چرا می گویند هیچ انسانی تا از جهنم عبور نکند به بهشت نمی رود؟ پل صراط چیست و چه مرحله ای از حسابرسی است؟

« و ان منکم الا واردها کان على ربک حتما مقضیا ، ثم ننجى الذین اتقوا و نذر الظلمین فیها جثیا و همه شما ( بدون استثناء ) وارد جهنم مى شوید ، این امرى است حتمى و قطعى بر پروردگارت ، پس آنان را که تقوا پیشه کردند از آن رهایى مى بخشیم و ظالمان را - در حالى که ( از ضعف و ذلت ) به زانو درآمده اند - در آن رها مى سازیم » 1 مفسران در این دو آیه مطالب متعددى با توجه به معناى « ورود » گفته اند : برخى معتقدند که ورود در اینجا به معناى نزدیک شدن و اشراف پیدا کردن است یعنى همه مردم ، خوبان و بدان ، بدون استثناء براى حسابرسى یا براى مشاهده سرنوشت نهایى بدکاران ، به کنار جهنم مى آیند ، سپس خداوند پرهیزکاران را رهایى مى بخشد و ستمگران را در ان رها مى کند 2 تفسیر دیگرى که برخى مفسران برگزیدند این است که ورود در اینجا به معناى دخول است و به این ترتیب همه انسان ها - نیک و بد - وارد جهنم مى شوند . منتها دوزخ نیکان ، سرد و سالم خواهد بود همان گونه که آتش نمرود بر ابراهیم سرد و گلستان شد . ولى دوزخیان که ( ظالمان ) که تناسب با آتش دوزخ دارند همچون ماده قابل اشتغالى که بر آتش برسد شعله ور مى شوند 3 قطع نظر از برخى تفاوت ها در این دو تفسیر نتیجه هر دو یکى است زیرا در هر دو صورت ( اشراف و دخول ) مؤمنان صدمه اى از آتش نمى بیند و به فرض ورود ، آتش براى مؤمنان سرد و سالم مى شود . فلسفه ورود یا اشراف مؤمنان به آتش جهنم این است که : اولا مؤمنان با مشاهده عذاب جهنمیان حداکثر لذت را از نعمت هاى خدادادى در بهشت ببرند چرا که قدر عافیت را کسى مى داند که به مصیبتى گرفتار آید . ثانیا در نگرشى عمیق تر جهان آخرت تجسم عینى همین دنیا است . از طرف دیگر راه سعادت و کمال انسان در این دنیا از سختیها و دشواریها و روى آوردن آتش گناهان و مبارزه و خاموش کردن آنها به وسیله تقوى و پرهیز گارى مى گذرد . از این رو همین مسیر را مو منان در قیامت طى مى کنند در حالى که آتش آن را خاموش کرده اند . پل صراط : در پاسخ به مطالب ذیل توجه کنید : 1 - یکى از مواقف سخت و در حقیقت آخرین توقفگاه در قیامت « صراط » است . صراط پلى بر روى دوزخ است که همگى باید از آن رد شوند مومن باشند یا کافر . قرآن درباره صراط مى‌فرماید : ( وَ إِنْ مِنْکُمْ إِلاَّ وارِدُها کانَ عَلى رَبِّکَ حَتْماً مَقْضِیّاً ثُمَّ نُنَجِّى الَّذِینَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِینَ فِیها جِثِیّاً ) ، مریم ( 19 ) آیه 71 و . 72 « و همه شما [ بدون استثنا ] وارد جهنم مى‌شوید امرى است حتمى و قطعى بر پروردگارت سپس اهل تقوا را از آن رهایى مى‌بخشیم و ظالمان را در آن رها مى‌سازیم » . هم چنین . ک : صافات ( 37 ) ، آیات 22 - . 26 سپس همه بر آتش وارد مى‌شوند اما آتش بر مؤمنان کارساز نیست ، بلکه بر آنها سرد مى‌شودزیرا نور مؤمن ، آتش دوزخ را از جوش و خروش مى‌اندازد : « قال رسول الله ( ص ) : یقول النار للمؤمنین یوم القیامه جُزْ یا مؤمن فقد أطفأ نورک لهبى » بحارالأنوار ، ج 8 ، ص . 249 چنان آتش بر مومنان بهشتى سرد مى‌شود که آنان شک مى‌کنند که ازآن گذشته‌اند و مى‌پرسند : مگر خداى سبحان نفرموده بود که همه بر آتش جهنم وارد مى‌شوند ؟ جابر از پیامبر اکرم ( ص ) این گفت‌وگو را چنین نقل مى‌کند : « إذا دخل أهل الجنه الجنه قال بعضهم لبعض أ لیس قد وعدنا ربنا أن نرد النار ؟ فیقال لهم : قد وردتموها و هى خامده » همان ، ج 8 ، ص . 250 اما مردمى که آخرین مرحله را مى‌گذراند و از پل صراط رد مى‌شوند ، چند گروه‌اند . امام صادق ( ع ) درباره گذر مردم از پل صراط و صفات آن و طبقات مردم در گذر از صراط مى‌فرمایند : « الناس یمرون على الصراط طبقات و الصراط أدق من الشعر و من حد السیف فمنهم من یمر مثل البرق و منهم من یمر مثل عدو الفرس و منهم من یمر حبوا و منهم من یمر مشیاً و منهم من یمر متعلق قد تأخذ النار منه شیئاً و تترک شیئاً » همان ، ص . 65 « مردمى که از صراط مى‌گذرند بر چند دسته‌اند و صراط دقیق‌تر از تار مو و برنده‌تر از شمشیر است : گروهى مانند برق از آن مى‌گذرند گروهى همانند دویدن اسب از آن رد مى‌شوند گروهى با سینه‌خیز از آن مى‌گذرند گروهى در حالت پیاده‌روى مى‌گذرند و گروهى افتان و خیزان مى‌روند گاهى آتش آنان را در مى‌یابد و گاهى آنها را رها مى‌کند » . از این روایت روشن مى‌شود که امام ( ع ) در صدد بیان حالات اهل نجات در گذشتن بر پل صراط هستند زیرا در هر صورت هر پنچ گروه از پل رد مى‌شوند منتها برخى بسیار سریع چون سرعت برق برخى سریع چون فرار اسب برخى آرام برخى با زحمت و سختى و بالاخره گروهى با خطر فرار و چشیدن مزه بخشى از آتش جهنم . این گروه‌ها به بهشت وارد مى‌شوند و در آنجا جاودان خواهند بود . اما آنهایى که نتوانند از پل بگذرند و در آتش دوزخ سقوط کنند ، دو دسته‌اند : یا مستکبراند و امید نجاتى براى آنها نمى‌ماند و تا ابد گرفتار دوزخ خواهند بود و گروهى مدتى - با توجه به شدت گناهان‌شان - در جهنم درنگ مى‌کنند و آن‌گاه نجات پیدا مى‌کنند . مکارم شیرازى ، ناصر ، پیام قرآن ، ج 6 ، ص 2 . 483 - نا زکى و تیزى پل صراط بیا نگر دقت و مو شکافى در محاسبه ى اعمال انسان ها در روز قیامت و سختى حسا برسى خداوند در آن روز است . یعنى باید نهایت دقت و ریز بینى را در مورد اعمال و اخلاص در آن به کار بست به گونه اى که اعمال پاک و خالصانه ى ما این قابلیت و کشش را داشته باشد که ما را از آن پل تیز و نازک و لغزنده عبور دهد . صراط مستقیم و راه بندگى خدا راهى دقیق و باریک و نازک است و باید با دقت و احتیاط و با پیروى از دستورات الهى و هدایت و راهنمائى انبیا و ا ولیا آن را پیمود و از لغزش و انحراف بر کنار بود تا بتوان به توفیق الهى از پل صراط عبور کرد و به بهشت و رضوان خداوند رسید . 3 - در واقع پل صراط تجسم حرکت در مسیر حق در همین دنیاست بله پل صراط از مو باریک‌تر است . حرکت در مسیر حق نیز همین‌گونه است . اگر کسى بخواهد در مسیر حق حرکت نماید اولا باید حق را دقیق بشناسد که خود عرصه‌اى مشکل و خطرناک است و ثانیا باید بر طبق آن عمل نماید که بسى دشوارتر و صعب العبورتر است . پل صراط تجسم عینى حق و باطل است و عبور از آن همان حرکت در مسیر حق در این دنیاست . روشن است که با اندکى غفلت آدمى از راه به در مى‌رود و گرفتار بیغوله‌ها خواهد شد . در قیامت نیز کسانى از پل صراط به سلامت عبور مى‌کنند که در دنیا آن مسیر را به سلامت پیموده باشند و اگر در این جا دچار لغزش شدند روى آن پل نیز دچار لغزش خواهند شد و به جهنم سقوط خواهند کرد . ( مگر آنکه لطف و عنایت و غفران پروردگار شامل شود ) . بنابراین پل صراط تجسم همان میزان و حساب دقیق خداوند در قیامت است که یا آدمى از آن عبور کرده و به بهشت وارد خواهد شد . در واقع نا زکى و تیزى پل صراط بیا نگر دقت و مو شکافى در محاسبه ى اعمال انسان ها در روز قیامت و سختى حسا برسى خداوند در آن روز است . یعنى باید نهایت دقت و ریز بینى را در مورد اعمال و اخلاص در آن به کار بست به گونه اى که اعمال پاک و خالصانه ى ما این قابلیت و کشش را داشته باشد که ما را از آن پل تیز و نازک و لغزنده عبور دهد . صراط مستقیم و راه بندگى خدا راهى دقیق و باریک و نازک است و باید با دقت و احتیاط و با پیروى از دستورات الهى و هدایت و راهنمائى انبیا و ا ولیا آن را پیمود و از لغزش و انحراف بر کنار بود تا بتوان به توفیق الهى از پل صراط عبور کرد و به بهشت و رضوان خداوند رسید . 4 - از آیات و روایات استفاده مى‌شود که : صراط در عالم قیامت ظهور باطن صراطى است که انسان‌ها در زندگى دنیایى داشته و در آنها قرار گرفته بودند . « صراط » آنجایى ، ظاهر شدن صراطى است که انسان‌ها در اینجا داشته‌اند زیرا در حقیقت انسان‌ها در زندگى دنیایى خود ، صراط یا راهى به سوى خدا داشته‌اند یا راهى به سوى غیرخدا . در عالم « قیامت » ، باطن صراطى هم که در اینجا داشته‌ایم و براى خود ساخته‌ایم ، براى هر انسانى بروز خواهد کرد . امام صادق ( ع ) فرمود : « مردم بر صراط [ بر ] طبقه‌هاى [ مختلفى ] عبور مى‌کنند و صراط از مو نازک‌تر و از شمشیر برنده‌تر است . پس گروهى از صراط عبور مى‌کنند ، مانند برق [ با سرعت ] و کسانى از آن عبور مى‌کنند ، مثل فرار اسب و دسته‌اى از صراط با دست و شکم عبور مى‌کنند [ که با زحمت بوده و کند است ] . برخى با پا [ و به صورت عادى ] عبور مى‌کنند و گروهى با افت و خیز و گیر و دار عبور مى‌کنند گاهى بخشى از آتش [ جهنم ] او را مى‌گیرد و گاهى ترکش مى‌کند » . این روایت « عَنْ اَبى بَصیرٍ عَنْ اَبى عَبْدِاللَّهِ الصَّادِقِ عَلَیْهِ السَّلامُ قالَ : النَّاسُ یَمُرُّونَ عَلَى الصِّراطِ طَبَقاتٍ وَ الصِّراطُ اَدَقُّ مِنَ الشَّعْرِ وَ مِنْ حَدِّ السَّیْفِ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مِثْلَ الْبَرْقِ ، وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مِثْلَ عَدو الْفَرَس وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ حبواً ، وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرَّ مَشِیّاً وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمُرُّ مُتَعَلِّقاً قَدْ تَأْخُذُ النّارُ مَنْهُ شَیْئاً وَ تَتْرُکُ شَیْئاً » ( بحار الانوار ، ج 7 ، ص 64 ، ح 1 ) . نیز ابعاد حقیقت صراط را با لحن خاصى بیان کرده است . نخست اینکه ، از تعبیر خاص روایت ، معلوم مى‌شود که « صراط » در متن جهنم است و از آنجا عبور مى‌کند . پس همه به شکلى با جهنم برخورد دارند و این حقیقتى است که قرآن نیز به آن اشاره کرده است : ( وَ اِنْ مِنْکُمْ الاّ وارِدُها ) مریم ( 19 ) ، آیه . 71 « و هیچ‌کس از شما نیست ، مگر این که در آن [ جهنم ] وارد مى‌گردد » . دوم آنکه ، در عبور از صراط ، انسان‌ها متفاوت‌اند و این نشان‌دهنده آن است که هر کسى ، بسته به نوع حرکتش در دنیا و چگونگى عقیده ، عمل ، وصف ، اخلاق ، روش و منش ، عبورهاى مختلف از صراط خواهد داشت . هر چه سیر آنها در دنیا بهتر بوده ، عبور سریع‌تر و با سوزندگى کمتر خواهد بود و هر چه سیر بدتر ، حرکت از صراط کندتر و با سوزندگى بیشتر . صراطى که در آخرت پیش مى‌آید ، باطن صراطى است که انسان در اینجا دارد . باطن قدم گذاشتن در دنیا ، قدم نهادن بر بطن آتش است اما کسانى چون پیامبران ، امامان ( ع ) ، اولیا و افراد وارسته ، با ترتیب درجات‌شان به دنیا که قدم گذاشتند ، به سرعت از آن به سوى خداوند عبور کردند اما من و شما چطور ؟ اگر هنگامى که به این دنیا پا نهادیم ، در راهى باشیم که به سوى خدا با اسماى رحمتش منتهى مى‌گردد ، در آنجا سریع عبور خواهیم کرد اما اگر در طى آن راه و مسیر آلودگى‌ها دلبستگى‌ها و رنگ‌ها داشتیم ، گاهى مى‌رویم ، گاهى مى‌ایستیم ، زمانى مى‌لغزیم ، موقعى فرو مى‌رویم ، گاهى تند هستیم و گاهى کند در عبور از صراط در عالم قیامت - که باطن صراط و راه اینجایى است - افت و خیزها ، فشارها و سوزش‌ها داشته و با کندى حرکت خواهیم کرد . سوم این که ، از لحن قسمت پایانى روایت ، معلوم مى‌شود که « جهنم موقت » به معناى فرو افتادن در جهنم نیست که در آنجا برخى افتاده ، بسوزند و خارج شوند بلکه شعاعى از آن ، عبور کننده از صراط را گرفته و موجب سوزش و عذاب او مى‌شود . حال ممکن است این گرفتن طولانى باشد یا چندبار . یک نکته : در بعضى از روایات وارد شده است : صراطى که در قیامت پیش مى‌رود ، به موقفى مى‌رسد که همه متوقف خواهند شد مگر افراد اندکى . این موقف بسیار خطرناک است که اگر فضل و عنایات خداوند نباشد ، همه به جهنم مى‌افتند . بحارالانوار ، ج 8 ، ص 65 ، ح . 2 در واقع ، در این موقف ، « صراط » دقیق‌تر مى‌شود و آن جایى است که بررسى مى‌شود آیا انسان در مسیر خود ، فقط خدا را مى‌خواهد یا خدا را براى خود مى‌خواهد . این مسأله ، در اینجا هم هست . در اینجا در مقام عبودیت ، ما وظایف مختلفى داریم : از واجبات ، مستحبات و مکروهات تا ترک تعلق‌ها و وابستگى‌ها . باید تأمل کرد که آیا در انجام وظایف عبادى ، فقط مقصد خدا است یا نه ؟ آیا در کنار خدا ، خود انسان نیز مقصد بوده است یعنى ، ما خدا را مى‌خواهیم و بهشت را مى‌طلبیم براى آن که خودمان در راحت و آسایش باشیم ؟ ! . ک : مواقف حشر ، استاد محود شجاعى ، صص 96 - 5 . 103 - براى اگاهى بیشتر در این زمینه . ک : 1 - معاد شهید دستغیب شیرازى 2 - معاد شناسى ، سید محمد حسین طهرانى 3 - از مرگ تا قیامت ، مجموعه پرسش هاى دانشجویى ، شماره 12 ، مر کز فرهنگى نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها 4 - قیام قیامت ، محمد شجاعى 5 - مقالات ، محمد شجاعى 6 - مواقف حشر ، محمد شجاعى 7 - معاد یا بازگشت به سوى خدا ، محمد شجاعى 8 - باز گشت به هستى ، محمد شجاعى 9 - عروج روح ، محمد شجاعى 10 - مبدا ومعاد ، ملا صدرا ( 1 ) ( مریم ، آیه 71 و 72 ) . ( 2 ) ( تفسیر المیزان ، ترجمه : محمد باقر موسوى همدانى ، ج 14 ، ص 123 ، دفتر انتشارات اسلامى ) ( 3 ) ( تفسیر نمونه ، آیت الله مکارم شیرازى و دیگران ، ج 13 ، ص 118 ، دارالکتب السلامیه ) . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه