آیا ثنویت زرتشتی بهتر از توحید نیست؛ زیرا دیگر مسئولیت بدی ها به گردن خدا نمی افتد؟

این گمان که شرک و دوگانه انگارىِ بنیاد آفرینش سبب تنزیه خدا؛ و توحید موجب انتساب بدى ها به خداوند است از چند سو مخدوش است. پیش از بیان اشکالات انگاره فوق توجه به این نکته بایسته است که ثنویت زرتشتى به گونه هاى مختلفى تقریرپذیر است و هر یک از جهاتى آسیب مند مى باشد:یک. تنها یک وجود واجب هست که از آن به اهورامزدا تعبیر مى شود. او خداى واحد و فوق پروردگاران نور و روشنایى است. در رتبه؛ یعنى، خرد مقدس یا خالق و پروردگار فروتر از او سپنت مئنیو روشنایى و در برابر وى انگره مئنیو، یعنى خرد خبیث یا اهریمن قرار دارد که خالق و پروردگار ظلمت و بدى هاست. این پنداره و دیگر تقریرهاى دوگانه انگارى اشکالاتى دارد که به برخى از آنها اشاره مى شود:در این گمانه ثنویت به تثلیث کشیده شده و سه منشأ آفرینش براى جهان لحاظ شده جهت آگاهى بیشتر پیرامون تثلیث زرتشتى بنگرید: رسول رضوى، بازکاوى تاریخ و آموزه هاى آیین زرتشت، ماهنامه معارف، ش 49، ص 20. است: اهورامزدا، سپنت مئنیو و انگره مئنیو.دو. مسئولیت بدى ها و ظلمت ها در این انگاره نیز بر عهده اهورامزدا خواهد بود؛ زیرا:2-1. اگر او نمى دانست که که اهریمن بدآفرینى مى کند و اکنون نیز قادر به جلوگیرى از او نیست، پس خدایى جاهل و عاجز و محدود است و این ویژگى ها با وجوب وجود و خدایى سازگارى ندارد؛ زیرا براساس ادله قاطع عقلى واجب الوجود کمال مطلق جهت آگاهى بیشتر بنگرید : حمیدرضا شاکرین، براهین اثبات وجود خدا در نقدى بر شبهات جان هاسپرز، ص 197-194، تهران، مؤسسه فرهنگى دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1385. و عین همه کمالات وجودى است.2-2. اگر او مى دانست که اهریمن بدآفرینى مى کند، و اکنون مى تواند او را از بدى باز دارد ولى بدون هیچ دلیل و حکمتى او را آفرید و اکنون نیز مانع او نمى شود؛ پس از طرفى مسئولیت بدکردارى او را بر عهده دارد و از دیگر سو خلقت و سکوت غیرحکیمانه او مغایر با وجوب وجود و خداوندى است؛ چرا که واجب داراى حکمت مطلق است و محال است که فعل او فاقد حکمت باشد.2-3. اگر او از بد آفرینى اهریمن آگاه بود، اکنون نیز قادر به جلوگیرى از او هست، ولى براساس حکمت هایى که چه بسا بر ما مخفى است او را آفریده و به او آزادى داده است و هر گاه حکمتش اقتضاء کند او را محدود خواهد ساخت؛ در این صورت به همان نتیجه اى رسیده ایم که آیین توحید رسیده است و امتیازى براى این نظریه در مقابل توحید باورى وجود ندارد، بلکه به تقریرى - اما ناقص - از نظریه توحید تبدیل خواهد شد.سه. اگر اهریمن نه آفریده مستقیم اهورامزدا؛ بلکه آفریده خرد مقدس باشد، در این صورت نیز همه فروض سه گانه بالا (2-1، 2-2، 2-3) راه مى یابد و مسئولیت هر آنچه به اهریمن نسبت داده شده هم بر عهده خرد مقدس و هم بر دوش اهورامزدا خواهد بود.چهار. اگر اهریمن نه آفریده خرد مقدس و نه اهورامزدا باشد؛ در این صورت او واجب الوجود خواهد بود و تعدد واجب محال است.بنگرید : همان جا. پنج. حل مسأله شرور از طریق دوگانه انگارى راه به جایى نمى برد؛ بلکه گستره نفوذ و قدرت الهى را محدود مى سازد و به عبارت دیگر خدا را در بخشى از هستى از خدایى عزل مى کند و به تعبیر استاد مطهرى براى اصلاح ابروى خدا چشمش را نابینا مى کندب. خداى محدود اشکالات متعددى دارد، در این باره بنگرید : اچ.پى.آون، دیدگاه ها درباره خدا، ترجمه حمید بخشنده، ص 133 و 134، نشر اشراق (دانشگاه قم)، چاپ اول، 1380.و اصل وحدت و یکپارچگى و انسجام نظام هستى را نیز مخدوش مى سازد.بنگرید :الف. شهید مطهرى، مجموعه آثار، ج 14، ص 209، قم، صدرا، چاپ هشتم، مهر، 1383.VHuw Parry مى نویسد: «ذکر این که خدا سلول هاى سالم و طبیعى را به وجود آورد، اما نه سلول هاى سرطانى را؛ این که او به بخش هایى از پوسته زمین که در زلزله فوران نمى کنند، نظم بخشید، اما نه هاو پارى اوئن آنها که در زلزله فوران مى کنند؛ ذکر این که او هوا و فرایندهاى کشاورزى را هدایت مى کند در آن هنگام که به قحطى منتهى نمى شود، اما نه در آن هنگام که به قحطى مى انجامد. ایجاد تفکیک هایى از این نوع به معناى نفى کل اندیشه وحدت طبیعت است که همه پژوهش هاى علمى مبتنى بر آن است». اج.پى.آون. دیدگاه ها درباره خدا، ترجمه : حمید بخشنده، ص 133 و 134، اشراق (دانشگاه قم)، اول، 1380. افزون بر آن امروزه فواید مهمى براى برخى از حشراتى که در نگرش زرتشتى شرّ مطلق شناخته مى شوند شناسایى شده است. برخى از پشه ها در دنیاى امروز براى مبارزه با آفات گیاهى، برخى براى و واکسیناسیون و برخى به عنوان پلیس قضایى و کشف DNA شناسایى افراد مجهول الهویه در جرم شناسى به کار مى آیند. لاجرم براى حل مسأله شر باید تحلیل فلسفى درستى از آن داشت. اشکال نگرش زرتشتى نگاه کاملاً عامیانه و ابتدایى به مسأله شر و ناتوانى از تحلیل درست مسأله است. جهت آگاهى بیشتر نگا : شهید مطهرى، عدل الهى (مسأله شرور) قم، صدرا. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه