آیا در کتابهای اهل سنت از امام صادق (ع) سخنی مبنی بر علم و تقوا و زهد آن حضرت سخنی گفته شده است؟

امام صادق (ع) به دلیل این‌که از اهل بیت رسول خدا(ص) می باشد و از اساتید مذاهب اربعه اهل سنت به شمار می آید، دانشمندان اهل سنت مطالبی را در باره او بیان داشته اند که در باره هیچ یکی از شخصیت‌های علمی خود نگفته اند. در زیر تحت موضوعات مختلف به این مطالب پردخته می شود: 1. اوصاف امام صادق(ع) در کتاب های اهل سنت افزون بر ذکر فضایل اهل بیت، امام صادق (ع) با عناوین و عباراتی بزرگ و پر معنایی توصیف شده است. این اوصاف و عناوین حاکی از جلالت و بزرگواری او در نسب و حسب میباشد. و بر مقام فوق العاده معنوی و علمی او نیز دلالت دارد. ابن عبد البر در تعریف او چنین میگوید: جعفر بن محمد بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم کنیه اش ابو عبدالله و مادرش فروه دختر قاسم پسر محمد بن ابی بکر صدیق است و او آن جعفری است که معروف به صادق میباشد و او ثقه، امین، عاقل، حکیم، بسیار با تقوا و صاحب فضلی بوده که مذهب جعفری منسوب به اوست. نووی دانشمند معروف اهل سنت او را اینگونه توصیف میکند: او امام ابو عبدالله جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم، هاشمی، مدنی و صادق است. محمد بن اسحاق و یحیی انصاری و مالک و ابن جریح و شعبه و یحیی القطان و دیگران از او نقل حدیث کرده اند و همگی اتفاق بر امامت و جلالت و سیادت او دارند. عمرو بن ابی المقدام گفته است که هرگاه به جعفر بن محمد نظر میکردم میدانستم که او از سلاله انبیاست. شیخ عطار در کتاب تذکره الاولیاءکه در شرح حال عرفا و اولیاء نگاشته است از امام صادق (ع) آغاز میکند و میگوید:آن سلطان ملت مصطفوی، آن برهان حجت نبوی، آن عامل صدیق، آن عالم تحقیق، آن میوه دل اولیاء، آن جگرگوشه انبیاء، آن ناقد علی، آن وارث نبی، آن عارف عاشق: جعفر الصادق رضی الله عنه. شیخ عطار میگوید ذکر انبیاء و صحابه و اهل بیت نیاز به کتاب جداگانه دارد اما در این کتاب که شرح اولیاست به سبب تبرک به صادق ابتداء میکنیم. وسپس ادامه میدهد: چون ذکر او کرده شود از آنِ همه بود. نه بینی که قومی که مذهب او دارند، مذهب دوازده امام دارند. یعنی یکی دوازده است و دوازده یکی. اگر تنها صفت او گویم، به زبان و عبارت من راست نیاید. که در جمله علوم و اشارات و عبارات بی تکلّف به کمال بود، و قدوه‌ی جمله‌ی مشایخ بود، و اعتماد همه بر وی بود، و مقتدای مطلق بود، هم الهیان را شیخ بود، و هم محمدیان را امام، و هم اهل ذوق را پیشرو، و هم اهل عشق را پیشوا. هم عبّاد را مقدّم، و هم محمدیان را مکرم، هم صاحب تصنیف حقایق، هم در لطایف تفسیر و اسرار تنزیل بی نظیر بود... و عجب دارم از آن قوم که ایشان خیال بندند که اهل سنت و جماعت را با اهل بیت چیزی در راه است ... و من آن نمیدانم که کسی در خیال باطل مانده است. آن می دانم که هرکه به محمد ایمان دارد و به فرزندانش ندارد به محمد ایمان ندارد. تا به حدی که شافعی در دوستی اهل بیت به حدی بوده است که به رفضش نسبت کردند و محبوس کردند و او را در آن معنی شعری سروده است و یک بیت آن این است: لو کان رفضا حب آل محمد فلیشهد الثقلان انی رافض یعنی : اگر دوستی آل محمد رفض است گو جمله انس و جن گواهی دهید به رفض من. 2. عبادت و تقوای امام صادق (ع) امام جعقر صادق (ع) با جان و دل بنده واقعی خداوند بود و لحظهای از عبادت خدا غافل نبوده است. مالک بن انس در باره عبادت آن حضرت میگوید: من ندیدم او را مگر بر سه خصلت، یا نماز گزار بود یا روزه گیر و یا اینکه قرآن میخواند. و ندیدم او را که بدون طهارت(وضو) حدیثی از رسول الله(ص) نقل کند. و در باره چیزی که سودی نداشت سخن نمیگفت. او از عالمان عابد و زاهدی بود که از خداوند میترسند. همانا سالی با او حج انجام دادم و چون به شجره رسید محرلم شد پس هرگاه میخواست تهلیل بگوید حالت غش و بی هوشی بر او عارض میگردید. من به او گفتم آیا این حالت حتما باید بر تو عارض شود؟ او با اکرام و چهره شادمان به من گفت: ای پسر ابی عامر من میترسم از اینکه بگویم«لبیک اللهم لبیک» خداوند بگوید«لا لبیک و لا سعدیک». به گفته ابو نعیم ابو عبدالله جعفر بن محمد صادق امام ناطق بود و صاحب زمام ولایت بود که به عبادت و فروتنی رو آوردآآ ه و عزلت و خشوع را اختیار کرده بود. 3. علم و فضل امام فضل و علم امام صادق(ع) بر ارباب علم و دانش پوشیده نیست. این مطلب در کتابهای مختلف مربوطه بیان گردیده است. در اینجا به عنوان نمونه به آنچه که در برخی کتابهای اهل سنت آمده است اشاره میشود. محمد بستی میگوید: «و کان من سادات اهل البیت فقها و علما و فضلا روی عنه الثوری و مالک و شعبه و...؛ امام صادق(ع) از نظر فقه و علم و فضل از سادات اهل بیت بود و ثوری و مالک و شعبه و راویان زیاد دیگر از او نقل حدیث کرده اند». ازهمه بالاتر ابو حنیفه رئیس مذهب حنفی که امروز در جامعه اسلامی بیشترین پیرو را دارا میباشد، او را فقیه ترین کسی معرفی نموده که در زندگی اش دیده است. حسن بن زیاد میگوید از ابو حنیفه از فقیهترین کسی که اورا دیده است سوال شد، او در جواب گفت:«ما رأیت احدا افقه من جعفر بن محمد» هیچ کسی را فقیهتر از جعفر بن محمد ندیده است. این مطلب را زمانی متوجه شده که او را به دستور منصور خلیفه عباسی آزموده است، وقتیکه منصور از ابوحنیفه میخواهد چهل سوال مشکل را آماده کرده و از امام صادق بپرسد، ابوحنیفه چنین میکند و بعد از پاسخهای امام صادق(ع) بر مبنا و نظرهای تمام مذاهب اسلامی، ابوحنیفه میگوید: من قبلا روایت کرده بودم که دانا ترین مردم عالمتر آنان به اختلاف مردم است. مراد امام ابوحنیفه این است که هر کسی که مسلط بر آراء و انظار تمام مذاهب اسلامی بوده و بر اختلافات در بین آنان آگاهی داشته باشد، عالمترین فقیه اسلامی میباشد و امام صادق چون علم کامل بر اختلاف آراء و فتاوی همه مذاهب داشته است پس او فقیهتر ازهمه بوده است. بنا بر این افزون بر اینکه در متون اهل سنت از او روایات فراوانی نقل شده در تفسیر نیز از آراء آن حضرت استفاده شده است که به نمونه هایی از آن اشاره میکنیم: سیوطی در ذیل آیه« وَاشْكُرُوا لِي وَلا تَكْفُرُونِ» سخنی از امام صادق(ع) نقل میکند که آن حضرت فرمود: شکر کسی را که به شما نعمت میدهد انجام دهید؛ زیرا هنگامی که شکر منعم را انجام دهی نعمتها بیپایان میگردد و اگر کفران ورزی نعمتها بقا پیدا نمیکند. شکر موجب فراوانی در نعمت و امان از غیر میشود. سمرقندی در تفسیر آیات آخر سوره آل عمران که شامل دعاهای متعددی میشود و به إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمِيعَادَ ختم میگردد، این سخن را از امام صادق نقل میکند که هر که خدا را به این دعاها بخواند حتما دعاهایش به اجابت میرسد؛ زیرا خداوند به دعا کنندهها فرموده است: أَنِّي لا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْكُمْ یعنی ثواب عمل کسی را که در طاعت من آن را انجام داده است باطل نمیکنم حالا میخواهد این کس مرد باشد یا زن. سمعانی در ذیل آیه لَوْلا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ که در داستان حضرت یوسف آمده، میگوید که امام صادق گفته است معنای برهان در این آیه اینست که در خانه زن(زلیخا) بتی وجود داشت و او برخاست با پارچهای آنرا پوشاند. حضرت یوسف به او گفت چرا این کار را کردی؟ او پاسخ داد که من از آن حیا میکنم مرا ببیند که مرتکب معصیت میشوم. حضرت یوسف گفت پس شایسته تر است من از پروردگارم حیا کنم. و این را گفت و فرار کرد. سیوطی به نقل از ابن عباس و ابن عمر میگوید پیامبر(ص) فرمود که خداوند دارای 99 اسم است هرکه آنها را برشمرد داخل بهشت میشود. از جعفر بن محمد صادق از این اسمهای نودونه گانه پرسیده شد او در جواب گفت تمام این اسمها در قرآن است. در سوره فاتحه پنج اسم که عبارت اند از «یا الله، یارب، یارحمن، یارحیم، یامالک»و در سوره بقره سی و سه اسم است... همینطور تا آخر قرآن 99 اسم خدا را از سورههای آن برشمرده است که مجالی برای ذکر آنها در این مقاله وجود ندارد. 4. سخنان و نصایح امام صادق (ع) مانند اجداد طاهرینش تمام عمرش را در راه ارشاد و رستگاری امت اسلامی و بالا بردن سطح علمی جامعه بشری سپری نموده و دلسوزانه با پیروی از رهنمودهای جدش رسول خدا(ص) در هدایت مردم کوشیده است. و روی همین جهت است که سخنان و نصایح حکیمانه زیادی از آن حضرت به ارث مانده است. امروز این میراث ارزشمند اسلامی مایه افتخار مسلمانان در جهان میباشد. و نه تنها مسلمانان بلکه همه بشریت میتواند گفتار و کردار این امام مسلمانان را سرمشق زندگی خود قرار داده و از تاریکیهای جهل و نادانی خود را رهایی داده و از لذت نور علم و هدایت بهره مند شود. سخنان امام صادق(ع) شامل حوزه های اعتقادی، اخلاقی، عبادی، اجتماعی و علمی میشود. در این جا به چند نمونهای از این سخنان و نصایحی که در کتاب های اهل سنت منعکس شده بسنده میکنیم. از جعفر بن محمد از کیفیت خدا پرسیده شد، در جواب گفت: نور لا ظلمة فیه و علم لا جهل فیه و حیات لا موت فیه؛ یعنی خدا نوری است که هیچ تاریکیای در آن نیست و علمی است که جهلی در آن وجود ندارد و زندگی است که مرگی در آن نیست. امام صادق (ع) مردم را به جلب رضای خدا توصیه نموده میگوید: مردم را با چیزی که خدا را به سخط میآورد راضی نکنید و آنان را به خاطر چیزی که خدا به شما نداده است نکوهش و مذمت نکنید و آنان را به خاطر رزقی که خداوند به آنان داده ستایش نکنید؛ زیرا رزق و روزی چبزی است که به وسیله حرص حریص به دست نمیآید و به وسیله تنفر متنفر رد نمیشود. اگر یکی از شما از رزق فرار کند همانگونه که از مرگ فرار میکند، همانا رزقش او را درک خواهد نمود همانند مرگ که او را درک میکند. امام صادق (ع) در استحکام روابط اجتماعی و ایجاد اعتماد و برادری بین افراد جامعه را بر نفی ظلم و دروغ و وعده خلافی منوط میداند و میگوید: کسیکه سه خصلت در او باشد چهار چیز نسبت به او بر مردم واجب میگردد: در هنگام معاشرت با آنها بر آنان ظلم نکند و در هنگام سخن گفتن با آنها به آنان دروغ نگوید و در هنگام وعده دادن به آنها با آنان وعده خلافی نکند، و در این صورت بر مردم است که عدل او را آشکار سازد و مروّت او را به کمال رساند و برادری او بر آنان واجب میگردد و غیبتش بر آنان حرام میشود. 5. فرازهایی از وصیت امام به فرزندش حضرت موسی(ع) معمولا وصیتهای مردم به امور مادی و ارث و میراث و کار های انجام نشده تعلق دارد. و از طرف وصیت کننده سفارشات و توصیه هایی به و صی میشود که بر طبق وصیت او عمل کرده و در انجام آنها کوتاهی نکند. اما بزرگان دین توجه خاصی به امور دینی و معنوی و هدایت و ارشاد مردم دارد و روی همین جهت وصیت امام صادق(ع) به فرزندش امام موسی کاظم(ع) که به عقیدهای امامیه جانشین پدرش و امام هفتم میباشد، به امور معنوی و اخلاقی مربوط میشود. مخاطب این وصیت در ظاهر اگر چه فرزندش امام کاظم است ولی در حقیقت آموزه های آن متوجه همه مسلمانان بوده و برای همگان چراغ راههای تاریک در این دنیا میباشد. در اینجا مناسب است که برخی از فرازهای وصیت نامه امام ذکر گردد. آنگونه که نقل شده است امام در روزهای واپسین عمر خود به فرزندش خطاب میکند که: ای پسرکم وصیتم را بپذیر و آنرا حفظ کن، زیرا اگر آنها را حفظ کنی زندگی با سعادت و مرگ نیکو خواهی داشت. ای پسرکم کسی که به آنچه خداوند قسمتش کرده راضی باشد بینیاز خواهد بود و کسی که چشمانش به مال دیگران دوخته، فقیر خواهد مرد و کسی که راضی نباشد به آنچه که خداوند قسمتش نموده، خدا را در قضائش متهم کرده است. کسی که لغزش خود را کوچک شمارد، لغزش دیگران را بزرگ میشمارد و کسی که لغزش دیگران را کوچک بشمارد لغزش خود را بزرگ میشمارد. ای پسرکم کسی که حجاب دیگران را بردارد عورات خانه اش آشکار شود و کسی که شمشیر بغاوت را برکشد با همان شمشیر کشته خواهد شد و کسی که در جمع سفیهان داخل شود حقیر گردد و کسی که با عالمان همنشین شود بزرگ گردد و کسی که به جاهای بد داخل شود متهم گردد. ای پسرکم بپرهیز از اینکه مردم را ناچیز شماری که تو را ناچیز خواهد شمرد و بپرهیز از داخل شدن به جاهایی که تو را کمک نمیکند که باعث ذلت تو خواهد شد. ای پسرکم حق را بگو چه به سودت باشد و چه به زیانت. ای پسرکم تلاوت کننده کتاب خدا و فاش کننده اسلام و امر کننده به معروف و نهی کننده از منکر و وصل کننده قطع رحم و آغاز کننده سخن با کسی که با تو سخن نمیگوید و عطا کننده به سائل باش... ای پسرکم اگر زیارت میکنی بهترینها را زیارت کن و فجار را زیارت مکن که آنان صخرهای است که آبش بیرون نیاید و درختی است که برگهایش سبز نشود و زمینی است که گیاهش آشکار نگردد. شکار شودآشکار شود در پایان از آنچه که در این مقاله به طور اجمال بیان گردید این نتیجه را میتوان گرفت که امام صادق(ع) در میان همه مسلمانان از جایگاه معنوی و علمی فوق العاده بر خوردار است و دارای مقام رفیع و شامخ در نزد آنان میباشد. ودر راه هدایت و ارشاد مسلمانان در حوزههای علم و عمل از هیچ تلاشی فروگزار نکرده و با غنی نمودن فرهنگ و تمدن اسلامی باعث بالندگی مسلمانان در جهان گردیده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه