آیه تطهیر شامل چه کسانی می شود

در این که مصداق آیه تطهیر، زنان پیامبر یا زنان ایشان و اهل کساء یا تنها اهل کساء باشد، سه نظر است:   1) زنان پیامبر(ص) که تنها مصداق آیه می‏باشند: این قول اگر چه به عنوان دیدگاه مستقل گروهی از علمای اهل سنت مطرح  شده است، اما بررسی کتب علمای عامه، ما را به این نتیجه می‏رساند که ذکر این قول در کتب اهل سنت از یک نقل قول فراتر نرفته  است. لذا می‏بینیم بیشتر مفسران اهل سنت در تفاسیر خویش یا عمدتاً این قول را بدون هیچ گونه نظر و گزینشی در کنار سایر اقوال آورده‏اند، یا این که پس از ذکر این قول خود نیز در رد آن دلایلی ذکر کرده و قول دوم را اختیار کرده‏اند. ابوحیان می‏گوید: آنان که  می‏گویند آیه مختص به ازواج است گفته آنان چندان نیکو نیست، اگر چنین بود باید می‏فرمود «عنکنّ».[1]  این نظریه با دو مشکل محتوایی روبرو است:   الف) تعابیر و الفاظ آیه: یکی از اشکالات مهم و اساسی، پذیرش این دیدگاه، تعابیر و الفاظ آیه تطهیر است که با مصداق بودن  ازدواج همگونی ندارد و مهم‏ترین مورد آن وجود ضمیر مذکور در آیه است. با توجه به این که در آیات قبل و بعد که راجع به ازواج  است، بیست ضمیر مؤنث وجود دارد، اگر مراد از این بخش آیه نیز ازواج بودند، باید به جای «عنکم» و «یطهرکم»، «عنکن» و  «یطهرکن» گفته می‏شد.   ب) لحن آیه: لحن آیه تطهیر، حاکی از عنایت و محبت است، اما در دسته آیات مربوط به همسران پیامبر، خداوند با لحنی  عتاب‏آمیز سخن می‏گوید. لذا نمی‏توان این گروه را یکی دانست و پذیرفت که خداوند با یک گروه با دو زبان مختلف سخن می‏گوید.   2) زنان پیامبر و اصحاب کساء مراد آیه هستند: بسیاری از محدثان و مفسران اهل سنت چون با روایات «کساء» (پنج تن آل عبا)  روبرو شدند، این عقیده را ابراز کرده‏اند که مصداق آیه، زنان پیامبر و اصحاب کساء هستند.   این گروه همانند گروه قبل به دلایلی از جمله سیاق اقرار گرفتن آیه در بین آیات ازواج آیه را شامل زنان پیامبر نیز، دانسته‏اند. علامه‏ی طباطبایی در ردّ این دلیل می‏فرمایند: «همه حرف در این است که آیا، آیه‏ی مورد بحث، متصل به آن آیات و تتمه آن‏هاست یا خیر؟ چون روایاتی که به آن‏ها اشاره شد این را منکر است، «روایات مربوط به ماجرای کسا» و می‏فرماید: آیه مورد بحث به تنهایی  و در یک واقعه خاص نازل شده است و حتی در بین این هفتاد روایت یک روایت وجود ندارد که بگوید این آیه به دنیال آیات مربوط  به همسران نازل شده است و حتی احدی از مفسرین هم این حرف را نزده‏اند. حتی گفته‏اند آیه مختص همسران رسول خدا است،  نگفته‏اند آیه در ضمن آن آیات نازل شده است، پس آیه از جهت نزول جزء آیات مربوط به همسران رسول خدا و متصل به آن‏ها  نیست، حال یا به دستور رسول خدا دنبال آن آیات قرار گرفته است یا این که بعد از رحلت رسول خدا اصحاب پیامبر در هنگام  تألیف آیات قرآنی، آن را آن جا نوشته‏اند و مؤید این احتمال این است که اگر جمله مورد بحث، یعنی آیه تطهیر از آیه‏ی 33 حذف  شود ابتدای آیه که قَرْنَ فی بیوتکُن آغاز می‏شود با قسمت بعدی وَاذْکُرنَ ما یتلی فی بیوتکن کمال انسجام و اتصال را دارد؛ پس معلوم می‏شود که جمله مورد بحث نسبت به ما قبل و ما بعد خود نظیر آیه الیوم یئس الذین کفروا...[2].  است که در وسط آیات مربوط به خوردنی‏های حرام است و ظاهراً ارتباطی با هم ندارند»[3].   دلایل ردّ قول دوم:   الف) اخبار و روایات می‏رساند که آیه‏ی تطهیر، زنان پیامبر را دربرنمی‏گیرد. روایات با صراحت تمام بیان می‏دارد پیامبر  اکرم(ص) از ورود ام‏سلمه و در برخی روایات عایشه، به زیر عبا جلوگیری کرد.   در یکی از این روایت‏ها آمده است: ام سلمه گفت: ای رسول خدا! آیا من از اهل بیت تو نیستم؟ فرمود: تو پایان خوشی داری. تو  از همسران پیامبری»[4].    ب ) صالح‏ترین فرد برای معرفی اهل‏بیت(ع) خود پیامبر(ص) هستند و در این باره روایات متواتری در میان شیعه و سنی نسبت  به شمول آیه در شأن پنج‏تن(ع) وارد شده و پیامبر(ص) در موارد متعددی تصریح نموده‏اند که اهل‏بیت(ع) چه کسانی هستند، از  جمله روایات معتبر است که پیامبر(ص) به مدت شش‏یا هشت‏ماه همه روزه از کنار خانه فاطمه(س) می‏گذشتند و به اهل آن خانه  (علی(ع)، فاطمه(س)، حسن و حسین(ع)) سلام می‏دادند و می‏فرمودند: «السلام علیک یا اهل البیت».   ج ) هیچ یک از همسران پیامبر حتی عایشه که همواره خود را ام‏المؤمنین می‏خواند ادعا نکرده‏اند که جزو اهل‏بیت(ع) می‏باشند  بلکه آن را براساس روایات وارده در صحیح بخاری و مسلم که از معتبرترین کتب اهل سنت است رد نموده‏اند و بسیار شگفت‏انگیز  است اگر کسی آیه را شامل آنان بداند.   د ) اراده مذکور در آیه اراده تکوینی است و مفاد آن عصمت است، در جایی که علمای اهل تسنن وجود برخی از لغزش‏ها مانند:  مخالفت عملی عایشه با آیه «وقرن فی بیوتکن» در جنگ جمل را قبول دارند، لیکن نسبت به چهارده‏معصوم هیچ‏کس حتی آنان که  عصمت را قبول ندارند اندک گناه و خطایی از آنان نقل ننموده‏اند.   3) اصحاب کساء، تنها مصداق آیه هستند: طبق سومین دیدگاه، به دلیل نصوص فراوان و رد نظریه‏های پیشین، اصحاب کساء،  تنها مصداق آیه هستند. گرچه این قول، قول علمای شیعه محسوب می‏شود، اما چنان که گذشت، کمتر مفسری از اهل سنت، بر  شمول آیه تطهیر بر اهل کساء تردید دارد. بلکه تردید آنان در شمول آیه بر زنان پیامبر است.  برای آگاهی بیشتر ر.ک:   1- منتخب الاثر آیت اللّه صافی گلپایگانی   2- معالم المدرستین علامه سید مرتضی عسکری   3- مسائل کلی امامت ابراهیم امینی   4- ثم اهتدیت تیجانی سماوی   5- من هم اهل البیت تیجانی سماوی   6- فی آیة التطهیر (علی مائدة المعقیدة) علامه عسکری   7- مع الدکتورا سالوس فی آیة التطهیر   8- آیة التطهیر سید محمدباقر ابطحی   9- الغدیر علامه امینی   10- نگاهی نو به آیه تطهیر، جعفری   11- اهل البیت فی آیة التطهیر، علامه سید جعفر مرتضی عاملی اهل بیت در آیه تطهیر کیانند؟( بخش دوم) تحلیل و بررسی دیدگاهها و مواضع در باب آیه تطهیر آیه تطهیر (1) - تفسیر کلی آیه                [1] - البحر المحیط، ابی حیان، بیروت،  دارالکتب العلمیه، ج 7، ص 224 [2] - مائده، آیه 3 [3] - المیزان، علامه طباطبایی، ترجمه سید محمد باقر موسوی  همدانی، قم، جامعه مدرسین، ج 16، ص 327 [4] - الدر المنثور، سیوطی، بیروت، دارالفکر، ج 6، ص 604 .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه