آيا حجاب در زمان پيامبر و ائمه عليه السلام واجب بوده است يعني پس نزول آيه حجاب بر پيامبر ، حجاب و جلباب امري ضروري بود و آيا زنان غير مسلمان که وارد مدينه مي شدند مجبوربودند که حجاب داشته باشند؟ و آيا در زمان حضرت علي در سه سال خلافت حجاب بر زنان مسلمان و زنان غير مسلمان که وارد قلمرو حکومت ايشان مي شدند واجب بود؟

بخش اول: وجوب و الزام شرعی حجاب وجوب و الزام شرعی حجاب از احکام مسلم اسلامی است از زمان پیامبر مکرم اسلام تا کنون است و مستند به دلایل قرآنی و روایی است . ادله متعددي بر لزوم حجاب دلالت مي كنند که در ادامه به برخی از این ادله اشاره می کنیم: 1. ادله قرآني حجاب: آيات متعددي در قرآن راجع به مسئله حجاب و نگاه و كيفيت رابطه زن و مرد وارد شده است كه مهم ترين آنها عبارت است از: الف) در آيه 59 از سوره احزاب آمده است: يا ايها النبي قل لازواجك و بناتك و نساء المؤمنين يدنين عليهن من جلابيبهن ذلك أدني أن يعرفن فلا يؤذَينَ و كان الله غفوراً رحيماً. «اي پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلبابها (» روسري هاي بلند) خود را بر خويش فرو افكنند، اين كار براي اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است; و اگر تاكنون خطا و كوتاهي از آنها سرزده توبه كنند) خداوند همواره آمرزنده رحيم است». ب) آيه 30 و 31 از سوره نور خطاب به پيامبر(صلي الله عليه وآله) مي فرمايد: قل للمؤمنين يغضوا من ابصارهم و يحفظوا فروجهم ذلك ازكي لهم ان الله خبير بما يصنعون ـ و قل للمؤمنات يغضضن من ابصارهنّ و يحفظن فروجهن ولا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها و ليضر بن بخمرهن علي حيوبهنّ ولا يبدين زينتهن الا لبعولتهن... ولا يضربن بارجلهن ليعلم ما يخفين من زينتهن و توبوا الي الله جميعاً أيّه المؤمنون لعلكم تفلحون. «به مؤمنان بگو چشم هاي خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گيرند، و عفاف خود را حفظ كنند; اين براي آنان پاكيزه تر است; خداوند از آنچه انجام مي دهند آگاه است. و به زنان با ايمان بگو چشم هاي خود را (از نگاه هوس آلود) فرو گيرند، و دامان خويش را حفظ كنند و زينت خود را جز آن مقدار كه نمايان است آشكار ننمايند، و (اطراف) روسري هاي خود را بر سينه خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود)، و زينت خود را آشكار نسازند مگر براي شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدر شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان هم كيششان، يا بردگانشان (كنيزانشان)، يا افراد سفيه كه تمايلي به زن ندارند، يا كودكاني كه از امور جنسي مربوط به زنان آگاه نيستند; و هنگام راه رفتن پاهاي خود را به زمين نزنند تا زينت پنهانيشان دانسته شود. (و صداي خلخال كه بر پا دارند به گوش رسد) و همگي به سوي خدا باز گرديداي مؤمنان، تا رستگار شويد». با مراجعه به كتب لغت و تفاسير و تواريخ و روايات، در مجموع استفاده مي شود كه «خُمُر» جمع «خِمار» و به معناي مقنعه و روسري بلندي است كه دامن آن روي گردن و سينه ها را مي پوشاند. و «جلابيب» جمع «جلباب» به معناي ملحفه، چادر يا شنل بلندي است كه روي ساير لباس ها پوشيده مي شود و سراسر بدن را در بر مي گيرد. با توجه به اين كه ساير اعضاي بدن معمولاً پوشيده بوده و هست، با پوشاندن موي سر و گردن و بالاي سينه بر اساس مفاد آيات، تقريباً حدّ حجاب شرعي را قرآن به صراحت بيان كرده است. تفصيل مطالب و تحقيق در مفردات آيات و اقوال مفسرين و فقها از موضوع بحث ما خارج است. 2. ادله روايي حجاب: در روايات متعددي از پيشوايان معصوم(عليهم السلام) آمده كه آنچه بر زنان پوشاندن آن لازم نيست و براي مردان نگاه به آن مواضع، بدون شهوت حلال است، صورت و دست ها است. در بعضي احاديث به جاي موضع، زينت هاي موجود در اعضاء به عنوان اشاره به اعضاء ذكر شده. از جمله در روايتي معتبر زراره از امام صادق(عليه السلام)نقل مي كند كه مراد از «الا ما ظهر منها» در آيه شريفه عبارت است از سرمه و انگشتر. كه منظور موضع سرمه يعني چشم و صورت و موضع انگشتر يعني دست است. در حديثي ديگر ابوبصير مي گويد: از امام صادق(عليه السلام) پرسيدم راجع به قول خداوند «ولا يبدين زينتهن الا ما ظهر منها» كه مراد چيست؟ حضرت در پاسخ فرمودند: «انگشتر و مشك.» كه اشاره به موضع آنهاست. روایات در مورد الزام و وجوب حجاب و حدود و ثغور آن بسیار زیاد است که بررسی همه آن ها در مجال یک مقاله مختصر نیست. 2.3. اجماع: اجماع و ضرورت بين همه مسلمانان، اعم از شيعه و سني بر لزوم پوشش عورت مرد و كل بدن زن غير از موارد استثناء است. جميع فقها به اين مطلب با اندك تفاوتي فتوا داده اند. البته اين اجماع مستند به آيات و روايات است. مثلا مرحوم سيد محسن حكيم (ره) مي فرمايد: واجب است زن تمام بدن خود را بپوشاند به دليل اجماع بلكه بالاتر ضرورت دين. 2.4. سيره متشرعه: مردان و زنان مسلمانان از زمان حضور معصومان(عليهم السلام) تاكنون، نسل به نسل معتقد و ملتزم به مراعات حجاب با كيفيت مذكور بوده اند و در هيچ برهه اي از تاريخ اسلام اين سيره منقطع نشده است و در زمان ائمه(عليهم السلام) نيز مورد تأييد و تأكيد بوده است. بخش دوم: الزام حکومتی حجاب در اسلام در مورد الزام حکومتی حجاب توجه به نکات ذیل راه گشا است: اگر این گزاره که حجاب امری واجب و ترک آن معصیت است را مفروض بگیرم و در عین حال قاعده مشهور فقهی «التعزیر فی کل معصیه؛ همه معاصی قابلیت مجازات تعزیری دارند» را در کنار آن بگذاریم، مشخص می شود که الزام حکومتی و ضمانت اجرای کیفری برای بی حجابی و بدحجابی امری کاملا شرعی و فقهی است. توجه داشته باشید که قاعده مذکور ، از روایاتی که در باب فقه الجزاء صادر شده است ، اصطیاد گردیده و همان طور که مرحوم آیت الله خویی تاکید می کنند دارای شهرت عظیمه است و فقها با توجه به روایات و سنن ، مفاد آن را اثبات می نمایند. همان گونه که اشاره شد، مجازات بدحجابی و بی حجابی ، مجازاتی تعزیری است. ماهیت مجازات های تعزیری ، رعایت مصالح و مقتضیات زمان و مکان است. به اصطلاح فقهی « التعزیر بمایراه الحاکم من المصلحه»، یعنی اصل اجرا و عدم اجرای، کیفیت و کمیت تعزیر بسته به نظر حاکم است. نظر حاکم نیز دائر مدار مصالحی است که در بستر زمان و مکان شکل می گیرد. از این رو چه بسا در برخی از مواقع ، زمینه اجرای تعزیر مهیا نباشد یا اینکه اکتفا به مراحل اولیه تعزیر (تذکر، امر و نهی و توبیخ و موعظه و ...)، کفایت کند، ولی در برخی شرایط و مقتضیات زمان و مکانی یا شرایط اجتماعی و فردی، اقتضای پیش بین مجازات های تعزیری شدیدتری نیز بشود. بنا بر برخی روایات صادره از پیامبر مکرم اسلام صلوات الله علیه و آله و امیرالمومنین علی علیه السلام، الزام حکومتی حجاب برای زنان مومن وجود داشته است لکن از آنجا که جامعه صدر اسلام به گونه ای گسترده متشکل از اهل کتاب و کنیزان بوده است ، چه بسا امکان تمایز بین آن ها در جامعه وجود نداشته و از آن جا که رویه جزایی اسلام ، تجسس در عقاید و افکار شهروندان نیست ، جرم بد حجابی قابل پیگیری نبوده است. اما با این وجود ، برخی روایات دلالت بر الزام حکومتی نیز داشته است. دروصاياى امير المؤمنين عليه السلام است به فرزندش حضرت امام حسن عليه السلام آمده است که: «منع نما و باز دار زنان را از نظر نمودن، و بگير جلو چشم آن‌ها را به حجاب آن‌ها، چون سخت‌گيرى در حجاب نيكوتر است براى باقى گذاردن و محفوظ ماندن ايشان» همان گونه که مشاهده می کنید ، لحن روایت بالاتر از صرف امرو نهی است و به نحوی الزام و منع را نیز تصریح می نماید. بعلاوه که صرف نهی و امر امام معصوم علیه السلام یا آیات قرآن در مورد حجاب نیز ، عام بوده و ظهور در گستره اجتماعی دارد. همه مراحل امربه معروف و نهی از منکر ، بخشی از ضمانت اجراهای حکومتی و تعزیری نیز هست. این نکته در قانون مجازات اسلامی نیز تصریح شده است. مراتب امر، نهی، موعظه ، توبیخ، شلاق، زندان و... همه جز مراتب تعزیری است و در عین حال بسیاری از آن ها جز مراحل امربه معروف و نهی از منکر نیز می باشد. در آخر ذکر این نکته ضروری است که ، با توجه به حضور گسترده بانوان در جامعه و مصالح بسیار زیادی که از جنبه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی، دینی بر حفظ حجاب مترتب می گردد و از طرف ترک حجاب نیز مفاسد بسیار زیادی را متوجه افراد ، خانواده و اجتماع می نماید ، طبیعی است که همان گونه که برخی از کشورهای سکولار مانند فرانسه برای رسیدن به اهداف لذت گرایانه دنیوی، به منع حجاب الزام حکومتی دارند ، کشورهای اسلامی نیز برای رسیدن به اهداف دنیوی و اخروی به الزام حکومتی حجاب برای جلب مصالح فردی و عمومی تاکید کنند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه