اگر تغيير در ذات خداوند راه ندارد، پس اين که خداوند هر روز در شأن ديگري است؟ (آيه 29 سوره الرحمن) يعني چه؟

از آيه شريفه يسئله من في السموات و الأرض، کل يوم هو في شأن بنابر آنچه در تفاسير قرآن کريم آمده و هم چنين رواياتي که ناظر به اين آيه شريفه بوده چنين به دست مي آيد كه؛ خداوند متعال در هر روز و هر وقتي دست به آفرينش جديد و خلقت تازه اي مي زند. و اين که خداوند هر روز در شأن جديدي است يعني هر لحظه با وصف خالقيتش به خلق مخلوقات جديدي مي پردازد. البته در اكثر کتب تفسيري و روايي تنها به مصاديقي از خلقت خداوند اشاره شده و فقط در بعضي از آنها به بيان ضابطه کلي دگرگوني و تحول در آفرينش و خلقت موجودات پرداخته شده كه ذكر برخي از عبارتها مي‌تواند به روشن شدن مطلب كمك كند. در کتاب التبيان في تفسير القرآن آمده که: يعني خداوند متعال در هر روزي در شأني است و آن شأن عبارت است از زنده کردن قومي و ميراندن قومي ديگر و عافيت بخشيدن به عده اي و اسباب مريضي عده اي را مهيا کردن و نجات و هلاک کردن و روزي دادن و محروم ساختن و غير اينها. مؤلف کتاب تفسير و تبيين مفردات القرآن مي فرمايد: «کل يوم هو في شأن» اي: «يظهر امره في کلّ وقت علي وفق ما قدّره في الازل وفقا لمقتضيات حکمته». يعني خداوند امور و اشياء و مخلوقاتي را که از ازل مورد تقدير الهي واقع شده اند لحظه به لحظه ظاهر مي‌كند. در کتاب احسن الحديث آمده که: «کل يوم هو في شأن نشان مي دهد که تمام کارها و تدبير جهان زير نظر خدا و با اراده و دخالت او اداره مي شود و او هر روز در کاري غير از روز گذشته است». همين مضمون در احاديث اهل بيت(ع) نيز ذكر شده است و در واقع مفسران از همين منبع چنين تفسيري را فهميده‌اند: عبدالله بن مسيب روايت کرد که رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اين آيه بر ما خواند؛ ما گفتيم: يا رسول الله آن کدام شأن و کار است و گفت: «يغفر ذنبا و يفرج کربا و يرفع قوما و يضع آخرين». هر روز گناهي مي آمرزد و غمي باز مي برد و گروهي را بر مي دارد و گروهي را فرو مي برد. در کافي در خطبه اي که از امام علي ـ عليه السلام ـ نقل کرده آمده که فرمودند: «الحمد لله الذي لا يموت و لا ينقضي عجائبه لانه کل يوم هو في شأن من احداث بديع لم يکن».يعني شکر خدايي را که فاني نمي شود و عجائبش تمام شدني نيست چرا که هر روزي به ايجاد چيزي مي پردازد که ديروز موجود نبود. چنان كه مشاهده مي‌شود احاديث و تفاسير «کل يوم هو في شأن» را ناظر بر خلق حوادث جديد از جانب خالق متعال مي دانند به نحوي که مفسر گرانقدر حضرت آيت الله مکارم شيرازي در تفسير خود عنواني که براي سر فصل اين بحث بر مي گزيند اين عبارت است «هر روز پديده تازه اي مي آفريند». نتيجه آنکه آيه شريفه در مقام بيان خالقيت مستمر خداوند متعال بوده و به اظهار يکي از صفات فعلي خداوند که خلق و بديع بودن اوست مي پردازد. براي بررسي رابطه اين تغيير دائم با عدم تغيير ذات خداوند لازم است اصطلاحات صفت فعلي و صفت ذاتي روشن شوند؛ در تعريف صفت ذاتي چنين گفته اند: صفاتي هستند که در توصيف ذات الهي به آنها، نظر به غير ذات نمي شود و فقط ذات الهي مورد مطالعه واقع شده و صفاتي که متناسب با آن ذات است انتزاع شده و بر آن حمل مي گردند مثل صفت حيات، علم و قدرت. وقتي گفته مي شود خدا حيات دارد يعني او زنده است، خواه موجود ديگري وجود داشته باشد يا وجود نداشته باشد، يا خداوند قادر است، چه کاري انجام بدهد چه انجام ندهد، امّا صفات فعلي، صفاتي هستند که براي انتزاع آنها بايد نظر به خارج از ذات شود و نسبت آن با ذات الهي سنجيده شود آن گاه وصفي منتزع شده و خداوند به آن متصف شود. مثل اين که متنعم شدن انسان ها به نعمت ها را لحاظ کرده و آن را با خدا سنجيده و صفت رازقيت را انتزاع کنيم يا خلق شدن چيزي را لحاظ کرده نسبتش را با خدا سنجيده وصف خالقيت را انتزاع مي کنيم. همان طور که مشاهده مي‌شود در همه صفات فعلي امور و اشياء خارج از ذات باري تعالي لحاظ مي شود و اگر تغيير و تحولي مشهود است در حيطه همان امور خارج از ذات است و تغييري از جانب آنها متوجه ذات الهي نمي گردد. بر خلاف صفات ذاتي که منشأ آن‌ها يعني ذات، امري ثابت بوده و تغييري در آنها و در ذات راه ندارد. با اين توضيحات جمع بندي پاسخ اين مي شود که آن چه آيه شريفه «کل يوم هو في شأن» ناظر بر آن است خلق و آفرينشي است که در حيطه صفات فعل الهي مي گنجد چنان که علامه طباطبايي(ره) هم تصريحاً ذيل آيه فرموده اند که در مقام فعل و تدبير اشياء است. و از آنجايي که صفات فعلي ناظر بر خارج از ذات الهي مي باشند لذا تغيير و تحولات در نظام فعلي خداوند متعال هيچ گونه تغييري در ذات الهي نخواهند داشت. توجه به اين حقيقت که خداوند متعال طبق اين آيه هر روز بر اساس نظام احسن پديده تازه و حادثه جديدي خلق مي کند نياز مستمر ما را به ذات پاک او روشن مي کند چرا که اقتضاي ذات موجود ممکن اين است که نه تنها در «حدوث» بلکه در بقاء هم وابسته و متکي به واجب الوجود باشد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه