بازخوانی ابعادی از بیانات امام خامنه ای در جمع دانشگاهیان

بازخوانی ابعادی از بیانات امام خامنه ای در جمع دانشگاهیان بارزترین ویژگی تاریخی زندگی انسان، متحول بودن سیر این زندگی در بستر تاریخ است. از منظر بیرونی زندگی انسان را دو شکل تحول فراگرفته است؛ تحولات خرد و تحولات کلان. تحولات خرد پیوسته در زندگی بشر جاری بوده و تأثیرات تدریجی و کمتر محسوسی بر آن داشته است؛ اما تحولات کلان تحولات معدود و نادری هستند که با تحقق شان به تمامه زندگی انسانی را دستخوش تغییر کرده اند. تحولات کلان برخلاف تحولات خرد، حرکت تدریجی به آن معنا را ندارند و بعضاً در آستانه وقوع نشانه هایی از خود بروز می دهند که افراد تیزبین و هوشمند متوجه آن می شوند. اهمیت تحولات کلان به این است که در صورت وقوع قادرند ارزش ها و هنجارهای خود را برای بازه زمانی بسیار طولانی و حتی به مدت چند قرن بر بسیاری از جوامع حاکم کنند؛ از این رو درک زمانی که احتمال دارد «تحول بنیادی» شکل بگیرد برای جوامعی که قابلیت هایی برای تأثیرگذاری بر روند این «تحول بنیادی» را دارند، بسیار مهم است؛ چرا که با دانستن برخی قابلیت ها و درک زمان «تحول بنیادی» می توانند با حضور در فرایند تحول به اتکای اراده شان ایده و ارزش های شان را بر آن بارکنند و در سمت و سو دادن به آن و اینکه خالق چه امور جدیدی برای بشریت باشند، نقش ایفا کنند. چنین فرصت طلایی نصیب همه نسل های بشریت نمی شود و چون بازه تکرار آن طولانی است، نصیب هر نسلی شد باید آن را پاس بدارد و هوشمندانه با آن برخورد کند. کشورهایی که برای نقش آفرینی در این فرایند سرمایه و استعداد نداشته باشند و یا از آن غافل بمانند، اجباراً و کاملاً متأثر از پیامدهایی می شوند که در ایجاد آن نقش نداشتند و فرونشستن در چنین وضعیتی بزرگ ترین ضربه روحی و هویتی را به چنین ملتی وارد می کند و شاید سال ها طول بکشد تا از این وضعیت خارج شود و شاید هم باید با تحمل درازمدت این وضعیت منتظر فرا رسیدن بازه تحول بعدی در سال های بسیار دور باشد. نظر به اهمیت استثنایی، فراملی، جهانی و تاریخی این بحث بود که امام خامنه ای(مدظله العالی) محور اصلی بیانات شان را در دیدار جمع کثیری از دانشگاهیان در هفته گذشته به این مهم اختصاص دادند. سعی نوشتار حاضر بر این است تا با توضیحاتی مختصر بخش هایی از بیانات معظم له را برجسته تر سازد تا ذوق و دقت بیشتری برای پردازش ها و بررسی های مبسوط و مشروح ایجاد شود. ان شاء الله الف- جهان در حال تحول؛ امام خامنه ای(مدظله العالی) جهان را در حال گذر و تحول به سمت یک ساختار و هندسه جدید سیاسی، اقتصادی و اجتماعی توصیف کردند. «قرار داشتن جهان در آستانه یک تحول تاریخی» سرفصل و مبنای بیانات ایشان است. اهمیت درک و پی بردن به مسئله بسیار مهم است. بیان این کشف ارزشمند در جمع اساتید و نخبگان علمی به منزله یک هشدار و آماده باش است. طرح این مسئله به این معنا است که مسئولان و نخبگان باید برخی از امور جاری و داخلی را به نحوی با یک موضوع بسیار مهم جهانی که شکل دهنده آینده بشریت است، پیوند بزنند. این اتفاقی نیست که خودبه خود بیفتد، یک مقدمه مهم نیاز دارد؛ اینکه مسئولان و نخبگان با آنچه که امام خامنه ای (مدظله العالی) هوشمندانه و داهیانه به آن پرداختند، همراه شوند و آن را باور کنند. این امر از طریق شکل گیری گروه های کاری میسر است که بتوانند با مطالعه و بررسی به نتایج موید و اطمینان بخش برسند تا باور مشترک درباره این مهم شکل بگیرد. نکته بعدی در بحث تحول، روشن شدن مفهوم تحول در این موضوع است. عبارت «ساختار و هندسه جدید سیاسی، اقتصادی و اجتماعی» که در بیان معظم له به عنوان عبارت توضیحی آمده تاحدی مفهوم تحول را روشن ساخته است. در توضیح بیشتر می توان گفت، مردم جهان در آینده نه چندان دور با وضعیت جدیدی مواجه می شوند که ارکان و بسیاری از مسائل عرصه سیاست، اقتصاد، اجتماع و ... شباهت چندانی با وضع موجود ندارد، همانگونه که وضعیت حاضر جوامع بشری از لحاظ ساختارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... شباهت قابل توجهی با این ساختارها در قرن هفدهم میلادی ندارد. امام خامنه ای (مدظله العالی) در سرتاسر بیانات شان کلمه ای درباره اینکه محصول این تحول چه خواهد شد، نفرمودند، چرا که در حال حاضر توجه به بحث تحول و پذیرش آن مهم است که زمینه پرداختن به مسائل بعد است. معظم له در این باره برای درک عینی تر موضوع از قاعده قیاس استفاده کردند. ب- تحولی در مقیاس تحولات جنگ جهانی اول؛ امام خامنه ای(مدظله العالی) اوضاع در حال گذر جهان را از لحاظ ظاهری با مرحله تحولات پس از جنگ جهانی اول و دوران پیدایش استعمار اروپا قابل مقایسه دانستند و در عین حال اینگونه تأکید کردند: «جهت گیری تغییرات آتی جهان برخلاف دوران های یادشده، در جهت تبادل قدرت و توانایی های عمومی بخشی از ملت های جهان با بخش های دیگر است.» بزرگ ترین مشخصه دوران پیدایش استعمار اروپا و تحولات پس از جنگ جهانی اول محوریت و نقش آفرینی دولت ها است. در دوران استعمار دولت های قدرت های استعمارگر تهاجم به مستعمرات را آغاز کردند و پس از تصرف مستعمرات بر مقدرات آنها حاکم شدند و همه چیز آن سرزمین ها را در اختیار گرفتند و با این کار برای ده ها سال چهره جهان را در عرصه های مختلف تغییر دادند. در شکل گیری جنگ جهانی اول و تحولات پس از آن هم دولت ها همه کاره بودند، چه در فروپاشی چهار امپراتوری بزرگ «آلمان، اتریش- مجارستان، روسیه و عثمانی» و چه در شکل گیری دولت های کوچک در اروپا و خاورمیانه مانند یوگسلاوی، چکسلواکی، لهستان و سوریه، عراق، لبنان و ... در اینجا هم نکته مهم این است که تغییرات ناشی از جنگ جهانی اول هم بسیاری از امور را دگرگون کرد که آثار آن حتی به پس از جنگ جهانی دوم هم کشیده شد و جوامع مختلف را نیز متأثر ساخت. امام خامنه ای (مدظله العالی) پس از شکل گیری تصویر این مقایسه که به درک بیشتر موضوع کمک می کند، به نکته اساسی می پردازند و محور تحولات پیش رو را برخلاف دو دوره یادآوری شده ناشی از «تبادل قدرت و توانایی های عمومی بخشی از ملت های جهان با بخش های دیگر» می دانند و این نکته بسیار کلیدی است که باید در آن تأمل جدی کرد. برای فهم درست از کلیت بحث تحول پیش رو ابتدا باید عبارت کلیدی پیش گفته خوب فهم شود. از این عبارت فهمیده می شود با اینکه هنوز عوامل اصلی قدرت در اختیار دولت هایی است که از دل گروه های تشکیلاتی حزبی و باندی بیرون آمده اند، اما حوادث چند دهه اخیر و به ویژه تحولات سیاسی- اجتماعی چند سال گذشته در برخی از مناطق دنیا حاکی از آن است که آنچه مشاهده می شود یک روی سکه واقعیت است و در روی دیگر این سکه مردم کشورها هستند که نقش آفرینی می کنند و این نقش آفرینی ضمن تداوم، قوی تر هم می شود و احتمالاً تا جایی ادامه پیدا می کند که با محور واقع شدن برای تحول پیش رو این واقعیت را برجسته تر می کنند. از آنجایی که مطالبات مردمی با مطالبات حزبی و باندی متفاوت است، ساختار و هندسه جدید سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... پس از تحولات پیش رو متفاوت از ساختارهای موجود خواهد بود. به عبارت دیگر منشأ و مهندس تحول مورد نظر برخلاف گذشته دولت ها نیستند، بلکه ملت ها هستند. ج- نشانه های تحول؛ مقام معظم رهبری به چند نشانه تحول مورد بحث اشاره کردند، از جمله درباره بیداری اسلامی فرمودند: 1- «احساس هویت و بیداری متکی بر اسلام در میان ملت های مختلف اسلامی، نشانه بی سابقه ای است که از عمق تحول در ساخت و هندسه آتی جهان خبر می دهد.» بیداری اسلامی از جمله رویدادهای مهم تاریخ معاصر علیه بخش بسیار زشت و منزجرکننده از واقعیات جهان در زمان حاضر است. تبدیل آن به حرکتی تکرار شده و به نتیجه رسیده نشانه مبینی از شروع یک حرکت در مسیر یک تحول بزرگ است. 2- «خیز ناموفق آمریکا برای تسلط بر این منطقه مهم و حساس(غرب آسیا) که در قضیه عراق و افغانستان آشکار شد.» جنگ آمریکا در افغانستان و عراق، جنگ دو کشور معمولی با یکدیگر نبود که اثرات آن در حوزه پیرامونی خودشان بروز و افول پیدا کند. جنگ یک ابرقدرت با دو کشور معمولی بود که آنها را اشغال کرد، اما با به میدان آوردن تمام توانش نتوانست، تسلطش را بر آنها اعمال کند تا جایی که از این دو حرکت نظامی به ظاهر پیروزمندانه به شکست مفتضحانه یاد می شود. پیامدهای منفی این شکست برای یک ابرقدرت دامنه و گستره جهانی پیدا می کند و نشانه یک خبر است؛ خبری که در این بحث «تحول جهانی» نام دارد. 3- «اوضاع کنونی اروپا که سرانجام آن را به زمین خواهد زد، ناشی از خطاهای تاکتیکی یا راهبردی نیست، بلکه ناشی از خطای بنیانی در جهان بینی است.» در این فراز دو نکته نهفته است؛ یکی زمین خوردن اروپا به سبب وضعیت بغرنج موجود و دیگر اینکه این وضعیت ریشه در اصلی به نام جهان بینی دارد که اروپا در آن به خطا رفت و این روزها پس از چند قرن آثار آن خطا همراه و همزمان با سایر نشانه های تحول جهانی در حال نمایان شدن است. 4- «آمریکا به عنوان قدرت اول ثروت و علم و فناوری نظامی و غیرنظامی، چندین دهه در میان ملت ها دارای وجهه عمومی بسیار خوبی بود، اما این کشور امروز نه تنها هیچ وجهه ای ندارد، بلکه در افکار عمومی جهان به سمبل زورگویی، ظلم، دخالت در امور ملت ها و جنگ افروزی تبدیل شده است.» نکته ظریف و واقعیت دقیق این فراز این است که برای پایداری قدرت و حکومت تنها ثروت، علم، توانایی نظامی و ... که آمریکا همه آنها را در اختیار داشت، کفایت نمی کند و همه اینها در کنار یکدیگر برای ایجاد حاکمیت پایدار به اکسیر منزلت نیز نیاز دارند و آمریکا تا زمانی که از آن برخوردار بود (چند دهه گذشته) در بین مردم دنیا موقعیت خوبی داشت و از زمانی که آن را از دست داده موقعیتش رو به وخامت گذاشته و چنین وخامت منزلتی برای یک ابرقدرت که ابزار عمده ابرقدرتی را داراست، نشانه یک تحول در مقیاس جهانی است. د- جایگاه حساس و مهم ایران در دوران گذار؛ امام خامنه ای پس از عبور از بحث فوق به تبیین این واقعیت پرداختند که کشور و ملت ایران در این دوران گذار از جایگاه مهم و حساسی برخوردارند که درک آن، وظایف سنگینی را متوجه ملت، نخبگان و مسئولان می کند. حال این پرسش مطرح می شود که منظور از «جایگاه» در این بحث چیست؟ معظم له درباره مهم بودن «جایگاه» ایران در این دوران چند دلیل ارائه کردند که مرور بر آن به درک مفهوم «جایگاه» در بحث کمک می کند از جمله: 1- ثروت و منابع عظیم خدادادی مانند منابع معدنی و انسانی 2- بیداری نشأت گرفته از انقلاب اسلامی و استواری و استحکام بی نظیر شالوده نظام بر مبنای اعتقاد، ایمان، عقل و عاطفه 3- حرف های نو و موج آفرین جمهوری اسلامی در مسائل سیاسی، حکومتی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای جامعه بشری 4- پایداری و سرسختی ملت ایران و نظام اسلامی در برابر تمام شیوه های سلطه غرب. از دلایل مطرح شده فوق می توان استفاده کرد و گفت منظور از «جایگاه» مهم ایران در دوران گذار این است که ایران با داشتن این دلایل که در اصل بخشی از توانایی ها و قابلیت های ایران است، می تواند با دقت و حضور در روند رخدادها و تحولات خردی که در مسیر آن تحول بزرگ است و عرضه کردن بهنگام، دقیق و صریح آن در اصلی ترین بخش شکل گیری و ایجاد این تحول که همانا هدایت و جهت دادن به آن است نقش ایفا کند. بزرگ ترین امتیاز و سرمایه ایران برای پیشی گرفتن از دیگران و داشتن سهم بیشتر در این تحول سرنوشت ساز، داشته هایی است که در دوران افول داشته های تکراری، شکست خورده، جذابیت از دست داده، ناکارآمد شده و حقیقت آشکار شده غرب، خودنمایی می کند و توجه افکار جهانی را به خود جلب کرده است و این در حالی است که هنوز بسیاری از داشته های جذاب ایران اسلامی به مرحله بلوغ نرسیده و برای جلوه گری های بیشتر و بیشتر فرصت و امکان مناسبی در اختیار دارد. امام خامنه ای از دانشمندان که بخشی از آن دانشگاهیان هستند، خواستند به تلاش نوینی برای افزایش سهم ایران در ایجاد و شکل دادن به این تحول بزرگ دست بزنند.به لطف الهی ان شاء اله موفق خواهند شد. آماده باش علمی برای نقش آفرینی در تحول بزرگ/رضا گرمابدرى /بصیرت/91/05/31 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه