تقوا درکار یعنی چه؟چطور میتوانیم درکار های تشکیلاتی تقوا را رعایت کنیم

الف ) تقوا«تقوا» ملکه ای نفسانی است که بر اثر آن، انسان از خود در برابر خداوند سبحان به شدت مراقبت می کند تا دچار لغزش رفتاری نشود ، امام صادق علیه‌السلام خلاصه می‌شود: یعنی آنجا که خداوند دستور داده حاضر باشی، تو را غایب نبیند و آنجا که نهی کرده، تو را مشاهده نکند.( بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۲۸۵). شایسته است هر انسان مومنی در کار، به زیور تقوا آراسته باشند. به تعبیر امیرمؤمنان علی علیه السلام ، «تقوا چونان مرکب‌های فرمانبرداری است که سواران خود را عنان بر دست، وارد بهشت جاویدان می‌کند. آن چه بر اساس تقوا پایه‌گذاری شود، نابود نشود و کشت زاری که با تقوا آبیاری شود، تشنگی ندارد». کارکنان نیز با داشتن تقوا می توانند خود را از ارتکاب هرگونه نافرمانی، سستی و تنبلی، اسرافکاری، حیف و میل بیت‌المال، و از بین بردن حق دیگران مصون نگاه دارند.قرآن می‌فرماید «کسی که تقوای الهی پیشه کند، خداوند راه نجاتی برای او فراهم می‌کند». حضرت علی(ع) نیز در این‌باره می‌فرماید «کسی که تقوا را انتخاب کند، سختی‌ها از او دور می‌شوند. تلخی‌هایش، شیرین و فشار مشکلات و ناراحتی‌های زندگی او برطرف خواهد شد. مشکلات پیاپی و خسته کننده برایش آسان شده و مجد و بزرگیِ از دست رفته، چونان قطرات باران بر او فرو می‌بارند. رحمت بازداشته حق باز می‌شود و نعمت‌های الهی پس از فرونشستن، به جوشش می‌آید و برکاتِ تقلیل یافته فزونی می‌گیرد». ب ) بعضی از شاخصه های تقوا در کار 1 . عدم پذیرش مسئولیتشخص با تقوا اگر از لحاظ علمی شایستگی اداره کاری را ندارد، مسئولیت آن کار را نمی پذیرد . اگر کسی مهارت لازم را نداشته باشد و با این حال مسئولیت قبول کند، موجب تباهی و ضایع شدن کارها می‌شود. پیامبر گرامی اسلام فرمودند «کسی که بر مسلمانان پیشی گیرد، در حالی که در میان آنان کسی شایسته‌تر از او وجود دارد، به خدا، پیامبر و مسلمانان خیانت کرده است».2 . داشتن سعه صدربه این دلیل در کار انسان ، هر روز با تعداد بسیاری ارباب رجوع، با افکار و اندیشه‌های متفاوت و سلیقه‌های گوناگون برخورد می‌کند، به سعه صدر و حوصله فراوانی نیاز دارد. مقاومت در برابر تهدیدها و تطمیع‌ها، تحمل همکارانی با روحیات و رفتارهای متفاوت و نیز سایر فشارهای روحی، نیازمند داشتن حوصله فراوانی است.عدی بن حاتم (پسر حاتم طائی ) از شام خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله آمد تا مسلمان شود. وی چون رئیس قبیله بود، حضرت به او احترام کردند. علاوه بر آن این که او را در کنار خود نشاندند، موقع نهار نیز به خانه خود بردند. عدی می گوید: مسلمان شدنم دو علت داشت: یکی این که همره پیامبر در حال حرکت بودم که پیرزنی رسید و بیش از یک ساعت پیغمبر را معطل کرد، ایشان با تبسم و تسلط، جواب آن پیر زن را داد، به حدی که من از آن همه حوصله و صبر خسته شدم، اما آن حضرت با کمال طماءنینه و سعه صدر با پیر زن گفت و گو می کرد. این حالت را که دیدم دریافتم که آن حالت، عادی نیست. رسول خدا(ص) فرمود «سازگاری و مدارا با مردم، نصف ایمان، و نرمی و مهربانی با آنان، نصف زندگی است». حضرت علی(ع) نیز خطاب به مالک اشتر فرمود «درشتی و سخنان ناهموار مردم را بر خود هموار کن و تنگ خویی و خودبزرگ بینی را از خود دور ساز، تا خدا درهای رحمت خودرا به روی تو بگشاید و پاداش اطاعت ببخشایدت. آن چه به مردم می‌بخشی، به تو گوارار باشد. اگر چیزی را از کسی باز می‌داری آن را با مهربانی و پوزش خواهی همراه کن».3 . دوست داشتن مردماز ویژگی‌های بارز تقوا در کار، مردم دوستی است. تا زمانی که کسی مردم را از خود نداند و دوستی آنان در دلش راه ندهد، اگر به پست و مقامی نیز برسد، شوق خدمت به مردم را نداشته و بلکه به شدت از آنان گریزان است و زیر بار انجام بهتر مسئولیت نمی‌رود. حضرت علی علیه السلام در فرمانش به مالک اشتر می‌نویسد «مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته‌اند، دسته‌ای برادر دینی تو و دسته دیگر همانند تو در آفرینش هستند».4 . سازگاری و مدارا با مردممهربانی و نرم خویی با مردم و تحمل رفتارهای بد، از ویژگی‌های ممتاز یک کارمند نمونه است. رواست مسئولان و کارمندان دولت بکوشند وجود خود را به چنین صفاتی زینت بخشند.5 . خوش رفتاریویژگی مهم دیگرتقوا در کار ، داشتن خلق نیک و خوش رفتاری با مردم است. گشاده‌رویی و برخورد نیکو، باعث جذب مردم شده و آنان را به حکومت و کارگزاران آن امیدوار می‌کند.سخنان و گفتار نیکو و خوش رفتاری، تأثیری مثبت در روح و جان افراد دارد. پیامبر اکرم(ص) در ارزش و فضیلت اخلاق نیکو فرمود «محبوب‌ترین شما و نزدیک‌ترین تان به من در روز قیامت، خوش خلق‌ترین و متواضع ‌ترین شماست». حضرت علی(ع) نیز در نامه خود به «حُذَیفة بن یمان» دستور می‌دهد «و امر می‌کنم تا آن جا که می‌توانی، روش نیکو داشته باشی. به درستی که خداوند به نیکوکاران اجر و پاداش می‌دهد».یکی از ارزش‌های اخلاقی در نظام اسلامی این است که کارگزاران و مسئولان و کارمندان آن، با خوش رویی و گشاده‌رویی با مردم برخورد کند و آن چنان رفتار کنند که به جای نفرت و انزجار، جذاب و گیرا به نظر آیند.طبیعی است که مسئولان و کارکنان یک سازمان و اداره، در هر شرایطی قادر به حل مشکلات مراجعه کنندگان نیستد، ولی می‌توانند با گشاده‌رویی و چهره بشاش با آنان روبه رو شوند تا به این وسیله، اندکی از دردهای آنان بکاهند و خاطره خوشی از خودبه یادگار بگذارند. حضرت علی(ع) در این باره می‌فرماید «با مردم، فروتن، نرم خو، مهربان، گشاده رو و خندان باش».و در جای دیگر به یکی از کارگزاران خود نوشت «پر و بال خودت را در برابر مردم بگستران و با آنان گشاده رویی کن و فروتن باش».6 . بر آورده کردن در خواستهای مردم خدمت به مردم و تلاش در راه رفع نیازمندی‌های آنان، از اموری است که در آموزه‌های اسلامی اهمیت فراوانی به آن داده شده است. امام حسین (علیه السلام) فرمودند: « اِعلَموا اَنَّ حَوائِجَ النّاسِ اِلَیکُم مِن نِعَمِ اللهِ عَلَیکُم، فَلا تَمَلُّوا النِّعَمَ فَتُحَوَّلَ اِلی غَیرِکُم؛بدانید که نیازمندیهای مردم به شما، از نعمتهای الهی بر شماست. پس از این نعمتها خسته نشوید که هر آینه به سوی دیگران سوق یابد. [ مستدرک الوسائل، ج12، ص209 ]شخص با تقوا ، همواره در برآوردن خواسته‌های مردم و حل مشکلات آنان، سعی و کوشش می کند و به این نکته توجه دارد که زمانی کار آنان با ارزش خواهد بود که ابزاری برای خدمت به مردم باشد. رسول خدا(ص) فرموده‌اند «هرکس در راه برآوردن نیاز مسلمانی برای خاطر خدا تلاش و کوشش کند، خداوند برای او هزار نیکی می‌نویسد».7 . سرعت عمل در برطرف ساختن مشکلات مردمسرعت عمل و برطرف ساختن مشکلات مردم در اسرع وقت، یکی از موارد تحقق تقوا در کار است. شایسته است شخص با تقوا، در انجان کار به صورتی باشد که از هرگونه اتلاف وقت مردم و ایجاد سرگردانی و سردرگمی به دور باشد و کارهای مردم در اولین زمان ممکن انجام گیرد.تحقق بخشیدن به این توصیه، هم نقش فراوانی در موفقیت و پیشرفت کارها و از انباشته شدن کارها جلوگیری می‌کند و هم مانع از دلسرد شدن و نارضایتی و ناامیدی مردم می‌شود.حضرت علی(ع) در فرمان تاریخی خود به مالک اشتر می‌فرماید «برآوردن نیاز مردم در همان روزی که به تو عرضه می‌شود، از وظایف اختصاصی توست و کار هر روز را در همان روز انجام ده؛ زیرا هر روزی کاری مخصوص به خود دارد».8 . حفظ عزت نفس مردمدر مکتب اسلام، انسان شرافت و کرامتی داردکه از طرف خداوند به او داده شده است. بر همگان، یکی از شاخصه های تقوا در کار حفظ این کرامت و منزلت انسانی است به نحوی که از هرگونه تحقیر و اهانت به مردم بپرهیزد و با مراجعان، از هر طبقه و صنفی باشند؛ کوچک یا بزرگ، باسواد یا بی‌سواد، شهری یا روستایی و … محترمانه رفتار کند.9 . رعایت عدل و انصافعدل و دادگری، از اساسی‌ترین ویژگی‌های تقوا در کار است. شخص باتقوا ، باید در هر زمینه‌ای و هر زمانی با عدل و انصاف با مردم برخورد کند و از این که عده‌ای را بر دیگری یا فردی را بر فرد دومی برتر بداند و ترجیح دهد، به شدت بپرهیزد و همه مردم را با یک چشم بنگرد ، باید در اجرای قانون، استفاده از امکانات و مواهب عمومی جامعه، برخورداری از حقوق اجتماعی و تقسیم بیت المال در مورد طبقات مختلف جامعه، با عدل و انصاف رفتار کنند و از هرگونه اعمال تبعیضی و نابرابری به دور باشد. حضرت علی(ع) به یکی از کارگزاران خود می‌فرماید «در نگاه، اشاره چشم، سلام کردن و اشاره کردن، با همگان یکسان باش تا زورمداران در ستم توطمع نکنند و ناتوانان از عدالت تو مأیوس نباشند».10 . عدم منت گذازیاز شاخصه های تقوا در کار این است که انسان همواره کاری را که انجام می‌دهد، نوعی وظیفه و مسئولیت می‌داند و به کاری که برای مردم انجام می دهد، منتی‌بر آنان نمی‌گذارد و مورد توهین و اهانتشان قرار نمی‌دهد.حضرت علی علیه السلام در توصیه‌های خود به مالک اشتر می‌فرماید «مبادا با خدمت‌هایی که انجام دادی، بر مردم منت‌گذاری یا آن چه را انجام داده‌ای، بزرگ بشماری. منت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می‌برد و کاری را بزرگ شمردن، نور حق را خاموش می‌سازد».11 . اطاعت از مسئولاز شاخصه های دیگر تقوا در کار اطاعت از مسئول بالاتر است ، هر شخصی در محدوده سازمان و اداره خود و در چارچوب مقررات و قوانین مربوط، باید از مسئول بالا دست خود اطاعت کند و این پیروی، اگر آگاهانه و در یک محیط صمیمی صورت پذیرد، موفقیت و پیشرفت آن مجموعه را در پی خواهد داشت ، حضرت علی(ع) می‌فرماید «از مافوق و بالادست خود پیروی و اطاعت کن، تا زیردستانت از تو اطاعت کنند».12 . عدم استفاده از بیت المال در امور شخصیاز شاخصه های مهم تقوا در کار استفاده نکردن از بیت المال در امور شخصی است ، شخص با تقوا باتلفن اداره کار خصوصی انجام نمی دهد ، با خودکار اداره لیست خریدهای منزل را نمی نویسد ، ساعات کار مردم راصرف کار خصوصی خود نمی‌کند .کتب أمیر المؤمنین علیه السلام الی عُمّاله: « أدقوا أقلامکم و قاربوا بین سطورکم و أحذفوا عنی فضولکم و اقصدوا قصد المعانی، و ایاکم و الاکثار، فان أموال المسلمین لا تحتمل الاضرار. »امام علی علیه السلام برای کارگزاران اش نوشت: قلم های خود را نازک کنید و سطرها را نزدیک به هم گیرید و زیادتی کلمات را حذف کنید و مقاصد و منظورها را در نظر بگیرید! بر حذر می دارم شما را از پر حرفی و پر نویسی، زیرا، اموال مسلمانان نمی تواند این گونه خسارت ها را تحمل کند. [بحار الانوار، ج 76، ص 49، میزان الحکمة، ج 9، ص 308، خصال، ص 219 ] .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه