حديث «العلم نقطة كثّرها الجاهلون» از كيست؟ منبع آن كجاست و به چه معنايي است و تفسير آن چيست؟

در حديث شناسي، توجه به دو نكته بسيار ضروري است: 1. راوي شناسي و سندشناسي. 2. متن شناسي و معنا شناسي. 1. راوي شناسي و سند شناسي: در راوي شناسي و سند شناسي كه «علم رجال» عهده دار آن است: اوّلاً سلسلة سند بايد در روايت حفظ شده باشد. ثانياً راوي هاي آن بايد به معصوم ـ عليه السّلام ـ برسند و بر طبق قاعدة «علم رجال» بايد مورد شناسايي قرار گيرند، اگر همة رواي ها در سلسلة سند حديث مورد نظر، توثيق شده و تأييد باشند، آن حديث از نظر سند مورد پذيرش قرار مي گيرد؛ در غير اين صورت، حديث از نظر سند، مخدوش، مجهول، مرسل و... خواهد بود. 2. متن شناسي و معنا شناسي: دلالت شناسي در حديث، به عهدة «علم درايه» است. اگر متن و معناي حديث، محكم و بدون اضطراب و... باشد، حديث از نظر دلالت پذيرفته مي شود و در غير اين صورت حديث ردّ و طرد مي شود. اگر روايتي، از نظر دلالت، مضطرب و يا مشكوك باشد، طبق اخبار عرض، بايد بر قرآن عرضه شود، اگر با روح و متن قرآن سازگار بود، آن حديث را اخذ مي كنيم و در غير اين صورت، بايد آن را طرد كرد. با اين توضيح، حديث مورد نظر در سؤال، از اين قاعده مستثنا نيست. و از آنجايي كه در كتب معتبر و معروف روايي نيامده است از نظر سند شناسي و راوي شناسي، مردود و مخدوش است، چون اين حديث از بين كتب روايي، تنها در كتاب «عوالي اللآلي، ج 4، ص 129« بدون انتساب به معصوم خاصي آمده: «و قال ـ عليه السّلام ـ : العلم نقطة كثرها الجاهلون». بنابراين هم سلسلة سند در حديث مفقود است و هم نام امام ـ عليه السّلام ـ ، ذكر نشده است. پس حديث از نظر سند مرسل است. اما از نظر دلالت و معنا نيز مضطرب، مخدوش و داراي مشكل است. چون معناي آن، اين است كه: «علم نقطه اي است، جاهلون آن را گسترش دادند و توسعه بخشيدند.» يعني كساني كه علم توليد مي كنند جاهل هستند. يعني عالمان و دانشمندان كه دنبال توليد و توسعة علم هستند، جاهل هستند. به تعبير يكي از بزرگان، اين حديث در صدد است عالمان و دانشمندان را سركوب نمايد و دراويش و صوفي ها را كه «روزة سكوت» مي گيرند و سنگريزه در دهان مي گذارند تا حرف نزنند، ترويج مي كند. در اسلام هر سكوتي پسنديده نيست. اگر علم نقطه باشد، عالمان آن را نشر دادند و عالمان آن را توسعه بخشيدند، نه جاهلان. كدام جاهل علم توليد مي كند و نظريه پردازي مي نمايد؟! پس دلالت حديث مضطرب و مخدوش است و سند آن نيز مجهول است ؛ بنابراين اين حديث از نظر سند و دلالت دچار مشكل است و نمي تواند مورد استناد قرار گيرد. به اضافه آن كه دلالت اين حديث با روح و متن قرآن شريف هم هماهنگ نيست و بر خلاف قرآن شريف است. قرآن شريف مي فرمايد: قُلْ هَلْ يَسْتَوي الّذينَ يَعْلَمونَ و الّذينَ لايَعْلَمونَ در مقابل مي فرمايد: وَلكِنَّ أكْثَرَهُمْ لايَعْلَمُونَ يعني اكثر مردم از دانش و معرفت بي بهره اند. عالمان كه وارثان انبياء هستند، متعهد شدند در كرسي تدريس به نشر معارف ديني بپردازند و در كنار توليد علم به ترويج و تبليغ آن بپردازند. البته برخي از بزرگان، در كتاب هاي غير روايي به توضيح و توجيه اين حديث نيز پرداخته اند كه چندان رسا و روشن نيست. حاج ملا هادي سبزواري در كتاب شرح الاسماء الحسني اين حديث را به علي ـ عليه السّلام ـ نسبت داده و به شرح اين حديث پرداخته، ميگويد: نقطه يعني اصل نقوش تكويني و خطوط وجوديه و ارقام حروف عاليه و علم و معلوم بالذات متحدان هستند. سپس فرموده يكي از وجه هاي اين حديث (نقطه) آن است كه: «ان «النون»، منها نون النور و «القاف»، قاف القدرة و «طه» خاتم الانبياء محمد ـ صلّي الله عليه و آله ـ : طه ما أنْزَلْنا إلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقي و «طه» اربعة عشر عدد ساداتنا المعصوم و كلّهم نور واحد و قدمرّ انّ «الطا آدم و «الها» حوّا لأنّ‌صورتها الرّقيميّة المفصلة هكذا «15» و هو «عدد حوّا. و آدم و حوّا اولادهما كلّهم دقائق الحقيقة المحمدية ـ صلّي الله عليه و آله ـ فالمعني ان العلم ان نور القدرة هو النور المحمدي ـ صلّي الله عليه و آله ـ السائر في المجالي الاربعة عشر بل المظاهر الاضري.» به هر حال اولا توضيح و توجيه ايشان رسا و روشن نيست و به همين جهت عين متن آن ذكر شد و در ثاني ايشان فقط به فقرة اول حديث يعني «العلم نقطة» پرداخته است،‌نه به فقرة دوم حديث (كثّرها الجاهلون)، كه نياز به توضيح بيشتري داشته است. صاحب الذريعه، شيخ آقا بزرگ تهراني هم در كتاب خود(جلد 19، ص 223) به معرفي كتابي كه اين حديث را شرح كرده است پرداخته است. با اين وجود ، از آن جا كه سند و دلالت اين حديث مخدوش است اظهار نظر قاطع در صحت اصل حديث و معناي آن را به اهلش (عرفا و فلاسفه) وا مي گذاريم. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه