تفاوت حجب وحیا وشرم در چیست؟

حیا در لغت، به معناى شرم داشتن است که در مقابل آن، وقاحت و بى شرمى قرار دارد.( ابن منظور، لسان العرب، ج 8، ص 51 و ابن اثیر، نهایه، ج 1، ص 391.1)در اقرب الموارد مى خوانیم: حیا یعنى شرم، آزرم، حشمت، گرفتگى نفس از چیزى و ترک آن به دلیل ترس از سرزنش. اما در اصطلاح، حیا یک حالت روانى خاصى است که موجب متانت و وقار در رفتار و حرکات و سکنات انسان مى شود.در فرهنگ عالمان اخلاق، حیا نوعى انفعال و انقباض نفسانى است که موجب خوددارى از انجام امور ناپسند در انسان مى گردد و منشأ آن، ترس از سرزنش دیگران است.( ابن مسکویه، تهذیب الاخلاق، ص 141حجب:درتداول فارسی زبانان, شرم, حیا (فرهنگ فارسی،دهخدا)پاسخ تفصیلی:دوست عزیز؛‌حیا یک حالت فعال نفس است. در حیا انسان بر قوای خود تسلط دارد و خود اداره کننده و فعال است.در فرهنگ عالمان اخلاق، حیا نوعی انفعال و انقباض نفسانی است که موجب خودداری از انجام امور ناپسند در انسان می گردد و منشأ آن ترس از سرزنش دیگران است. (ابن مسکویه: تهذیب الاخلاق، ص 41؛ طوسی:اخلاق ناصری، ص 77.) مطالعه دربارة مفهوم «حیا» در آیات و روایات نشان می دهد که منشأ پیدایش این حالت، درک حضور در محضر ناظری آگاه، محترم و گرانمایه است. این مفهوم را در خلال آنچه در کتاب و سنت در باب حیا آمده است، به وضوح می توان مشاهده کرد.این مفهوم، قدر مشترک میان همة انواع حیا است. بنابراین حیا دارای سه رکن اصلی است: فاعل، ناظر و فعل. فاعل، در حیا شخصی است برخوردارِ از کرامت و بزرگواری نفسانی. ناظر در حیا شخصی است که مقام و منزلت او در چشم فاعل عظیم و ایستة احترام باشد، و فعلی که رکن سوم برای تحقق حیا است، فعل ناپسند و زشت است. در نتیجه در تفاوت میان «حیا» با «خوف» و «تقوا» می توان گفت که محور بازدارندگی در حیا، ادراک حضور ناظر محترم و بلند مرتبه و حفظ حرمت و حریم او است؛ حال آنکه محور بازدارندگی در خوف و تقوا، درک قدرت خداوند و ترس از مجازات او است. حیا یکی از برجسته ترین صفات انسانهای متعالی است شاخص ایمان و بیانگر رشد مطلوبیت شخص است. حیا حالت خاصی است که موجب متانت و وقار در رفتار و حرکات و سکنات انسان می شود در نتیجه هرچه این حالت در انسان قوی تر باشد شخصیت آدمی وزین تر و رفتارش سنجیده تر خواهد بود و از آنچه با آراستگی شخصیت منافات دارد بیشتر اجتناب می کند. حیا در روایات جایگاه ویژه‌ای دارد به گونه‌ای که آن را محصول ایمان و حتی عین ایمان شمرده اند. امام صادق (علیه السلام) می فرماید: «حیا از ایمان است و ایمان در بهشت (اصول کافی، ج3 ص165) حیا و ایمان در یک رشته و همدوش یکدیگرند چون یکی از آن دو رفت دیگری هم می رود. بنابراین حیا ثمره ایمان است. هرچه ایمان انسان بیشتر باشد حیا در رفتارش بیشتر مشاهده می شود و از ارتکاب کارهای زشت بیشتر احساس شرمندگی می کند. در مقابل هرچه ایمان انسان ضعیف تر باشد گستاخی‌اش برای انجام گناه بیشتر خواهد شد. حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: «کسی که حیا ندارد دین ندارد (اصول کافی، ج3 ص165) در این روایت امام (علیه السلام) حیا را معادل دین قرار داده است و این مطلب اهمیت حیا و جایگاه رفیع آن را در معارف دینی نشان می دهد. دوست عزیز؛‌ در اثر تکرار یک عمل ،قبح آن برای فاعل ریخته می شود انجام آن برای او عادی می شود.از این رو می بایست از آغاز مواظب زبان وسایر اعضاء بدن خود باشد و به انجام کارها ی خیر عادت دهد.دیدن صحنه های بد که حیا را کم می کند ونشست وبر خاست با افرادی که زبانشان رهاست،سبب کم حیائی می گردد،واگر پرده حیا دریده شد دیگر کار تمام است.بنابر این مراقبت از زبان،وانتخاب دوستان عاقل وبا حیا،وپرهیز از دیدن وشنیدن مطالبی که در آنها پرده دری شده وبی حیائی موج می زند،سبب می شود که انسان به حالت عادی بر گردد وحدود را رعایت کند.دوست خوبم؛‌ انسان فطرتاً از هر چیزی که به ضرر او باشد , اجتناب می کند . به طور قطع و یقین اگر انسان گنه کار باورکند , همانطور که زهر و سم برای جسم مضر است ؛ گناه نیز , روح انسان را فاسد و خراب کرده , برایش مضر است , از گناهان اجتناب می کند .حیا و نقطه ی مقابل آن یعنی بی حیایی نیز چنین است . ما میدانیم حیا خوب است و بی حیایی زشت و قبیح , اما ممکن است این مطلب را باور نداشته باشیم ؛ چرا که به مضرات آن یقین نداریم .پیامبر خدا ( صلی الله علیه وآله ) می فرمایند : الحیاء مفتاح کل الخیر (1) شرم کلید همه ی خوبی هاست .اگر باور کنیم که با وجود حیا , درهای همه خیرات به سوی ما باز می شود , مسلما داشتن حیا در همه ی ابعاد زندگی را , سرلوحه ی افعال و کردار خویش قرار می دهیم . شرم از خالق و ولی نعمت , موجب می شود , از آنچه که او نهی کرده است بپرهیزیم .مگر نه این است که وقتی کسی به ما نیکی میکند , ما نیز به او نیکی میکنیم ؟ در حقیقت حیا میکنیم , جواب نیکی دوست را به بدی بدهیم . چگونه میشود انسان غرق در نعمات خداوند و خالق خویش باشد , اما به معصیتی که جز به ضرر خود او نیست بپردازد ؟ نه فطرت ما چنین چیزی را میپسندد ؛ نه عقل و خرد , مجوز چنین کاری را میدهد . امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : اعقل الناس احیاهم (2) خردمند ترین مردم , با شرمترین آنهاست .به عنوان مثال : به دلایل متعدد , عقل حکم می کند که یک خانم , به یک مرد ابراز علاقه و دوستی نکند :1 - بر خلاف فطرت خود عمل کرده است ؛ در نتیجه اگر جواب منفی بشنود , احساس افسردگی , سر خوردگی , شکست و خجالت زدگی می کند , در حالی که مرد چنین نیست . 2- این ابراز علاقه , زمینه ی سوء استفاده ی مرد را فراهم می کند . 3 - در صورت ازدواج , معمولاً حربه ای است به دست مرد , برای سرزنش زن و ........ و مهم ترین مطلب اینکه اینگونه ارتباط ها , موجبات معاصی فراوانی را فراهم می کند , که پرده های حیای بین خالق و مخلوق را از بین می برد .جهت تقویت و کسب حیا , می توان به نکات زیر اشاره کرد : 1 – باور کردن این مطلب که : «کسی که حیا دارد برای خود , ارزش قائل است.»ما اگر برای خود , شخصیتی والا , قائل باشیم , به هر کاری تن نمی دهیم .انسانهای حقیر و پست , تن به هر فعل زشتی داده , کم کم از کارهای زشت خویش نیز نه تنها ناراحت نمی شوند بلکه لذت میبرند .شخصیت هر انسانی توسط خود او شکل می گیرد ؛ انسانهایی که از روح بزرگ برخوردارند , وجود خود را با کارهای زشت آلوده نمی کنند .2 – کسب معرفت درباره ی عواقب گناهان , در دنیا و آخرت؛‌ به عنوان مثال , مطالعه ی احادیث وارده از اهل بیت عصمت و طهارت ( علیهم السلام ) و کتب اخلاقی , درباره ی بد حجابی . کسب معرفت و آگاهی , مقدمه و زمینه ساز پرهیز از معاصی است .3 – انتخاب دوستان با حیا؛‌ ارتباط و دوستی با کسانی که اهل شرم و حیا نیستند , کم کم انسان با حیا را , به بی حیایی میکشاند ؛ چرا که انسان هم رنگ دوست خود می شود . ارتباط نزدیک با افراد لا ابالی , قبح بسیاری از زشتیها را از بین می برد .4 – تقویت ایمان ؛‌ داشتن ایمان ( یعنی عمل به واجبات و ترک محرمات ) حیاء و شرم را در وجود انسان مستقر می کند .امام باقر ( علیه السلام ) فرمودند : حیا و ایمان به هم پیوسته اند ؛ هر گاه یکی از آنها برود دیگری هم در پی آن روانه شود .(3)5 – تفکر درباره ی آثار دنیوی و اخروی حیاء؛‌ از آثار دنیوی و اخروی حیاء عبارتند از : بر طرف شدن عیوب , تسلط بر نفس , عامل بهره مندی و کامیابی , زینت بخش و آبرو ساز و ....امیدواری , ایمنی روز قیامت , ترغیب به کمال و قبولی عمل , پاکی از گناهان , حیاء بهتر از هفتاد سال عبادت و .... (4) 6 – مهمترین مطلب اینکه: « بدانیم خدا ما را میبیند»؛‌ تقویت این مسأله در ذهن و روح انسان , موجب حیا و شرم از خالق همه ی موجودات می شود . خالقی که با وجود قدرت , صبور است و حلیم ؛ او که حاضر است و ناظر . بدانیم که خدای بزرگ , در هر حال , نظاره گر اعمال ما بندگان ضعیف و گنه کار است .7 - و نکته آخر اینکه : با دعا و نیایش به درگاه خدای مهربان , از او تقاضا کنیم , بر تن ما لباس حیا و اجتناب از معاصی را بپوشاند .امام زمان (علیه السلام) در حق زنان چنین دعا می کنند : و علی النساء بالحیاء و العفة (5) خدایا به زنان ما حیاء و عفت عنایت فرما .پروردگارا ما را از زمره ی کسانی قرار ده که پرده های عصمت اولیا ی خویش را بر آنان گسترانیده ای , و دلهایشان را به پاکی و زلالی اختصاص داده ای و قلبهایشان را به فهم و شرمساری در سرای بندگان برگزیده ات آراسته ای . (6) خلاصه کلام اینکه ؛‌ انسان با حیا کسی است که یه سمت گناه نمی رود. به هرمیزان که اهل گناه باشیم به همان میزان، از حیای ما کاسته می شود. انسان بی حیا کسی که بدون هیچ شرمی در برابر خالقش،‌خود را به انواع گناهان آلوده می کند. منابع:(1) میزان الحکمه / ج 3 / ص 1352 (2) میزان الحکمه / ج 3 / ص 1352(3) میزان الحکمه / ج 3 / ص 1354 (4) حیا / دکتر امیر حسین بانکی پور فرد / ص 27 به بعد (5) مفاتیح الجنان / دعای امام زمان ( عج الله تعالی فرجه الشریف ) (6) حیا / دکتر امیر حسین بانکی / ص 208 ( بحار الانوار /ج 91 / ص 128 ) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه