من همیشه شنیده بودم که خدا تا آخرین لحظه ای که انسان جان در بدن دارد توبه اش را می پذیرد پس چرا در مورد فرعون این گونه نبود و همان طور که در قرآن آمده خدا گفت که الان؟ یعنی دیر است؟ درست است که در آخرین لحظات بود ولی بالاخره هنوز زنده بود!

شیخ طوسی(ره) بر این باور است که، توبه در لحظة مرگ یا در حال مشاهده آثار مرگ پذیرفته نخواهد بود؛ زیرا خداوند می فرماید: «فلمّا رأوْا بأسنا قالوا امنّا بالله وحده و کفرنا بما کنّا به مشرکین فلم یک ینفعهم إیمانهم لمّا رأوْا بأسَنا سُنّت الله الّتی قد خلتْ فی عباده و خَسِرَ هنالک الکافرون؛ غافر/84ـ85 آن گاه که شدّت عذاب و عقاب ما را دیدند گفتند ما به خدای یکتا ایمان آوردیم و به هر آنچه بدان مشرک بودیم کافر شدیم؛ اما ایمانشان پس از دیدن مرگ و مشاهدة عذاب ما برای آنان هیچ سودی نبخشید. سنّت خدا چنین در میان بندگان حکمفرما بوده و آن جا کافران زیان کار شدەاند(تفسیر تبیان 9/102) در پاسخ باید گفت: این آیه مربوط به عذاب های دنیاست و ایمان و توبه، هنگام دیدن عذاب های دنیوی استثنا پذیر است به طوری که گاهی سودمند می افتد؛ نظیر آنچه دربارة قوم حضرت یونس رخ داد و حق تعالی عذاب دنیوی را از آنان برداشت: «فلولا کانت قریةٌ امنتْ فنفَعها إیمانُها إلاّ قوم یونس لمّا امنوا کشفنا عنهم عذاب الخزی فی الحیوة الدّنیا و متّعناهم إلی حین؛ یونس/98 چرا هیچ یک از آبادی ها ایمان نیارودند که ایمانشان به موقع و به حالشان مفید باشد، مگر قوم یونس به هنگامی که ایمان آوردند عذاب رسوا کننده را در دنیا از آنان برداشتیم و تا مدّت معیّن آنان را بهرەمند ساختیم». بنابراین، سنّت خدا بر این است که وقتی عذاب را بر گروهی نازل فرماید توبة آنان سود نبخشد و ایمان به هنگام مشاهدة عذاب نتیجه بخش نباشد؛ جز این که گاهی استثنا دارد؛ چنان که اشاره شد. لیکن سخن در عذاب های اخروی است که مربوط به حال احتضار، برزخ و قیامت است و توبه در حالت های یاد شده نتیجه بخش نیست و استثنا نمی پذیرد. نمونة آن حال جهنّمیان است که قرآن می فرماید: «ولو رُدّوا لعادوا لما نُهُوا عنه و إنّهم لکاذبون؛ انعام/28 و اگر بار دگر به دنیا باز گردند همان اعمال زشتی را که از آن نهی شدند اعاده خواهند کرد و آنان دروغ می گویند که دیگر کار بد نخواهیم کرد»؛ چنان که خداوند انفاق منافقان را نمی پذیرد؛ زیرا آنان به نفاق و فسق خو گرفته اند و از آن دست نخواهند شست. از این رو فرمود: «قل أنفقوا طوعاً أو کَرهاً لن یُتقبَّل منکم إنَّکم کنتم قوماً فاسقین؛ توبه/53 به منافقان بگو شما هر چه انفاق کنید چه از روی میل یا از روی کراهت، هرگز از شما پذیرفته نخواهد شد؛ زیرا شما سخت به فسق خو گرفته اید». بنابراین، با مشاهدة عذاب اخروی راه برگشت از گناه باز نیست و توبه پذیرفته نمی شود. آیة الله جوادی آملی،تفسیر موضوعی قرآن ج 4 (معاد در قرآن) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه