باسلام چرا زکات فقط به اقلام معدودى از قبیل گندم، جو، خرما، کشمش و ... تعلق میگیرد؟ امروزه سایر محصولات کشاورزى حتى با گستره بیشترى از اقلام مذکور کشت میشود، لطفا منابع اصلى استنباط این حکم ذکر گردد

پاسخ: جواب اجمالی: زکات یکی از دریافتی های حاکم اسلامی برای تامین ضروری ترین مایحتاج افراد کم درآمد است . از انجا که مهم ترین مایحتاج فقرا اقلام نه گانه است لذا زکات بر آن لحاظ می شود. درزمان پیامبر(ص) وائمه (ع) اداره زندگی فقرا وبینوایان وریشه کن ساختن فقر از سطح اجتماع با اقلام نه گانه مرتفع می شد وعمده درآمد مردم وتولیدات آن زمان همین موارد نه گانه بود ولذا زکات به صورت متعارف منحصردرهمین موارد بود. در13 روایت درکتاب وسایل الشیعه، کتاب زکات، پس ازبیان موارد نه گانه زکات راوی می نویسد:« وعفی رسول الله عما سوی ذالک، پیامبر خداوجوب اخراج زکات را ازغیر موارد نه گانه عفو فرموده است» البته این عبارت به طور مکرردر ضمن روایات که بیانگر احکام زکات است ذکر شده است. علامه محمد تقی جعفری دراین زمینه می فرماید:« همه این روایات براین موضوع دلالت دارد که تعین موارد نه گانه در زمان پیامبرص) فقط به عنوان صلاحدید واعمال رویه حکومت وقت بوده است وبا شرایط اقلیمی وزمانی سنجیده شده است نه این که حکم ابدی خداباشد....»( جعفری محمد تقی ، رسائل فقهی ، انتشارات تهذیب چاپ اول / 1380ص 69) پس حاکم اسلامی می تواند با توجه به نیازمندی های اجتماع زکات را توسعه بدهد ولذا نقل شده است که علی (ع) دردوره زمامداری خود برای اسب های که به چراگاه می رفتند هر سال دو دینار زکات وضع کرد. دراین باره روایات متعددی وارد شده است. ( ر.ک: وسایل الشیعه کتاب زکات) ونیز روایتی است از ابو بصیر، می گوید به امام صادق (ع) عرض کردم آیا برنج زکات دارد؟فرمود:بلی، سپس فرمود: درآن زمان درمدینه برنج نبود اذا در باره برنج چیزی گفته نشده است ولی فعلا برنج کاشته می شود چگونه برنج زکات ندارد درصورتی که عموم مالیات عراق از برنج است؟( به نقل از: جعفری محمد تقی ، رسائل فقهی، پیشین، ص71)البته باید توجه داشت که زکات تنها دریافتی نیست و خمس و مالیات نیز جز دریافتی های حاکم اسلامی است که برای همه اموال و اشیاء و اشخاص به طور گسترده ای قابل اعمال است.جواب تفصیلی:در جهت پاسخگویی به این پرسش ذکر چند نکته ضروری است:1) مشهور فقیهان بر این عقیده اند که زکات منحصر در اشیای نه گانه است اما برخی آنان نیز بر این باورند که با توجه به فلسفه تشریع زکات و با توجه به هدف اصلی از این واجب الهی زکات منحصر در اشیای نه گانه نیست بلکه بستگی به نیاز و عدم نیاز جامعه اسلامی و موارد مصرف در نظام اسلامی دارد یعنی در صورت نیاز جامعه و موارد مصرف و پاسخ گو نبودن موارد نه گانه زکات قابل توسعه به اشیای دیگر نیز هست و رفع و وضع آن به عهده ولی فقیه است.( جعفری محمد تقی ، رسائل فقهی ،ص69)2) .بنا بر نظر مشهور که زکات را منحصر در موارد نه گانه می دانند فلسفه تشریع زکات تأمین نیازمندیهای افراد مستمند است که این مشکل با موارد نه گانه محقق می شود. و در صورت نیاز حاکم شرع می تواند افزون بر آنها به مقدار نیاز از اموال دیگر مالیات دریافت کند بنابر این نیازی به وضع زکات برای اشیا و اموال دیگر مانند اتومبیل نیست.3) همه فقیهان ـ چه آنانی که زکات را در موارد نه گانه منحصر می دانند یا نمی دانند ـ بر آنند که ولی فقیه و حاکم شرع در صورت نیاز حکومت و جامعه می تواند به جز خمس و زکات ، تکلیف مالی دیگری مانند مالیات بر اجناس مختلف و ضع کنند. لذا در صورت لزوم و نیاز جامعه اسلامی می توان بر اتومبیل و موتورسیکلت و یا تولیدات کارخانجات یا هرچیز دیگری مالیات وضع کرد4). همانگونه که در زمان امام علی علیه السلام بر اسب نیز زکات جعل شد در حال حاضر نیز مانند زمان حضرت علی حاکم حکومت اسلامی می تواند یا به عنوان زکات یا به عنوان مالیات دامنه دریافت های مالی از مردم را گسترش دهد به طوری که هیچ سرمایه ای از هیچ سرمایه داری راکد باقی نماند) ر.ک مجله فقه اهل بیت ش 11و12 )حاصل آنکه یکی از افتخارات و دلیل پویایی فقه شیعه احکام حکومتی است یعنی علاوه بر احکام اولیه و ثانویه که خدای تبارک و تعالی به وسیله وحی یا هدایت معصومین بیان کرده است یک حق قانون گذاری در راستای مصلحت جامعه اسلامی به پیامبر اکرم و جانشینان آن حضرت و در زمان غیبت به ولی فقیه داده است. (البته اهل سنت نیز با یک تفاوت هایی آن را قبول دارند چنانچه کتاب هایی را تحت عنوان احکام السلطانیه منتشر کرده اند) و هر چه که مصلحت و نیاز جامعه اسلامی باشد. مشمول این موضوع خواهد بود و تمام مالیات هایی که مجلس شورای اسلامی تصویب و به تصویب شورای نگهبان یا مجمع تشخیص مصلحت نظام می رسد از همین سنخ است . چون احکام حکومتی منحصر به فرمان رهبری نیست همه نهادها در حکومت اسلامی با نظارت و تایید رهبری و ولی امر مسلمین می باشد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه