خواهشمند است در مورد مشروعيت شبيه سازي در حقوق راهنمايي لازم را بفرماييد؟

مقدمه: انواع شبيه سازي شبيه سازي در تقسيم بندي اوّليه به سه صورت شبيه سازي حيواني، نباتي و انساني مطرح مي شود. شبيه سازي گياهي سابقه طولاني دارد و نوع قلمه زدن آن شيوع زيادي دارد و کم و بيش با آن آشنا هستيم و علماء در مورد آن اختلافي ندارند و مجاز مي دانند. در مورد شبيه سازي حيواني نيز که اخيراً مطرح گرديده و در کشور ما نيز طي چند سال اخير منجر به توليد گوسفندي گرديده اختلافي در جواز آن نيست. چون هر دو شکل شبيه سازي حيواني و گياهي به دليل مسخر بودن همه چيز براي انسان و حفظ سرمايه گياهي و حيواني و سودمندي اين کار از نظر شرع نيز جايز است. البته اگر در اين گونه موارد سوء استفاده هايي شود با عناوين ثانويه حرام خواهد بود. پس عمده بحث امروزي ما در مورد شبيه سازي انساني است که در اين مجال به آن خواهيم پرداخت. شبيه سازي انساني شبيه سازي انساني نيز امروزه به دو شکل مطرح مي باشد: 1. شبيه سازي مولد؛ 2. شبيه سازي درماني. شبيه سازي مولد با هدف توليد انسان مشابه و کپي صورت مي گيرد. ولي شبيه سازي درماني هدف آن به دست آوردن سلول هاي بنيادي از رويان حاصل به منظور شناخت مکانيسم ناهنجاري هاي مادرزادي، ابداع درمان هاي جديد براي بيماري ها و... مي باشد. بررسي وضعيت حقوقي و قانوني شبيه سازي انساني در بسياري از کشورهاي جهان قوانين حقوقي مربوط به شبيه سازي مولد انسان و درماني تهيه و تصويب شده است. لکن در کشور ما هنوز قانوني در اين مورد موجود نيست بلکه اين دو موضوع به صورت مقاله و کتاب مورد بررسي قرار گرفته است. پس از انتشار خبر شبيه سازي دالي، برخي از حقوقدانان، مراجع و ديگر پژوهشگران کشورمان ديدگاههاي خود را در زمينه شبيه سازي انساني ارايه نمودند که بيشتر به شبيه سازي مولد پرداخته بودند تا شبيه سازي درماني مثلا در مقاله اي با عنوان «تلاقي اخلاق، حقوق و واقعيت در شبيه سازي انسان، نگارنده، وضعيت حقوقي کودک شبيه سازي شده را از نظر تعيين نسب و قرابت و... مورد بررسي قرار داده و در پايان چنين نتيجه گرفته که: به نظر مي رسد در حال حاضر تنها شبيه سازي درماني، مشروط به نداشتن زيان براي افراد جامعه يا بشر مجاز است و در مورد شبيه سازي با هدف توليد انسان بايد قول بر ممنوعيت را به دلايل عقلي و شرعي از جمله لا ضرر، احترام جان مسلمين و ساير زيان هاي شبيه سازي قوي تر شمرد. نگارنده مقاله «شبيه سازي درماني: رويکرد هاي اخلاقي، فقهي و حقوقي» با بررسي دلايل مخالفان و موافقان شبيه سازي انساني در قسمتي از مقاله خود موضع احتمالي حقوق ايران در قبال شبيه سازي درماني را منوط به روشن شدن پاسخ پرسش هايي چون: «جنين از چه زماني صاحب حق و تکليف مي شود؟ «ابتداي شخصيت چه زماني است»؟ مي داند و در نهايت نتيجه مي گيرد: بحث از کرامت انساني جنين پيش از ولوج روح (چهارماهگي) از لحاظ حقوق اسلامي درست نمي باشد و مي توان اقدام به شبيه سازي درماني نمود. نگارنده در قسمت ديگري از مقاله به بررسي قوانين سقط جنين در ايران مي پردازد که «آيا مي توان شبيه سازي درماني را با اين قانون سنجيد؟» در پايان نيز نتيجه مي گيرد که با توجه به اينکه نخستين مرحله جنيني مصرح در قانون سقط جنين که براي آن ديه مقرر گرديده، نطفه است و در شبيه سازي درماني جنين قبل از استقرار در رحم از بين مي رود لذا مقررات مربوط به سقط جنين قابل تسري به از بين بردن جنين شبيه سازي شده نيست. وضعيت حقوقي افراد شبيه سازي شده با عنايت به مطالب مذکور بايد ديد که انسان هاي شبيه سازي شده از نظر حقوقي چه وضعيتي دارند. طبيعي است که نکاح تنها ميان زن و مرد رخ مي دهد لذا منبع خانواده نيز محسوب مي شود. علاوه بر اين نسب مشروع به طور معمول در صورتي محقق مي شود که پدر و مادر طبيعي کودک زن و شوهر باشند. در اين حال اين نوع نسب مشروع براي کودکان شبيه سازي شده منتفي است. با اين بيان به آثار مترتب بر آن مي پردازيم. مسأله توارث با توجه به اينکه انسان شبيه سازي شده صاحب سلول و صاحب رحم نيست امکان اين که وي را صاحب توارث بدانيم وجود ندارد زيرا طبق قوانين مدون ارث در اسلام و آيات قرآن کريم من جمله آيات 7، 12، 33، 176، سوره نساء وراث متوفّي به دو دسته سببي و نسبي تقسيم مي شوند. در حالي که کودک حاصل از شبيه سازي جزو هيچکدام از اين دو دسته محسوب نمي شود. ازدواج آيا فرد شبيه سازي شده يا فرزند او مي تواند با آن شخص که سلول از او گرفته شده ازدواج کند. طبق نصوص موجود شخص نمي تواند با کسي که قسمتي از وجودش را از او اخذ کرده ازدواج کند. ولي ازدواج وي با صاحب رحم بلا مانع است زيرا اولا از سلول هاي جنسي وي به وجود نيامده، ثانيا: اين کودک محصول ازدواج شرعي نيست. اگر بخواهيم اين کودک را با کودک رضاعي مقايسه کرده و بگوييم که وي نيز در رحم از بدن صاحب رحم تغذيه کرده پس ازدواج با او نيز حرام است؛ اين نوع قياس باطل است. تابعيت طبق قواعد حقوق بين الملل دو اصل براي تبعه خواندن يک شخص مي توان تصور کرد: 1. خاک؛ 2. خون. در مورد خاک ملاک بر محل تولد ولي طبق اصل خون تابعيت پدر به واسطه تولد به فرزند او منتقل مي شود. حال اگر يک کشوري از عامل خون تبعيت نمايد و با توجه به تعريفي که از پدر به عمل آمده بدون شک نمي توان اين فرد را تبعه کشوري خاص قلمداد کرد. حمايت سياسي هر دولتي حق دارد از تبعه خود در مقابل دولت بيگانه حمايت قضايي و سياسي کند. امّا انسان شبيه سازي شده تابعيت خاصي ندارد پس نخواهد توانست از حمايت سياسي هيچ دولتي استفاده کند. جامعه پذيري پيوند ازدواج در اسلام ميثاق محکم شمرده شده است: آيات قرآن کريم از جمله آيه 21 سوره نساء مؤيد اين مطلب است. لذا در اسلام هيچ بنيادي مقدس تر و محکم تر از نهاد خانواده نيست و سخن معصومين ـ عليهم السلام ـ مؤيد اين مطلب مي باشد. از ديدگاه حقوق اسلامي و شريعت اسلام خانواده تنها يک مجموعه متشکل از قرار دادهاي حقوقي نيست بلکه داراي آثار عاطفي و روحي و رواني فراواني هست، در اين صورت کودک شبيه سازي شده به علت عدم تولد طبيعي قادر به درک کردن محيط خانواده نيست به همين علت دچار بحران هاي عاطفي و روحي مختلفي شده و آمادگي بيشتري براي ارتکاب جرايم دارد. تضعيف اصل ازدواج اگر افراد بالغ بتوانند در آزمايشگاه يا با اجازه رحم زن صاحب اولاد بشوند، تمايل افراد براي ازدواج و تشکيل خانواده ضعيف مي شود و در نتيجه بحرانهايي در جامعه بروز مي کند و ناهنجاريهاي مختلفي شيوع پيدا خواهد کرد. نتيجه: بنابراين با عنايت به موارد ياد شده و عواقب منفي ديگر شبيه سازي و سوء استفاده هاي ديگري که افراد مغرض مي توانند داشته باشند به نظر مي رسد شبيه سازي انساني از منظر حقوقي منتفي است. البته مسأله شبيه سازي انساني را از زواياي مختلف حقوقي نيز مي توان بررسي کرد که در اين جا فرصت پرداختن به آن نيست و براي بررسي بيشتر مي توان به منابعي که در اين زمينه نگارش يافته رجوع کرد که در پايان به چند مور اشاره مي شود. ديدگاه مراجع عظام تقليد فعلي در مورد شبيه سازي مراجع عظام فعلي، شبيه سازي حيوانات را بالاتفاق جايز مي دانند ولي در مورد شبيه سازي انسان ها آراي مختلفي دارند. براي روشن شدن مطلب، سئوال و جواب فقهاء در مورد شبيه سازي نقل مي شود: آيا شبيه سازي حيوان زنده توسط تکثير سلول هاي وي (کلوناژ) جايز است؟ 1. آيت الله خامنه اي (زيد عزه) اين کار في نفسه اشکال ندارد. 2. آيت الله فاضل لنکراني (ره) دليل بر حرمت اين عمل بر حسب عنوان اوّلي به نظر نرسيده است؛ گر چه بر حسب عناوين ثانويه اشکال دارد. 3. آيت الله بهجت (ره)، ظاهرا اشکالي به نظر نمي رسد. 4. آيت الله نوري همداني (زيد عزه): در غير انسان جايز است. 5. آيت الله مکارم شيرازي، اين کار در مورد حيوانات اشکالي ندارد ولي در مورد انسان جايز نيست. 6. آيت الله سيستاني، مانعي ندارد. 7. آيت الله صافي گلپايگاني، اگر مستلزم خلاف شرع نباشد، في نفسه اشکال ندارد. 8. آيت الله موسوي اردبيلي: دليل قانع کننده اي بر حرمت چنين تحقيقات و آزمايش هايي وجود ندارد. جواب فقهاء در مورد شبيه سازي انساني: 1. آيت الله فاضل لنکراني (ره) اين کار جايز نيست و مفاسد زيادي دارد و اطلاعاتي که اخيرا منتشر شده نشان مي دهد کساني که از طريق شبيه سازي به وجود مي آيند در معرض ناهنجاري هاي جسمي شديدي هستند مانند کمبود کليه ها، نيمي از مغز و امثال آن. 2. آيت الله سيستاني: في حد ذاته مانعي ندارد. 3. آيت الله فاضل لنکراني: به عنوان اولي اشکالي ندارد لکن اگر مفاسدي بر آن مترتب شود به عنوان ثانوي جايز نيست. 4. آيت الله تبريزي (ره) جايز نيست. 5. آيت الله موسوي اردبيلي: گرچه شبيه سازي در مورد انسان تاکنون به مرحله عمل نرسيده است و لکن دليل قوي و محکمي بر حرمت چنين تحقيقات و آزمايشاتي وجود ندارد. 6. آيت الله نوري همداني، تحقق اين عمل معلوم نيست که ممکن باشد و در صورت امکان، اگر با موازين اسلامي مخالف نباشد اشکال ندارد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه