بشر از ابتدا چگونه معامله انجام میدادهپول از چه زمانی وارد معاملات شدهآیا حذف پول از اقتصاد موجب بهتر شدن اوضاع اقتصادی نمیگرددچرا قیمت دلار مدام بالا و پایین میشود

ابتداءً لازم است خدمت شما متذکر شویم که وظیفه اصلی این مرکز پاسخگویی به سوالات و شبهاتی است که دانشجویان نسبت به معارف دینی و درموضوعات مختلف اعتقادی ، احکام شرعی ، مسائل تربیتی ، سیاسی ، اجتماعی ، حقوقی و ... مطرح می کنند و پاسخ گوئی به سوالات تخصصی اقتصاد، آن هم با توضیح مفصلی که جنابعالی فرمودید، که پاسخ گوئی به همه آنها انصافا یک ترم کلاس پولی نیاز دارد! جزء رسالت های اولیه این مرکز نیست. با این وجود از آنجا که زحمت کشیده و سوال خود را به این سامانه ارسال نموده اید، بر خود لازم می دانیم مطالبی را در ادامه بیان نمائیم تا بتواند سرنخی باشد برای تحقیقات بیشتر شما.نگاهی بر سیر تحولی پول: از مبادله کالا تا پول کاغذیدر گذشته دیرین برای تداوم حیات، نیاز هر فرد با تلاش فردی (شکار- تولید و ...) تامین می شد، ولی با گذشت زمان هرگز به تولید شخصی قانع نبود و اگر در آن روز بشر نمی توانست با زور هرچه می خواهد به چنگ آورد، ناگزیر حاضر می شد از راه معاوضه جنس با جنس (معاوضه مستقیم کالا با کالا و تهاتری) نیازهای عادی زندگی را فراهم کرده و از این راه امرار معاش کند. در آن دوره، به دست آوردن انواع کالاهای تولید شده جهت مصرف صرفا از طریق تعویض و مبادله دو کالا امکان پذیر بود و این مبادله مشکلات بسیاری به همراه داشت؛ از جمله:امکان تعیین ارزش کالا براساس قبول واحد معینی که مورد تایید طرفین معامله باشد نبود و همچنین یافتن طرفین مبادله دو کالا (مثلا گوسفند و گندم) که هر دو نیاز به کالاهای عرضه شده طرف دیگر داشته و آماده مبادله باشند چندان آسان نبود.بشر در ابتدا برای حل چنین مشکلاتی اشیا و یا کالاهایی را به عنوان واسطه مبادلات به جهت سهولت داد و ستد انتخاب کرد و انتخاب آن بستگی به نوع و فراوانی آن شیء یا کالای واسطه در آن محدوده یا شهر داشت، مثل صدف در سواحل دریا و گوسفند و گاو در نواحی کوهستانی و معتدل و نمک یا شاخ حیوانات در برخی مناطق دیگر.در همان زمان هم برای حفظ مقدار عددی مبادلات یا نتیجه معاملات از ریسمان های گره دار یا چوب خط بهره می جستند. گرچه با انتخاب کالاهای واسطه دو اشکال اساسی فوق ظاهرا حل شده بود،اما گاهی کالای واسطه نیز به علت غیرقابل تقسیم بودن (مثل تقسیم گاو در ازای یک کیلو سیب زمینی!) مانع انجام معاملات کوچک می شد و یا به علت حجم زیاد و ارزش کم، نقش اساسی را که ذخیره کالای واسطه تا زمان احتیاج به معامله باشد غیرممکن می ساخت و در بعضی مواقع نگهداری کالای واسطه به علت فسادپذیری(مثل نمک در جوار رطوبت) امکان نداشت.به هرحال ادامه روند مبادله غیرمستقیم کالا با کالا در داد و ستدهای اولیه (قرن ها پیش از میلاد) زمینه پدید امدن «پول» را فراهم نمود.تنوع تولید و لزوم رفع نیاز بشر از تولیدات مختلف در سیر گسترش اقتصاد کشورها موجب پیدایش دو کالای اقتصادی با ثبات ارزش نسبی که مورد قبول عامه باشد، شد و این دو کالای فلزی، طلا و نقره بود.پس از آن که فلزات قیمتی (طلا و نقره) کشف شد و مزایا و وجوه تمایز آنها نسبت به کالاهای دیگر به ویژه فلزاتی مثل آهن و مس و مفرغ شناخته شد، جایگزین وسایل مبادلاتی قبلی که فاقد خصوصیات فیزیکی طلا و نقره (وفور تولید بودند) شدند و به عنوان «پول» مورد استفاده قرار گرفتند.با گذشت زمان مسوولان امور در جوامع مختلف برای رونق دادوستد و توسعه تجارت و استاندارد کردن اندازه پول های فلزی در دست مردم، نسبت به ضرب سکه های طلا و نقره اقدام کردند.برای انجام این کار، شمش های طلا و نقره را به سکه های کوچک و متنوع تبدیل و سپس آنها را به مهر خود ممهور و در قلمرو جغرافیایی خویش رایج ساختند. اولین سکه ای که در ایران رواج یافت، در زمان داریوش اول ( 516 ق.م) ضرب شد و نام آن دریک بود.هرودوت در مورد ضرب سکه دریک می گوید: «او شاهی بود که از خود یادبودی گذارد که هرگز هیچ شاهی از خود باقی نگذاشته بود» و سکه دیگری که رواج داشت «شکل» بود به وزن 5/6 گرم نقره.همزمان با نقشی که پول فلزی در بازارهای مختلف مبادلات و معاملات پیدا کرد کار دادوستد و تجارت را توسعه بخشید و موجب گسترش حرفه صرافی شد.صاحبان این حرف واسطه عملیات پولی بین تجار در داخل و خارج از کشور بودند تا از ناامنی های موجود در انتقال طلا و نقره کم کنند و عملکردشان مقدمه نشر پول کاغذی و تشکیل بانک های امروزی شد. نشر پول کاغذی در دوران پیشین به صور مختلف وجود داشته که در زمان ها و مکان های گوناگون دارای نقش و وظایف محدود و خاصی بوده است.مثلا در روم قبل از میلاد، صراف ها اسناد کاغذی (دست نوشته هایی) در اختیار مشتریان خود می گذاردند یا به اشخاصی که مسکوکات (فلزات قیمتی) خود را پیش آنها به امانت می گذاشتند، سندی به عنوان «قبض رسید» می دادند.این اسناد که به همین عنوان «قبض رسید» معروف بودند، به اعتبار صراف صادرکننده در بازار دست به دست می گشتند و عملا وظایف پول مسکوک و رایج آن زمان را انجام می دادند.این رویه پایه گذار سیستم پول کاغذی به اسکناس شد که از بدو انتشار رابطه ثابتی بین ارزش اسکناس معاملاتی با طلا و نقره برقرار ساخت و قانونمند شد و از قرن نوزدهم، در چارچوب مقررات و قوانین پولی و بانکی هر کشور و تحت عنوان پول قانونی، رایج و در اقتصاد و سرمایه داری متداول و مطرح شد.شاید اختراع پول یکی از کشفیات شگرف و بی نظیری باشد که بشر توانست مشکلات موجود در مبادله کالاها و خدمات را به کلی برطرف سازد (http://www.tebyan-zn.ir/economy.html) غافل از اینکه همین اختراع شگرف، بعدها مشکلات و ناهنجاری های اقتصادی زیادی را ایجاد خواهد نمود.نظریه مقداری پول و معمای تورماین قسمت از بحث کمی تخصصی است ولی ناچاریم آن را ارائه نمائیم.یکی از اصول مسلمی که در اقتصاد پولی متعارف مطرح است، نظریه مقداری پول می باشد که طبق آن، پول فقط در سطح عمومی قیمت ها اثر دارد و در سایر متغییرهای اقتصادی مثل سطح تولیدات و سطح عمومی درآمدها نقشی ندارد.ارایه نظریه مقداری پول به قرن شانزدهم میلادی برمی گردد؛ زمانی که هجوم طلا از مستعمرات، موجب برخی اختلالات اقتصادی شد.در آن زمان سطح قیمت ها در اسپانیا با افزایش ۱۰ برابری مواجه شد و تحت تاثیر آن، قیمت گندم در فرانسه تا نزدیک به سه برابر افزایش یافت. دیوان محاسبات پاریس به همراه یک وکیل دادگستری به نام ژان بوداین (Jean Bodin) پس از بررسی های گسترده به این نتیجه رسیدند که علت اساسی افزایش سطح عمومی قیمت ها یا همان تورم، ورود سیل آسای فلزات گرانبها از سرزمین های جدید به اسپانیا و فرانسه است و برای اولین بار، رابطه بین تورم و حجم پول شناخته شد اما اولین کسی که این نظریه را پس از حدود سه قرن به صورت فرموله شده (M=PY) بیان کرد، اقتصاددان انگلیسی، دیوید ریکاردو بود که در این فرمول M حجم پول و P سطح عمومی قیمت ها و Y حجم معاملات یا در واقع حجم تولید است. جان استوارت میل ۳۰ سال پس از ریکاردو به رابطه فوق پارامتری به نام سرعت گردش پول را اضافه کرد و رابطه امروزی MV=PY به دست آمد. تا اوایل قرن بیستم منظور از M در این رابطه تنها اسکناس و پول فلزی در گردش بود اما در اوایل قرن گذشته، اروینگ فیشر، اقتصاددان آمریکایی شبه پول را هم وارد نظریه مقداری پول کرد. به همین دلیل برخی اقتصاددانان رابطه مقداری پول را به اسم رابطه فیشر هم می شناسند. این رابطه در یکی دو قرن گذشته یکی از معتبرترین معادلات اقتصادی در علم اقتصاد بوده است و تنها کسی که در صحت آن تشکیک کرد، فردی به نام جان مینارد کینز بود که بی اساس بودن نظریات او توسط میلتون فریدمن، اقتصاددان شهیر قرن بیستم و برنده جایزه نوبل ثابت شد؛ اگرچه امروزه برخی از اقتصاددانان، نظریات کینز را در قالبی جدید مطرح و از آن دفاع می کنند.اصل مسلمی که نظریه مقداری پول بر آن تکیه می کند، این است که پول فقط در سطح عمومی قیمت ها اثر دارد و در سایر متغییرهای اقتصادی مثل سطح تولیدات و سطح عمومی درآمدها نقشی ندارد. بر این اساس و به طور خلاصه، پول خنثی است و تورم، مستقیما با مقدار پول در گردش مرتبط است. از آن جا که تغییرات سرعت گردش پول بسیار آهسته و مرتبط با عادات مردم است، بنابراین می توان آن را ثابت و تغییراتش را صفر در نظر گرفت که در این صورت در مشتق گیری حذف می شود یعنی میزان تورم برابر است با تفاضل رشد اقتصادی از رشد نقدینگی. (مهران دبیرسپهری/ http://www.tebyan-zn.ir/Economic.html)تعریف پول و پشتوانه آنبرخی از اقتصاد دانان در تعریف پول گفته اند: هر چیزی که به مثابه واسطه مبادله از سوی همگان پذیرفته شده و، به مثابه واحد ارزش، بیان کننده قیمت دیگر اشیا باشد را می توان پول نامید.در قدیم پشتوانه پول طلا و نقره بود، اما در زمان فعلی هیچ‌ گونه پشتوانه‌ طلا و نقره‌ای برای اسکناس وجود ندارد. امروزه پشتوانه اصلی اسکناس، «قدرت تولید ناخالص ملی» کشورهاست.. پول بدون پشتوانه (fail money): به پول کاغذی یا اسکناس گفته می شود که پشتوانه طلا یا نقره نداشته باشد.چاپ پول آنهم در حجم انبوه و به طور مکرر ، تنها در صورتی صحیح است که بر اساس ضوابط قانونی و مکانیسم علمی که در این زمینه وجود دارد انجام شود ؛ و در غیر این صورت پیامد ها و آثار منفی متعددی را بر اقتصاد کشور و جامعه برجای می گذارد . توضیح اینکه :از نظر علم افتصاد چاپ اسکناس و انتشار پول ، نیازمند پشتوانه است و دولت ها به میزان پشتوانه پولی که در اختیار دارند ، مجاز به انتشار اسکناس می باشند . در زمان حاضر علاوه بر طلا و ارزهای معتبر ، پشتوانه های دیگری نظیر تولید و قدرت اقتصادی و ثبات اقتصادی و سیاسی کشور ها ، عملاً به عنوان پشتوانه پول مورد توجه است . مثلاً برخی کشورها زمانی حجم پول را گسترش می دهند که تحولاتی در تولید به وجود آید . به عبارت دیگر با گسترش تولید و فعالیت اقتصادی نیاز به پول برای داد و ستد بیشتر می شود؛ لذا می توان پول جدید منتشر کرد .همچنین تاثیر سیاست های پولی بر متغیرهای کلان اقتصادی، از مهمترین مسائلی است که در اقتصاد پولی بیشترین پژوهش ها را به خود اختصاص داده است. نقش اصلی سیاست های پولی، تنظیم و مهار حجم نقدینگی موردنیاز، هماهنگ با رشد امکانات تولیدی هر کشور است. در این چارچوب، سیاستگذاران پولی با تنظیم و کنترل حجم نقدینگی، بر رفتار عاملان اقتصادی تاثیر می گذارند، و از این طریق، سایر بخش های اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهند.یکی از این سیاست ها، که نقش اساسی در ساختار اقتصادی کشور دارد، سیاست استقراض دولت از بانک مرکزی و خلق پول جدید برای تامین کسری بودجه است، تامین کسری بودجه از طریق خلق پول پرقدرت بر حجم پول، رشد نقدینگی و در نتیجه تورم، آثار انبساطی دارد. به دلیل آنکه افزایش سایر منابع درآمدی دولت ها عمدتا با موانع و مشکلات بسیاری همراه است، دولت ها برای تامین کسری بودجه خود به استقراض از بانک مرکزی روی می آورند. استقراض از بانک مرکزی و خلق پول پرقدرت، به مثابه افزایش در پایه پولی است که افزایش حجم پول را به دنبال دارد. ورود این پول به جریان مخارج دولت، موجب بالارفتن سطح عمومی قیمت ها و در نتیجه، ایجاد تورم می گردد. سیاست تامین مالی کسری بودجه از طریق انتشار پول، سیاست ناعادلا نه ای است، زیرا بار آن، به صورت ناعادلا نه بین قشرهای مختلف جامعه توزیع می گردد. بنابراین، با ایجاد تورم به سبب انتشار پول، مردم منابع کمتری نسبت به گذشته و دولت نیز منابع بیشتری نسبت به گذشته برای هزینه نمودن نزد خود خواهند داشت. این روش را در اصطلاح، پولی کردن کسری می نامند. دولت ها می توانند با انتشار پول و افزایش پایه پولی، مقادیر مشخصی از منابع موجود در اقتصاد را در اختیار خود بگیرند. این منبع درآمد، که حق الضرب پول نامیده می شود، در واقع، توانایی دولت را در افزایش درآمدهایش از طریق حق قانونی و انحصاری برای انتشار پول نشان می دهد.بر این اساس افزایش بیش از پیش حجم پول در کشور از یکسو منجر به بالارفتن بیش از حد حجم نقدینگی و در نتیجه تورم و افزایش بی رویه قیمت ها می شود . و از سوی دیگر به کاهش ارزش پول ملی شده و حداقل به شکل روانی اثرات خود را به جای می گذارد.بنابراین لازم است، دولت ها حد اعتدال را در استفاده از این منبع رعایت کرده وبه هزینه هایی که از این ناحیه بر اقتصاد جامعه تحمیل می شود، توجه نماید. و حجم اسکناس چاپ شده متناسب با دارایی های بانک مرکزی و قدرت تولیدی و اقتصادی کشور باشد .مطالب تکمیلی:چاپ اسکناس باید بر اساس و مطابق پشتوانه آن که معمولاً طلا هست باشد زیرا اسکناس خود ارزش ذاتی ندارد ودر حقیقت به منزله یک حواله خرید کا لا و مایحتاج است که از طرف دولتها یی که آنرا منتشر می کنند ارزش ویا قدرت خرید آن بر روی هربرگ اسکناس ثبت می گردد ومتکی به مقدار طلا وجواهرات وسایر فلزات و اشیاء گرانبهایی است که دولتهای متتشر کننده اسکناس در خزانه های خود دارند و آنها را پشتوانه چاپ و انتشاراسکناس قرار داده اند(در ایران، جواهراتی که در گذشته به عنوان پشتوانه پول محسوب می شدند، در موزه بانک مرکزی ایران نگهداری می شود که بازدید از آنها برای عموم آزاد است) . رابطه چاپ اسکناس با پشتوانه آن بدین گونه است که اگر مثلا امروز در برابر یک گرم طلا صد هزار ریال اسکناس چاپ ومنتشر می کنند اگر فرضا همین مبلغ به دست کسی برسد پس از یکسال یا چند سال دیگر باید بتواند با همان صد هزار ریال یک گرم طلارا خریداری کند واگر مجبور شود مبلغی بیشتر اسکناس بپردازد گرانی یا تورم می باشد. بر این اساس انتشار و چاپ اسکناس بدون پشتوانه موجب سقوط ارزش پول کشور و بالا رفتن تورم خواهد شد. از این رو کشورها برای ایجاد توان اقتصادی به دنبال جذب سرمایه های مردمی و راکد می روند و با به کار انداختن آنها، هم توان اقتصادی خویش را ارتقا می بخشند و هم زمینه رونق اقتصادی و تولید کشور را فراهم می نمایند و با سهیم نمودن مردم , رفاه بیشتری برای آنان ایجاد می کنند بدون اینکه بار تورمی برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد .چاپ اسکناس بدون پشتوانه ممکن است در کوتاه مدت قدرت اقتصادی کشور را بالا ببرد ولی در دراز مدت موجب تضعیف اقتصاد آن کشور شده و مشکلات بیشتری را فراروی آن قرار خواهد داد .یکی از نمونه های انتشار پول بدون پشتوانه در جریان سالهای 1923 الی 1932 در کشور آلمان انجام شد . بعد از جنگ جهانی اول حکومت آلمان برای هزینه هایش به پول نیاز داشت و بدین جهت دائما اسکناس بیشتر چاپ می کردو این امر باعث بالا رفتن قیمت همه چیز و همچنین کاهش پول آلمانی (مارک) شد. پول آلمان در مقایسه با پول سایر کشورها مانند پوند و یا لیره استرلینگ و یا دلار آمریکا در پایین ترین حد خود قرار گرفت و دولت برای جبران هزینه ها بازهم ناچار به چاپ اسکناسهای بیشتری شدو بازهم ارزش مارک آلمان کمتر و کمتر شد .این جریان به شکل شگفت انگیزی ادامه یافت تا وقتی که یک دلار آمریکایی و یا یک پوند انگلیسی میلیاردها مارک کاغذی ارزش داشت در واقع پول کاغذی دیگر عملا فاقد هرگونه ارزشی بود مثلا تمبر پست برای یک نامه تقریبا یک میلیون مارک قیمت داشت و به همین دلیل تمام قیمتها بالا رفت و قیمتها دائما در حال نوسان بود البته باید این نکته را یاد آوری کنیم که این تورم مبهوت آمیز در آلمان و سقوط ارزش مارک آلمانی به خودی خود صورت نمی گرفت بلکه حکومت آلمان تعمدا این وضع را ایجاد کرد تا بتواند از آن برای رفع مشکلات مالی خود کمک بگیرد و تا اندازه ای هم در اینکار موفق بود زیرا حکومت و شهرداری ها و سایر وامداران رسمی به آسانی می توانستند با همین پولهای بی ارزش وامهای رسمی و گذشته شان را در داخل بپردازند. بدیهی است که وامهای خارجی را نمی شد با این پولها پرداخت کرد زیرا در خارج هیچکس این اسکناسها را قبول نداشت ولی در داخل اینکار بوسیله وضع قوانین مقدور می شد.بدین وسیله حکومت آلمان و بسیاری از وامداران توانستند خود را از بارسنگین بسیاری از وامهایشان آسوده سازند ولی اینکار به قیمت رنج فراوانی برای مردم طبقات متوسط و افراد کم درآمد جامعه صورت گرفت و نتیجه آن شد که قشرهای پایین و متوسط جامعه بکلی در اثر این انفلاسیون ( انتشار اسکناس بدون پشتوانه ) نابود شدند و همین باعث شد که مردم ناراضی طبقه متوسط که در واقع بعلت ورشکستگی از طبقه خودشان خارج می شدند انبوه عظیمی از عناصر ناراضی را تشکیل دادند که با روح انقلابی سرشار بود و ناچار به سوی ارتشهای خصوصی که در احزاب عمده به می آمد کشیده شدند و مخصوصا بیشتر شان به حزب تازه هیتلر رفتند که حزب ناسیونال سوسیالیست (نازی) نام داشت .( mpiroty.persianblog.ir) در حال حاضر نیز کشور آمریکا نیز برای فرار از بحران اقتصادی اقدام به انتشار دلار بدون پشتوانه نموده تا به این وسیله ارزش دلار را در برابر سایر ارزها پایین نگاه دارد که این موجب ضربه وارد آمدن به اقتصادهایی است که به دلار وابسته هستند و اثرات منفی ای را برای اقتصاد جهانی به دنبال خواهد داشت . در مورد انتشار اسکناس بدون پشتوانه در ایران نیز هر چند در برخی سایت ها مطرح گردیده و از سوی برخی اقتصاددانان اتهاماتی در این خصوص متوجه دولت شده است ولی چنین مسأله ای به اثبات نرسیده است . به هرحال با توجه به تأثیرات منفی و بار تورمی این مسأله بر اقتصاد هر کشور ، چنین کاری منطقی به نظر نمی رسد.معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر :ماهیت پول ، احمد علی یوسفی ، تهران ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامیسیاستهای اقتصادی در اسلام ، سعید فراهانی فرد ، تهران ، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامیمبانی و اصول علم اقتصاد ، یداالله دادگر ، تیمور رحمانی ، قم : بوستان کتاب ، 1384 صص 303 -344 .کتاب پول و بانکداری، پرویز داودی و حسین صمصامی، دانشگاه شهید بهشتی.(http://www.tebyan-zn.ir/News-Article/Economic/economy_Microeconomics/Supply_and_demand_economy/2010/10/9/5499.html)مستند رازهای پنهان پول: مستند رازهای پنهان پول( Hidden Secrets of MONEY ) یک برنامه ویدئویی چند قسمتی است که توسط اقتصادان آمریکایی Michael Maloney ( مایکل مالونی) ساخته شده است. این برنامه ویدئویی به بررسی فروپاشی اقتصاد در آمریکا و همچنین بررسی پول و امپراتوری دلار می پردازد. قسمت یک تا چهار این مستند ترا می توان از آدرس زیر دانلود نمود.این مستند برای اولین بار در برنامه راز مورخ ۲۶ تیر ماه ۱۳۹۳ معرفی گردید. موضوع این برنامه راز ” بزرگترین کلاهبری تاریخ” نام داشت. که به بررسی اقتصاد در حال نابودی آمریکا پرداخته بود.(http://reba.ir/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%D8%B2%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%86-%D9%BE%D9%88%D9%84/) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه