این روایت را تفسیر کنید:العالم الذی عقل عن الله.

  در پاسخ به توضیح زیر توجه کنید . 1.        تعبیر « عقل عن الله » در روایات متعددی از جمله روایت حضرت کاظم ع خطاب به هشام معروف به حدیث عقل و جهل به کار رفته است . 2.      اصل معنای عقل در لغت منع کردن و باز داشتن است و معنای دیگر آن در لغت « فهم و درک » است و در فلسفه به معنای ادراک کلیات به کار می رود . با کارگیرى عقل و نیروى فهم در کشف حقایق عالم هستى از طریق تحصیل   علم نافع و دستیابى به عمل صالح، مرحله بالاترى از عقل به نام معرفت و بصیرت الهى نصیب انسان می گردد که ثمره آن، شکل‌گیرى مرتبه اعلاى عقل به نام (العقل عن الله) در انسان مى‌باشد.   امام موسى کاظم‌ علیه السلام، به این مرحله عالى از معناى عقل، (عقل عن الله) در فقره ای از روایت هشام چنین تصریح کرده‌اند: «انه لم یخف الله من لم یعقل عن الله» ( الکافی   ج  1  ص   17    کتاب العقل و الجهل ) 3.      «عقل عن الله» علاوه بر روایت هشام، در روایات دیگر نیز فراوان استعمال شده است. در روایتى، عالِم در آیه شریفه «و ما یعقلها الا العالمون»( عنکبوت / 43 ) ، به «عاقل عن الله» و فردى که رعایت اوامر و نواهى الهى را مى‌کند، تفسیر شده است : عن النبیّ صلّى اللَّه علیه و آله انّه تلا هذه الآیة فقال العالم الذی عقل عن اللَّه فعمل بطاعته و اجتنب سخطه. از رسول خدا ص نقل شده که هنگام تلاوت آیه 43 عنکبوت : « و ما یعقلها الا العالمون » چنین فرمود : عالم کسی است که تعقل   و بصیرت الهی داشته باشد پس به عامل به اطاعت الهی است و از خشم او پرهیز می کند . تفسیر الصافی، ج 4، ص: 118 در روایت دیگرى، عاقل حقیقى به انسان متقى و فردى که براى سراى آخرت عمل مى‌کند، تفسیر شده است: « َ مَا الْعَاقِلُ إِلَّا مَنْ عَقَلَ عَنِ اللَّهِ وَ عَمِلَ لِلدَّارِ الْآخِرَ» ؛ عاقل کسی است که بصیرت خدایی داشته دارد و برای آخرت کار می کند . بحارالأنوار     74     290    باب 14مجمع البحرین، «عقل عن الله» را به «عرف عن الله» معنا کرده است و برخى شارحان بزرگ روایت هشام «عقل عن الله» را به معناى عَلِمَ و عَرِفَ عن الله تفسیر کرده‌اند. با دقت در فقرات مختلف روایت هشام،   به همراه تفاسیر بعضى شارحان بزرگ اصول کافى   به نظر مى‌رسد «عقل عن الله»، یعنى «بصیرت و معرفت عمیق که با الهام خداوند حاصل مى‌گردد و باعث منع نفس اماره انسان از معصیت خداوند و تحصیل تقواى الهى مى‌گردد.» طبق این معنا، هم عقل بر معناى لغوى خود یعنی منع و بازداشتن باقى مانده است و هم به نقش اساسى شناخت و معرفت الهامى خداوند، در ایجاد ملکه نفسانى «تقوا» و منع از گناه تصریح شده است. برای آگاهی بیشتر ر. ک :   ماهنامه معرفت / شماره 74، ویژه نامه دین شناسی .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه