وقتی مردم مالیات می دهند چه ضرورتی دارد که خمس هم بدهند؟ یا خمس یا مالیات؟

از منظر فقه اسلامی ؛ «خمس» یک واجب الهى و عبادى است که در آن قصد قربت معتبر است؛ ولى «مالیات» یک حکم قانونى و حکومتى و تابع شرایط زمان و مکان است و هیچ گونه منافاتى با خمس ندارد. از این رو پرداخت مالیات، نمى تواند جایگزین خمس گردد.( ر.ک : امام، استفتاءات، ج 1، س 199؛ مکارم، استفتاءات، ج 1، س 333؛ تبریزى، استفتاءات، س 853؛ صافى، جامع الاحکام، ج 2، س 732؛ دفتر: سیستانى، وحید، خامنه اى، فاضل، نورى و بهجت. توجه به فلسفه تشریع خمس، زکات و مالیات میتواند دراین زمینه را هگشا باشد در دهه های آغازین اسلام، با توجه به محدود بودن جامعه اسلامی و کم بودن هزینه های دولت ،از زکات افزون بر فقر زدایی، در هزینه های جاری و تأمین بودجه دولت و هزینه جنگ استفاده میشد. اما پس از گسترش اسلام و نیاز حکومت ها به تأمین بهداشت ،امنیت ، رفاه ، آموزش مردم ، مالیات و خراج ها نیز برای تامین این نیازمندی ها در کنار خمس وزکات قرار گرفت. این مالیات ها بر حسب نوع درآمد مردم آن زمان از اسبان یا زمین های کشاورزی گرفته می شد. برای نمونه حضرت علی (ع) در زمان حکومتش برای اسبان سواری دو دینار و اسب های بارکش یک دینار مالیات وضع کردند. به عبارت دیگر نگاهی به فلسفه تشریع خمس و زکات و وضع مالیات در حال حاضر و حتی از قرون اولیه اسلام ما را به این نکته رهنمون می سازد که موارد مصرف آن ها از هم جدا هستند و پرداخت یکی کفایت از دیگری نمی کند . برخی از تفاوت های مصرف زکات و مالیات عبارت است:الف- اصل فلسفه تشریع زکات برای فقر زدایی است اما فلسفه تشریع مالیات تأمین هزینه های حکومت می باشد.ب- زکات نصاب مشخصی دارد و از اشیاء و اموال معینی گرفته می شود. اما مالیات مقدار معینی ندارد و تعیین آن به عهده کارشناسان حکومت است.ج- زکات برای تامین نیازمندی های مسلمانان است. اما مالیات برای تامین نیازهای دولت. درباره تفاوت مصادیق خمس با مالیات نیزگفتنی است. یک دوم خمس سهم امام است و یک دوم دیگر آن مانند زکات برای رفع نیازمندی های سادات است.(ر.ک مسائل مستحدثه زکات ،مجله فقه اهل البیت ،شماره 10) خمس حق خدا و محرومین و برای دیگران است در حالی که مالیات برای خود شهروندان است مثلا برای آسفالت جاده ها و سایر خدمات و تآسیسات و امکاناتی است که در اختیار شهروندان قرار می گیرد. اما سهم امام از خمس، سهمی است که خدای متعال برای تثبیت ولایت در هر حکومت اسلامی قرار داده است.در آیه شریفه آمده است « فان لله خمُسه و لرسول» بر اساس روایات باید این سهم را در اختیار امام و حاکم عادل اسلامی قرار داد. تا در راه خدا و تبلیغات دینی و استقرار نظام اسلامی و رفع نیازمندی های آن و هر جا که به مصلحت مسلمین و جامعه اسلامی باشد هزینه کنید پس سهم خدا و پیامبر(ص) در زمان حضور به شخص پیامبر اکرم و ائمه تعلق می گیرد اما در زمان غیبت همان گونه که مراجع تقلید در همه امور نایب عام امام عصر می باشند در این مورد نیز نایب حضرت بوده و مانند امامان در زمان حضور سهم دریافت کرده و در مصارفی که شرع مقدس اجازه داده است مصرف می کنند. و بالآخره اینکه مالیات در حقیقت هزینه هاى زندگى است که به طور غیر مستقیم پرداخت مى گردد؛ مثلاً براى ساختن جاده ها، تأمین امنیت، بهداشت، آموزش و... از همین جهت جزء مخارج زندگى به حساب مى آید. ولى خمس به مازاد درآمد زندگى و موارد دیگرى که در رساله ها مذکور است تعلق مى گیرد و داراى مصارف مشخصى است. زکات نیز به بخشى از مال در صورت رسیدن به حد نصاب تعلق مى گیرد. در حقیقت مالیات پرداخت مخارج زندگى خود فرد است ودر عوارض واداره امور کشورمانند تامین بودجه دفاعى و نظامى ، بهداشتى و درمانى ، آموزشى و پرورشى ، عمرانى و تاسیساتى و دیگر نیازهایى که دولت براى آنها تامین بودجه مى کند، مصرف می شود و ربطی به هزینه دستگاه دینی ندارد، در حالی که خمس وزکات بیشتر مربوط به هزینه های دستگاه دینی و هدایتی جامعه وتأمین خلأها و نیازهاى مستمندان و مصارف دیگرى است که مشخص شده است. به عبارت دیگرخمس براى تأمین بودجه دین و یا هر کار خیرى است که امام بخواهد انجام دهد و براى هر موردى که صلاح بداند، مصرف کند.«فما کان للّه فهو لرسوله یضعه حیث شاء»؛ «آنچه خاص خدا است، براى پیامبر اسلام است، هر جا صلاح بداند قرار مى دهد»: همان، ابواب الانفال، باب 1، ح 12نکته آخر اینکه از نظر قوانین موجود کشور، دولت تنها مکلف به گرفتن مالیات برای تامین هزینه های اداره کشور است یعنی نیازهایى که جنبه دولتى و حکومتى دارد مانند بودجه هاى فرهنگى، نظامى، آموزشى، این ها وظائفى است که بر عهده حکومت است. و حکومت از طریق مالیات این نیازها را بر آورده مى کند. بنابر این هر دو براى رفع نیازهاى جامعه اسلامى است منتهى یکى نیازهاى مردمى ودینی دیگرى نیازهاى حکومتى؛ درحال که پرداخت خمس و زکات توسط خود مردم می باشد که بر اساس راهکارهایی که در بالا ذکر شد , انجام می شود. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه