فدک کجا است؟ چگونه به پیامبر صلی الله علیه و آله و سپس به حضرت فاطمه علیها السلام رسید و سرانجام آنچه شد؟

فدک یکی از دهکده های آباد و حاصلخیز نزدیک خیبر است و تا مدینه 140 کیلومتر فاصله دارد. درسال هفتم هجری، قلعه های خیبر یکی پس از دیگری فتح شد و قدرت مرکزی یهود در هم شکست. ساکنان فدک تسلیم گردیدند و در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله متعهد شدند نیمی از زمین ها و باغ های خود را به آن حضرت واگذار کنند و نیمی دیگر را برای خود نگه دارند. افزون بر این، آنها کشاورزی سهم پیامبر صلی الله علیه و آله را هم بر عهده گرفتند تا در برابرش مزدی دریافت کنند. سرزمین هایی که بدون هجوم نظامی به دست مسلمانان بیفتد، به شخص رسول خدا صلی الله علیه و آله تعلق دارد و در مورد آنها هرگونه بخواهد، می تواند عمل کند. وقتی آیه «وَ آتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِیراً»[1] نازل شد، پیامبر اسلام، دخترش فاطمه علیها السلام را خواست و فدک را به او داد. [2] سرگذشت فدک پس از پیامبر پس از پیامبر اسلام، حضرت فاطمه علیها السلام از آنجا محروم گردید و از سوی دستگاه خلافت کارگرانش از فدک بیرون رانده شدند! آن حضرت برای پس گرفتن فدک بسیار کوشید؛ ولی دستگاه خلافت از این کار سرباز زد. دور کردن حضرت فاطمه علیها السلام از فدک، در زمان خلافت ابوبکر پی ریزی شد. پس از آنکه معاویه به قدرت رسید، فدک را میان مروان، عمروبن عثمان و پسرش یزید تقسیم کرد. در دوران خلافت مروان، همه فدک در اختیار وی قرار گرفت و او آن را به پسرش عبدالعزیز داد. وی نیز فدک را به پسرش عمر داد. عمربن عبدالعزیز فدک را به فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام برگردانید. پس از درگذشت عمربن عبدالعزیز، فدک در اختیار خلفای بعدی قرار گرفت و تا روزی که حکومت امویان ادامه داشت، در اختیار آنان ماند. وقتی حکومت به بنی عباس رسید، سفّاح آن را به عبداللّه بن حسن برگرداند. پس از سفاح، منصور دوانقی فدک را از فرزندان زهرا علیها السلام گرفت. فرزند منصور (مهدی) فدک را به فرزندان زهرا علیها السلام بازگردانید. پس از مهدی، موسی و هارون دوباره فدک را از فرزندان حضرت فاطمه علیها السلام پس گرفتند. وقتی خلافت به مأمون عباسی رسید، به طور رسمی فدک را به فرزندان حضرت زهرا علیها السلام بازگردانید. پس از مأمون نیز وضعیت فدک چنین بود، گاه بر می گرداندند و گاه پس می گرفتند. در عصر آنها، فدک مسئله ای سیاسی به شمار می آمد، نه انتفاعی و اقتصادی. خلفای عباسی و اموی، به درآمد فدک نیاز نداشتند. برای همین وقتی عمربن عبدالعزیز فدک را به فرزندان فاطمه علیها السلام باز گرداند، بنی امیه او را سرزنش کردند و گفتند: تو با این کار ابوبکر و عمربن خطاب را تخطئه کردی![3] مسلم بن حجّاج نیشابوری، در صحیح مسلم داستان مطالبه فدک از سوی حضرت فاطمه علیها السلام را به طور مشروح آورده و از عایشه نقل کرده است: فاطمه علیها السلام پس از امتناع خلیفه از بازگرداندن فدک، با او قهر کرد و تا هنگام وفاتش، حتی یک کلمه با ابوبکر سخن نگفت. [4] در نهج البلاغه درباره فدک چنین آمده است: «از میان آنچه آسمان بر آن سایه افکنده، تنها فدک در دست ما بود که گروهی بر آن بخل ورزیده و گروهی هم از آن چشم پوشیدند؛ و خداوند بهترین داور است». [5] سرانجام در دوران متوکل عباسی، فدک از فاطمیان پس گرفته شد؛ درختانش به دستور شخصی به نام «عبداللّه بن عمر بازیار» قطع گردید و روسیاهی آن برای بدخواهان باقی ماند. قطع درختان در حالی انجام گرفت که یازده درخت خرمایی که به دست مبارک پیامبر صلی الله علیه و آله در آن کاشته شده بود، هنوز باقی بود. شخصی که آن درختان را قطع کرد، «بشران بن ابی امیة ثقفی» نام داشت که پس از بازگشت به بصره فلج شد. [6] .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه