جواني هستم 22 ساله. من در تنهايي و خلوت خويش به هيچ وجه گناهي را انجام نداده و حتي به فکر گناه و معصيت نمي افتم و بلکه مشغول به امور مستحبي دين و مطالعه هستم... اما همين که در جمع اعضاي خانواده و آشنايان و يا دوستان خود قرار مي گيرم به طور عجيبي تغيير مي کنم و اعمالم دست خودم نيست و نمي توانم قبل از کارهايم تفکر کنم و دچار عصبانيت بي جا، تند مزاجي، کلمات بد به زبان آوردن، و گاهي اوقات حتي مسخره کردن ديگران و (به طور کامل جوگير مي شوم)... ولي همين که تنها مي شوم از تمام اين کردار خود پشيمان شده و از خداوند استغفار مي جويم. لطفاً مرا راهنمايي کنيد. (بنده بخشي از اين نقص را ندانستن آداب اسلامي در اجتماع و معاشرت مي دانم لطفا علاوه بر پاسخ جامع وکارساز خود منابعي را براي رفع اين نقص معرفي نماييد).

در جواب سوالي که شما پرسشگر محترم مطرح کرده ايد بايد يادآوري کنم، همين قدر که در خلوت خود به گناه مشغول نمي شويد و به کارهاي مستحبي و يا به استغفار از خطاهايي که در جمع انجام شده مي پردازيد بسيار خوب است و جاي شکر و سپاس از آفريدگار مهربان را دارد. اصولاً پشيماني در خلوت، اساسي ترين رکن بازگشت و جبران خطاهاي قبلي است، ولي نبايد در آن متوقف ماند و از حالاتي که انسان در جمع دارد، غافل بود، بلکه بايد توجه دقيق تر به اعمال و حرکات خود در جمع داشته باشد چون خداوند منان پشيماني از خطا را پلي قرار داده است تا بندگان مومن با گذر از آن، از جهنم سيئات بيرون جسته و به بهشت صالحات فرود آيند. بنابراين گام بعدي تغيير مسير از احساس شرمندگي در خلوت به ترک گناه و خطا در جمع است. اميدوارم همت و اراده جدي براصلاح نفس و از بين بردن رذائل اخلاقي را در همه ابعاد وجودي خود تقويت کنيد چرا که روايات متعددي ازطريق ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ رسيده که مکارم اخلاق را در درجه عالي مربوط به انبياء دانسته و آن را عطيه الهي مي شمارد ومردمان را تشويق مي فرمايد که به تحصيل اخلاق فاضله اهتمام ورزند. زيرا فايده علم اخلاق پاک ساختن نفس از صفات رذيله و آراستن آن به اخلاق نيکو است که از آن بتهذيب اخلاق تعبير مي شود. تهذيب در لغت به معناي پاکي و پاکسازي و اصلاح اخلاق است، ثمره تهذيب اخلاق، رسيدن به خير و سعادت ابديه است. و بايد دانست که سعادت دائمي و هميشگي حاصل نمي شود مگر اينکه نفس انسان در جميع اوقات از همه اخلاق ناپسند پاک و به تمام صفات حسنه آراسته شود. در اهميت و لزوم تهذيب همين بس که در قرآن کريم هيچ مطلبي اين گونه تأکيد نشده است، چرا که چهارده سوگند در سوره والشمس ياد مي فرمايد بر ضرورت تهذيب در آخر به اين کلام مبارک مي رسد که قد افلح من زکيها و قد خاب من دسّيها. پس انسان بايد در پي تزکيه و اصلاح خود باشد و نبايد فراموش کند که در آخرت بر سيره اش محشور مي شود. نقش ايمان در تهذيب براي اينکه هر چه بهتر بر رذائل اخلاقي فائق بياييد بايد ايمان خود را تقويت کنيد براي تقويت ايمان در دو زمينه بايد کوشا باشيد: 1. رشد علمي، براي اين کار کتاب هاي شهيد مطهري و شهيد دستغيب را به تدريج ـ طبق يک برنامه هفتگي ـ مطالعه کنيد. از کتاب هاي شهيد مطهري، مقدمه اي بر جهان بيني و از کتاب هاي شهيد دستغيب، ايمان و گناهان کبيره را بخوانيد. 2. به انجام واجبات و ترک محرمات بايد توجه داشته باشيد. علم اخلاق شبيه به علم جسماني علم اخلاق که همان طب روحاني است شبيه به طب جسماني است. چرا که اگر انسان جسمش به مرضي مبتلا شود و بخواهد آن را درمان کند بايد اول مريضي اش را تشخيص دهد و به خوبي آن را بشناسد بعد سبب به وجود آمدن آن مرض را جويا شود، تا بتواند در صدد معالجه آن برآيد. همان گونه که راه معالجه امراض جسمي ابتداً به اين صورت است که به غذاهائي که طبع آنها ضد طبع مرض است علاج مي کنند مانند اينکه اگر انسان بدنش دچار حرارت باشد به وسيله غذاهاي سرد آن را مداوا مي کنند. اما اگر اين تغيير غذا اثري نداشت در مرحله بعد سراغ داروها مي روند. روش کلي در همه مرض هاي روحي و دفع صفات رذيله مانند همين است به اين صورت که بعد از شناخت انحراف اخلاقي خود، بايد ابتداً افعالي که ضد آن است و از آثار صفات حميده است انجام دهد و مواظب آن افعال باشد، که اين مانند غذاي ضد مرض است. اما اگر باز هم نتيجه اي نگرفت در اين مرحله بايد به سرزنش و ملامت نفس خود مشغول شود و در دل و زبان خود را نکوهش کند و بدي ها و ناخوشي هاي آن صفات را به ياد بياورد. با زبان خود را خطاب کند که زمان ها يکي پس از ديگر گذشت و کم کم وقت مردنت نزيکتر مي شود، اگر با اين صفات مرگت فرا رسد در جهنم وارد مي شوي، که اين به مانند معالجه با داروهاي تلخ و بدمزه است در معالجه مرض بدن. مهم ترين گام تهذيب تفکر است، تفکر به ابتدا و انتهاي زندگي خود، تا اينکه خودش را دريابد که چه بودم و حالا کيستم و بعد چه مي شوم. به قدري تفکر کند تا به صورت جدي اين سؤال برايش مطرح شود که واقعاً من از کجا آمده ام، چه در انتظارم است و بايد چه کنم. علاوه بر تفکر براي کسي که طالب پاکي نفس از اوصاف رذيله و آرايش آن به صفات جميله است دوري از چند چيز ضرورت دارد: 1. از همنشيني با بد اخلاقان بپرهيزد. 2. هميشه مواظب اعمالي باشد که از او سر مي زند و هر عملي که مي خواهد انجام دهد در ابتدا در آن تفکر و تأمل کند تا خلاف حسن خلق از او سر نزند و اگر احياناً امري از او سر زد که موافق صفات پسنديده نيست نفس خود را تأديب کند. و از کوشش در کسب صفات نيک يا حفظ آنها باز نماند. 3. از هر چيزي که او را عصباني مي کند و باعث بد اخلاقيش مي شود دوري کند. به اين صورت که چشمش را از ديدن، گوش را از شنيدن و دل را از خطور اين گونه مسائل حفظ کند. توجه کند که حفظ دل از اين هيجان ها راه اصلي براي معالجه اين رذائل است. 4. از کنار اخلاق و رفتار بد خود به راحتي و با بي تفاوتي نگذرد و در فهم عيوب خود تلاش کند مثل اينکه از دوستان و رفقاي خود براي شناساندن عيوب خود کمک بگيرد، يعني ديگران را آئينه خود کند. چون بعضي مواقع انسان عيب خود را نمي بيند و متوجه آن نيست. نکته: بايد توجه داشت که هميشه دنبال راهکارهايي نباشيم که در جمع از آنها استفاده کنيم تا بتوانيم خودمان را از عصبانيت و بد اخلاقي و... حفظ کنيم چرا که بعضي از مسائل در خلوت زمينه ساز خود نگهداري در جمع را فراهم مي کند از جمله مي توان به نماز، ايمان مستحکم و با وضو بودن در حد ممکن اشاره کرد. راهکارهاي عملي براي کنترل خود در جمع براي اينکه انسان در جمع کنترل خود را از دست ندهد و جوگير نشود. بعد از دعا و احساس نياز به درگاه حق و طلب دست گيري ازائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ به اين موارد مي توان اشاره کرد: 1. ابتدا بايد در وجود خودتان تفکر کنيد و ببينيد چه مسائلي در جمع وقتي مطرح مي شود باعث واکنش منفي شما مي شود (از جمله مي توان به مرور خاطرات بد گذشته با افراد جمع را ذکر کرد). 2. بعد از فهميدن، بايد اين مسأله را براي خودتان حل کنيد که در مقابل هر چه موجب عصبانيتتان مي شود دو گونه برخورد مي توانيد داشته باشيد: بداخلاقي يا صبر و حوصله. مثلاً اگر کسي در جمع به شما گفت، شما آدمي هستي که هميشه عصباني مي شوي. به جاي پرخاش و عصبانيت با حالتي عادي به او بگوييد منظور شما از اين حرف اين است که گهگاهي ناراحت مي شوم، خوب همه بعضي اوقات اينگونه مي شوند نه من تنها (تمرين اين کار). 3. اگر اين کار را نتوانستي انجام بدهي و اين کلمات را به زبان بياوري، لااقل چيزي نگويي که موجب تحريک احساسات درونيت شود و در نتيجه به عصبانيتتان بينجامد. 4. اگر اين کار را هم نتوانستيد انجام بدهيد و در درون خود احساس کرديد که اين حرف ها موجب برانگيخته شدن خشم شما مي شود و توان کنترل خود را هم نداريد بلند شويد و براي چند لحظه آن جمع را ترک کنيد تا آرام شويد (يک ليوان آب خنک به زودتر آرام شدنتان کمک مي کند). 5. وقتي احساس آرامش کرديد، ديگرآن صحنه گذشته را به يادتان نياوريد چون همين کار باعث تحريک قوه خشم شما مي شود. 6. نکته خيلي مهم در اينکه در جمع جوگير نشويد مرور اين معنا در ذهن است که، مگر اين جمع و اين اشخاصي که در اينجا هستند چه کساني اند که با آنها بودن و در جمع شان حضور داشتن، من را از کنترل خودم دور کند و نتوانم جلوي بروز عصبانيتم را بگيرم و با خود بگويي آنها بنده خدا هستند من هم همينطور، پس چرا خودم را فراموش کنم و خود را به دست احساسات زودگذر بسپارم. شايد بشود گفت شاه کليد جوگير نشدن مرور اين معنا در ذهن است. 7. قبل از اينکه وارد جمع شويد به خود قول دهيد که تحت هيچ عنواني ناراحت و تند نشويد و خطايي از شما سر نزد، سعي کنيد پس از اتمام جمع در صورتي که موفق به اين کار شديد با يک صلوات به خود پاداش دهيد و اگرنتوانستيد و موفق نبوديد خود را جريمه کنيد (براي مثال يک وعده غذايي، غذا نخوريد). 8. سعي کنيد قبل از ورود به جمع وضو بگيريد، يقيناً وضو باعث آرامش و کنترل بيشتر شما مي گردد. آسيب شناسي در تهذيب نفس نبايد فراموش کرد که احساس پشيماني در برابر خداوند نسبت به اعمال رذيله خود از بهترين حالات روحي و معنوي و زمينه ساز توبه و جلب رحمت و عنايت پروردگار است. البته ضمن آن که انسان همواره بايد از گذشته هاي سوء، نگران و نسبت به آينده خود نيز بيمناک باشد در عين حال اين خوف و اندوه هرگز نبايد به گونه اي باشد که انسان را مايوس و نااميد سازد. چه اين خود گناهي کبيره و دامي ابليسي است. ولي تساوي خوف و اميد در درون انسان بهترين عامل بازدارنده از گناه و تشويق کننده به توبه و انجام عمل صالح مي باشد. با آرزوي موفقيت و پيروزي شما در همه مراحل زندگي مخصوصاً در امر تهذيب نفس. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه