتقام و قصاص داشت. چنان که اگر کسى چشم کسى را کور کند او مى تواند به دستور دادگاه چشم جنایتکار را کور کند. نکته دوم: درباره ارتباط مختار با امام سجاد (ع) می توان گفت به دلیل خفقان سیاسی حاکم بر جو آن زمان امکان ارتباط و حمایت آشکار از مختار، برای امام سجاد(ع) فراهم نبود، و امام نمی توانست آشکارا به درخواست مختار برای رهبری قیام، پاسخ مثبت بدهد؛ زیرا در آن شرایط چنین اقدامی ممکن بود به نابودی شیعه منجر شود؛ ولی امام با تایید هر گونه حمایت و طرفداری از اهل بیت(ع)، در واقع به صورت کلی، بر نهضت انتقام از دشمنان اهل بیت مهر تایید زد. [2] به جز این امام در مواقعی که شرایط اجازه می داد، به طور صریح قیام مختار را تایید می کرد. برای مثال وقتی سر عبیدالله بن زیاد را برای ایشان آوردند، حضرت سجده شکر به جا آورد و برای مختاردعا کرد. [3] و همین کار امام، باعث اطمینان مردم به حرکت مختار شد. [4] مختار مفاد بیعت خود را، عمل به کتاب خدا و سنت پیامبر (ص)، خونخواهی اهل بیت(ع)، دفاع از ضعیفان و جهاد با «ملحین» [5] ملحین به کسانی می گفتند که حرمت اسلام را شکسته و حرام آن را حلال کرده بودند، قرار داد و شعار، حرکت خود را «یا لثارات الحسین» اعلام کرد. نکته سوم: مختار اگرچه هم زمان با دو جبهه بنی امیه در شام و آل زبیر در حجاز درگیر بود، به هدف اصلی خود که همان انتقام خون شهیدان کربلا بود، دست پیدا کرد. وی قاتلان امام حسین (ع) را سخت تحت تعقیب قرار داد و بسیاری از آنان را به هلاکت رساند؛ سر برخی از جایتکاران واقعه کربلا را به مدینه فرستاد و موجب تسلای دل بنی هاشم شد. بنابراین کم نبودند کسانی که برای تخریب چهره انقلابی و شیعی مختار در تاریخ، انگیزه ای بسیار قوی داشته باشند؛ در یک سو امویان بودند که برای تطهیر چهره ننگین خود، راهی جز تخریب چهره مختار نداشتند، چرا که بزرگانی از آنان، که در قوام حکومت بنی امیه نقش اساسی داشتند، به دست مختار هلاک شده بودند؛ از سوی دیگر، زبیریان نیز از لحاظ اعتقادی، بر خلاف مختار، با بنی هاشم دشمنی داشتند و از این رو مختار را مزاحم سیاسی خود در پیشبرد امور، و مانعی جدی در پیشرفت خلافت خود می دیدند. در کنار اینها به تبلیغات منفی بر ضد مختار دامن می زدند و اتهامات مختلفی را به مختار نسبت می دادند تا از ارزش کار او بکاهند و او را فردی فرصت طلب و دنیا خواه معرفی کنند. [6] با توجه به نکاتی که بیان شد می توان این گونه نتیجه گرفت: اول: اصل قیام مختار به خاطر اینکه هدفش خونخواهی از قاتلین امام حسین (ع) و اهلبیتش بود مورد تایید ائمه قرار گرفت و این تایید مهر صحت بر تمام کارهای مختار نمی گزارد. دوم: نمی توان به همه مطالبی که در منابع درباره مختار بیان شده است، مهر تایید زد و آنها را معتبر دانست زیرا همه گزاره های تاریخی که در منابع آمده است صحت ندارد هر چند که آن منبع از منابع دست اول باشد و همانطور که بین مورخین و اهل فن معمول است باید اعتبار و صحت آنها مورد بحث و بررسی قرار بگیرد، سوم: اینکه مختار مورد ترور شخصیت قرار گرفته است و برخی از کارهایی که به او نسبت داده شده است به خاطر دشمنی با او بوده و معتبر نمی باشد.   معرفی منابع مطالعاتی برای دستیابی بیشتر درباره این موضوع: سید ابوالفضل رضوی اردکانی، ماهیت قیام مختار. جمعی ازتاریخ پژوهان زیر نظر حجه الاسلام مهدی پیشوایی، مقتل جامع سید الشهدا(ع).       پی نوشت ها: [1] .براى آگاهى بیشتر در این باب به الغدیر، ج دوم، ص 343 چاپ اسلامیه، مراجعه کنید [2] . مجلسی بحار الانوار ج45 ص365 [3] . شیخ طوسی اختیار معرفه الرجال،ص127،ش203 [4] . مقتل جامع سید الشهداج 2 ص257 [5] . بلاذری، انساب و الاشراف ج 6 ص 394 [6] . سید ابوالفضل رضوی اردکانی،ماهیت قیام مختار، فصل سوم .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه