با توجه به این که آخرین مقامی که برای انسان ذکر شده است مقام لقاء الله است و بعضی از اولیای الاهی و پیامبران به این مقام رسیده اند، این بزرگوارانی که به آخرین مقام رسیده اند بعضی نسبت به دیگری برتری دارند، اگر به آخرین درجه رسیده اند چطور می شود با هم فرق کنند و یکی بر دیگری برتری داشته باشد؟ چون درجه بالاتری نیست که به آن برسند!

پاسخ اجمالی: هدف اصلی خلقت انسان رسیدن به کمال است. کمال انسان با نزدیک شدن به خداوند و قرب الی الله محقق می شود که از آن به مقام ولایت و لقاء الله تعبیر می شود. در این میان پیامبران و معصومین (ع) بارزترین افراد در میان انسان ها محسوب می شوند. اما این که در بین همین افراد چه کسانی دارای مقامی برجسته ترند باید، به این نکته توجه شود که مقام ولایت بالاتر از مقام نبوت است و در بین صاحبان مقام ولایت که معصومین باشند، نیز اختلاف در مقام ولایت قابل فرض است، اما ممکن است گفته شود که همیشه برخورداری از امتیاز و فضیلتی به معنای برتری در مقام ولایت و نزدیک تر بودن به خدا در درجات قرب نیست؛ یعنی این امکان وجود دارد که با فرض تساوی در مقام ولایت نیز یکی افضل باشد و از فضیلت هایی؛ چون نبوت و... بهره ببرد. همۀ سخن ما این است که ما می پذیریم امتیازاتی برای یکی از معصومان به ویژه امام حسین (ع) در روایات بیان گردیده است، اما به صورت قطع نمی توان گفت که این امتیازات بر اساس اختلافی است که ائمه (ع) در مقام ولایت تکوینی داشته اند. در واقع این امتیازات نمی تواند دلیل بالاتر بودن بعضی از نظر قرب به خدا باشد.   پاسخ تفصیلی: بدیهی است که هر سنجشی نیازمندِ معیار، ملاک و محک خاصی است. براساس آموزه های دینی، خدایی شدن و به اسما و صفات الاهی متصف گردیدن، معیار برتری انسان ها بر یکدیگر است؛[1] این مقام که از آن به مقام[2] ولایت نیز تعبیر می شود، هدف نهایی خلقت و میزان برتری انسان ها بر یکدیگر محسوب می شود، اما خود ولایت دو نوع است: ولایت تشریعی که به معنای حق تشریع و قانون گذاری است و ولایت تکوینی که به معنای توان و اقتدار نفس بر تصرف در مادۀ کائنات به اذن تکوینی خدا است.[3] البته باید دانست که مقام ولایت با قرب الی الله و نزدیک شدن به خدا و فنای فی الله، پدید می آید و قرب به خدا نیز با اطاعت از خداوند، حاصل می شود.[4] به عبارت دیگر؛ خدایی شدن با نزدیک شدن به خداوند محقق می شود و نزدیک شدن به آن جناب نیز در گرو اطاعت پروردگار است. براین اساس؛ بدیهی است که مقام ولایت نیز به مقدار و میزان درجات قرب به خدا و فنای فی الله،[5] شدت و ضعف پیدا کند و از مراتب برخوردار گردد[6] و دو انسانی که از مقام ولایت برخوردارند، در مقایسه با یکدیگر در رتبۀ همسانی نباشند؛ یعنی به هر مقدار که به منبع لایزال الاهی متصل و به خدا نزدیک تر گردند، اسما و صفات خدا بیشتر در آنها تجلی پیدا کند و یکی بر دیگری برتری یابد. بی گمان تمام اهل بیت (ع) صاحب مقام ولایت بوده و هستند. حضرت علی (ع) در بیان خصوصیات اهل بیت می فرماید: «وَ لَهُمْ خَصَائِصُ حَقِّ الْوِلَایَة»؛ ویژگی های ولایت از آن آل محمد است.[7] از سویی دیگر با بررسی تفاوت های مقام ولایت با مقام نبوت به این نکته می رسیم که که مقام ولایت بالاتر از مقام نبوت است. بر این اساس به آسانی می توان گفت که چهارده معصوم به جهت برتری مقام ولایت آنان بر پیامبران در رتبۀ بالاتری قرار دارند.[8] اما در مورد برتری هر یک از معصومین بر دیگری باید کمی تأمل نمود. باید بدانیم که چهارده معصوم حقیقت واحدی دارند، و به تعبیر دیگر؛ از نور واحدی هستند. این اتحاد نوری اهل بیت (ع) به صراحت در روایات بسیاری وارد شده است، البته این اتحاد نوری الزاماً به معنای اتحاد در درجۀ نوری نیست و می توان با فرض پذیرش درجات متفاوتِ نوری نیز به آن ملتزم شد.[9] درباره برتری هر یک از اهل بیت بر دیگری؛ در برخی از منابع دینی این برتری برای پیامبر (ص)، حضرت علی،[10] حضرت فاطمه[11] و امام حسین (ع)،[12] قرار داده شده است. اما آیا این برتری گویای اختلافِ مقام و تفاوتِ درجۀ ولایت اهل بیت (ع) و پیامبر اسلام (ص) است؟ ممکن است گفته شود که همیشه برخورداری از امتیاز و فضیلتی به معنای برتری در مقام ولایت و نزدیک تر بودن به خدا در درجات قرب نیست؛ یعنی این امکان وجود دارد که با فرض تساوی در مقام ولایت نیز یکی افضل باشد و از فضیلت هایی؛ چون نبوت و... بهره ببرد. این مطلب زمانی است که شرایط و زمانه چنین اقتضائاتی را داشته باشد. نبوت فضیلتی بود که در شرایط و زمانۀ حضرت عیسی (ع) نصیب حضرتش شده بود و امام زمان (عج) را از آن فضیلت بهره ای نیست، اما همگان می دانیم که امام زمان (عج) از جهتِ مقام ولایت در رتبۀ بالاتری از حضرت عیسی (ع) قرار دارد. اما همۀ سخن ما این است که این فضیلت و آن توجه ویژه، با تساوی درجۀ ولایت امامان نیز قابل جمع است. به بیانی دیگر؛ ما می پذیریم که امتیازاتی برای یکی از معصومان به ویژه امام حسین (ع) در روایات بیان گردیده است، اما به صورت قطعی نمی توان گفت که این امتیازات بر اساس اختلافی است که ائمه (ع) در مقام ولایت تکوینی داشته اند، اگرچه بتوان امکان این اختلاف را در مقام ثبوت پذیرفت، ولی سخن ما این است که نمی توان در مقام اثبات به شواهد روشنی در این باره دست یافت. به هرحال، این مقدار قطعی است که همۀ معصومان جلوه ای از یک نورند، و همه از ولایت تکوینی برخوردارند و اگر هریک جای دیگری می بودند همان کاری را انجام می دادند که دیگری انجام داده است.[13] زمصرش بوی پیراهن شنیدی ولی در چاه کنعانش ندیدی بگفت احوال ما برق جهان است گهی پیدا و دگر دم نهان است .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه