انقلاب به منزله پیشرفت

انقلاب به منزله پیشرفت سیدحمیدرضا قادری انقلاب اسلامی چه تأثیراتی بر پیشرفت علمی صنعتی ایران، گذاشته است؟ 1 در یافتن این موضوع که وضعیت کنونی کشور ایران بسی بهتر از زمان رژیم پهلوی است، تنها به اندکی انصاف نیاز دارد و شاید در صورت وجود چنین خصلتی، نیاز به رصد ده‌ها نمودار مقایسه‌ای نباشد. با این حال، همچنان در میان مردم و برخی خواص پرسش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد تأثیر و تأثر انقلاب اسلامی بر وضعیت کنونی ایران، مجهول قلمداد می‌شود؛ به گونه‌ای که برخی می‌پندارند افق ترسیم‌شده توسط محمدرضا پهلوی در بستر تاریخی خویش، ایران را به نقطة فعلی - و چه بسا فراتر - می‌رساند و شاید این کار با هزینة کمتری انجام می شد. آیا واقعاً چنین است؟ 2 مهم‌ترین راه رسیدن به پاسخ این پرسش، آن است که از رشد و پیشرفت کشور، یک افق یا تعریف بومی ارائه شود و در حقیقت، تا زمانی که نگاه ما به پیشرفت، مبتنی بر بازسازی الگوهای مالزی، سنگاپور، چین، هند، ترکیه، امارات، عربستان، قطر و لبنان باشد و یا پیشرفت را مطابق آن چه در اروپا و آمریکا رخ داده، تعریف کنیم، تعریف ها و قضاوت های ما با آن چه مدافعین انقلاب اسلامی می‌گویند، فرق خواهد داشت. از این رو، می‌توان گفت که اسلام، ایران، استقلال‌‌طلبی و نگاه تاریخی به گذشته در این تعریف، بسیار مهم هستند و در هیچ تعریفی نمی‌توان از این چهار امر مهم، چشم‌پوشی کرد و در حقیقت، روندی پیشرفت تلقی می‌شود که گزارة اسلام را در خود داشته باشد و مبتنی بر وضعیت زیستی و بومی ایران باشد و با آب و هوا، زیرساخت‌ها، منابع انسانی و زیرزمینی، موقعیت استراتژیک، موقعیت دینی، قومیتی، جغرافیایی و سیاسی و نیز با روحیة ملی‌گرایانه ایرانی، تطبیق داشته باشد و در سیر خود به تاریخ پر فراز و نشیب ایران و هویت شیعی ایرانیان، توجه داشته باشد. این تعریف از پیشرفت، در هر عرصه‌ای دقیقاً همان چیزی است که انقلاب اسلامی ایران در پی آن بوده است. توجه به این نکته مهم است که برخی کشورهای جهان، پیشرفتشان مبتنی بر معیارهایی است که قابلیت اجرا در کشوری مانند ایران ندارند؛ برای نمونه، کشوری چون موناکو، بخشی از ثروت کلان خود را از راه تجارت قمار و پول شویی به دست می‌آورد و کشور امارات به دلیل جمعیت اندک و کمبود نیروی انسانی، در حقیقت، تجارت خانة بزرگی است که از راه معامله‌گری پیشرفت می‌کند، کشورهایی که با کنار گذاشتن برخی عقاید بومی و دینی خود، از راه گردش گری مخالف با ارزش‌های اسلامی، در حال ثروت‌اندوزی مانند مصر و ترکیه هستند، نمی‌توانند معیار درستی برای سنجش میزان پیشرفت جمهوری اسلامی ایران باشند. 3 گذشته از رسیدن به یک تعریف اصولی از پیشرفت بومی که بتوان نام الگوی ایرانی - اسلامی پیشرفت بر آن نهاد و با آن بشود روند رشد ایران را بیان کرد، باز هم این پرسش وجود دارد که انقلاب اسلامی سال 1357 چه تأثیری بر پیشرفت ایران داشته است؟ برای پاسخ این پرسش، به نکات زیر توجه کنید: الف. اسلام نگاهی هویت‌گرا، دیگرساز، رهایی‌طلب و انسان‌ساز دارد. اسلام، دین همرنگ شدن با جامعه نیست. در ذات تعالیم اسلامی گزاره‌ها و آموزه‌هایی وجود دارد که مؤمن به آنها از دیگران متمایز شده است و در حقیقت، اسلام با ساختن یک هویت جدید برای مؤمن به دیگران یادآوری می‌کند که مسلمانان، افراد دیگری هستند و مسلمان را در برابر دیگر تشکل‌های انسانی قرار می‌دهد. این ذات پرشور ناسازگار و عدالت‌طلب و حتی انقلابی که با رفتار و گفتار امام اول و سوم شیعیان جلوة دیگری می‌گیرد، در حقیقت، موتور محرک جنب و جوش مسلمانان است. بیهوده نیست که در ممالک اسلامی با موج زیادی از انقلاب‌ها، جنگ‌ها و نزاع‌های حماسی رو به رو هستیم. این خاصیت اسلام، باعث نوعی استقلال‌طلبی ذاتی می‌شود که در کمتر تفکری وجود دارد. این استقلال‌طلبی مبتنی بر ارزش‌های الهی و انسانی است؛ نه مبتنی بر استعمار دیگران یا کنج عزلت گزیدن. اگر این جوهر ذاتی اسلام به یک انقلاب پرشور ملی ضد استعماری و ضد دیکتاتوری پیوند بخورد، چه خواهد شد؟ این، همان تفاوت مهم انقلاب اسلامی با انقلاب کمونیستی است. آموزه‌های هر دو انقلاب، رهایی‌طلبی و عدالت‌طلبانه بودند؛ ولی آن یکی در سراشیبی سقوط قرار گفت و این یکی همچنان در خط اول نزاع با فرهنگ‌ها و قدرت‌های دیگر است و روند رو به رشدی دارد. ب. روحیة ایرانیان از آغاز پیدایش کشوری به نام ایران، با سلحشوری، ثروت، بزرگی، تشکیل امپراطوری و برتری بر دیگر اقوام، همراه بوده است. ایران گرچه در دوره‌هایی، مانند هر کشور دیگری، طعم تلخ اشغال توسط قوای دیگر قدرت‌ها را تجربه کرده، ولی به هر حال، مستعمره نبوده است و این روحیه در ذات خود، نوعی حس برتری‌طلبی است و وجود این حس برای تضمین پیشرفت هر کشوری، لازم است. گرچه این روحیه می‌تواند در صورت خروج از مسیر اعتدال، به نژادپرستی و حتی فخر فروشی ملی بی‌فایده منجر شود. پ. اگر انقلاب اسلامی سال 1357 رخ نمی‌داد، شاه و جانشینانش براساس گزارة باستان‌گرایی و ملی‌گرایی، تلاش می‌کردند این برتری ناشی از فخرفروشی و نژادپرستی را به عنوان موتور محرک پیشرفت ایران تلقی کرده، به کمک آن و با ثروت‌های کشور و با استفاده از روابط بسیار خوب ایران با اغلب کشورهای جهان – به ویژه اسراییل و آمریکا- به پیشرفت هایی برسند؛ اما نمی‌توان مدعی شد که در این صورت، ایران در کجای جهان می‌ایستاد؛ ولی شاید ایران می‌توانست موقعیتی چون ترکیه یا مالزی یا مانند آنها داشته باشد. آیا این همان پیشرفت مطلوبی بود که انتظارش را می‌کشیدیم؟ آیا این حس صرفاً ملی، می‌توانست آن پیشرفت بومی ایرانی را تأمین کند؟ ت. مهم ترین هنر انقلاب اسلامی، جابه‌جا کردن ارزش‌ها بوده است؛ به این معنا که اکنون مانند گذشته، بی‌حجابی و بی بندوباری دورة پهلوی، ارزش نیست؛ بلکه ارزش در حجاب، حیا و پوشیدگی است؛ چیزی که در فرهنگ حاکم بر دنیا، محلی از اعراب ندارد. جابه‌جاکردن این ضد ارزش با یک ارزش دینی و ملی، طبیعتاً تغییراتی را موجب می شود و ما را در دنیا یکه و تنها می‌کند. از این دست تغییرات ارزشی، بسیار زیاد است. این که عدالت‌طلبی به عنوان یک ارزش، جانشین مساوات مالی شود، این که توجه به مستضعفین، جانشین ثروت‌اندوزی شود، این که رسیدن به شاخص‌های بومی و تفاوت‌های هویتی و فرهنگی با دنیا ارزش باشد و جهانی‌شدن، ارزش مطلق تلقی نشود، همگی در ذات خود تغییرات شگرفی در ایران ایجاد کرده است که هیچ یک در سایة ادامة روند دورة پهلوی، رخ نمی‌داد. بنابراین، مهم ترین ویژگی انقلاب، جابه‌جایی و زیر و رو کردن ارزش‌هاست؛ ارزش‌هایی مبتنی بر آموزه‌های دینی و فرهنگ بومی. درک این وضعیت که ایران در حال پیشرفتی مدام، ولی آهسته است، در هر عرصه‌ای، به ویژه عرصه‌های علمی، باید برای عموم جامعه و خواص، تبیین شود. گرچه تلاش می‌شود میزان پیشرفت علمی ایران مبتنی بر تعداد مقاله‌های ISI و مانند آن تخمین زده شود، ولی از یاد نبریم که عصارة پیشرفت ایران، مبتنی بر ارزش‌های انقلابی، ترویج اسلام و گزاره‌های آن و رسیدن به تعاریفی بومی است. بزرگ ترین خدمت انقلاب اسلامی ایران، ارزشی کردن علم‌آموزی، برای رسیدن به آن تعریف اسلامی - ایرانی بوده است و این، الگویی است که نمونة مشخص خارجی نداشته است و طبیعتاً رسیدن به آن، مشقت‌هایی دارد که ما ناچار از پذیرش آنها هستیم.   .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه