خداوند متعال می فرماید:« إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَریعُ الْحِسابِ ــــ دین در نزد خدا، اسلام است.

خداوند متعال می فرماید:« إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ إِلاَّ مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ وَ مَنْ یَکْفُرْ بِآیاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَریعُ الْحِسابِ ــــ دین در نزد خدا، اسلام است. و کسانى که کتاب آسمانى به آنان داده شد، اختلافى(در آن) ایجاد نکردند، مگر بعد از آگاهى و علم، آن هم به خاطر ظلم و ستم در میان خود؛ و هر کس به آیات خدا کفر ورزد، (خدا به حساب او مى رسد؛ زیرا) خداوند، سریع الحساب است» (3آل عمران:19)منظور از اسلام در این آیه ، آن دین الهی واحد است که خداوند متعال به همه ی انبیاء فرستاده است ؛ لذا تمام انبیاء مسلمان بوده اند ؛ « وَ وَصَّى بِها إِبْراهیمُ بَنیهِ وَ یَعْقُوبُ یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ ـــ و ابراهیم و یعقوب(در واپسین لحظات عمر،) فرزندان خود را به این آیین، وصیت کردند؛ (و هر کدام به فرزندان خویش گفتند:) «فرزندان من! خداوند این آیین پاک را براى شما برگزیده است؛ و شما، جز به آیین اسلام از دنیا نروید!» »(البقرة:132). در این آیه منظور از اسلام همان دین حضرت ابراهیم و یعقوب (ع) می باشد که همان اسلام ؛ یعنی تسلیم محض بودن در برابر خداوند می باشد.لذا تمام آنها که به دین پیامبر زمان خودشان عمل نموده اند تسلیم خدا و مسلمان بوده اند و بر اساس همان اسلام زمان خودشان با آنها معامله خواهد شد.امّا اکنون اسلامی جز مذهبّ حقّه ی شیعه وجود ندارد ؛ چون نه تورات حقیقی وجود دارد و نه انجیل حقیقی. اهل سنّت نیز قرآن را خودسرانه تفسیر می کنند و تابع ثقل واحد هستند ـ البته اگر حقیقتاً تابع باشند ـ نه تابع ثقلین ؛ که رسول خدا (ص) به آن امر نموده است. پس امروز یک مسیحی یا یهودی نمی تواند بگوید من تابع دین الهی بودم.چون دین موجود آنها تحریف شده و دیگر آن اسلام آورده شده از سوی حضرت موسی و عیسی (ع) نیستند.امّا در باب حساب آخرت از رحمت خدا نیز نباید غافل بود ؛ لذا خداوند متعال با یهودی و مسیحی و زرتشتی و سنّی زمان حاضر همچون کفّار و ملحدان و بت پرستان رفتار نخواهد نمود ؛ چرا که آنان نیز بالاخره خدا را تا حدودی پرستش نموده اند ؛ اگر چه ناقص ؛ بخصوص آنها که قدرت تشخیص حقّ را نداشته اند. لذا با توجّه به رحمت عامّ الهی جز اندکی از مردمان ، بقیّه فوز بهشت را درک خواهند نمود ؛ البته بعد از گذراندن برهه ای از عذاب.در این باره به روایاتی چند اشاره نموده و بحث را پی می گیریم.1ـ « عَنْ ضُرَیْسٍ الْکُنَاسِیِّ ... قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ فَمَا حَالُ الْمُوَحِّدِینَ الْمُقِرِّینَ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ ص مِنَ الْمُسْلِمِینَ الْمُذْنِبِینَ الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَ لَیْسَ لَهُمْ إِمَامٌ وَ لَا یَعْرِفُونَ وَلَایَتَکُمْ فَقَالَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَإِنَّهُمْ فِی حُفْرَتِهِمْ لَا یَخْرُجُونَ مِنْهَا فَمَنْ کَانَ مِنْهُمْ لَهُ عَمَلٌ صَالِحٌ وَ لَمْ یُظْهِرْ مِنْهُ عَدَاوَةً فَإِنَّهُ یُخَدُّ لَهُ خَدٌّ إِلَى الْجَنَّةِ الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ فِی الْمَغْرِبِ فَیَدْخُلُ عَلَیْهِ مِنْهَا الرُّوحُ فِی حُفْرَتِهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَیَلْقَى اللَّهَ فَیُحَاسِبُهُ بِحَسَنَاتِهِ وَ سَیِّئَاتِهِ فَإِمَّا إِلَى الْجَنَّةِ وَ إِمَّا إِلَى النَّارِ فَهَؤُلَاءِ مَوْقُوفُونَ لِأَمْرِ اللَّهِ قَالَ وَ کَذَلِکَ یَفْعَلُ اللَّهُ بِالْمُسْتَضْعَفِینَ وَ الْبُلْهِ وَ الْأَطْفَالِ وَ أَوْلَادِ الْمُسْلِمِینَ الَّذِینَ لَمْ یَبْلُغُوا الْحُلُمَ فَأَمَّا النُّصَّابُ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ فَإِنَّهُمْ یُخَدُّ لَهُمْ خَدٌّ إِلَى النَّارِ الَّتِی خَلَقَهَا اللَّهُ فِی الْمَشْرِقِ فَیَدْخُلُ عَلَیْهِمْ مِنْهَا اللَّهَبُ وَ الشَّرَرُ وَ الدُّخَانُ وَ فَوْرَةُ الْحَمِیمِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ ثُمَّ مَصِیرُهُمْ إِلَى الْحَمِیمِ ثُمَّ فِی النَّارِ یُسْجَرُونَ ثُمَّ قِیلَ لَهُمْ أَیْنَمَا کُنْتُمْ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَیْنَ إِمَامُکُمُ الَّذِی اتَّخَذْتُمُوهُ دُونَ الْإِمَامِ الَّذِی جَعَلَهُ اللَّهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً. ــــــــــ ضریس کناسى گوید: به امام باقر( علیه السّلام ) عرض کردم قربانت گردم خداشناسانى که به محمد (صلى اللَّه علیه و آله) ایمان دارند و مسلمان هستند و از دنیا مى روند ولى امامى را نمى شناسند و به ولایت شما معتقد نیستند پایان کار آنها چه خواهد شد؟ امام (علیه السّلام) فرموند: آنها در قبرهاى خود خواهند ماند و از آنجا بیرون نخواهند گردید، هر کدام از آنها که کارهاى نیک انجام داده باشند و عداوت و عنادى از آن ها نسبت به ما ظاهر نشده باشد از قبر او راهى به طرف بهشتى که خداوند در مغرب آفریده است باز مى گردد و روح و بشارت به قبر او مى رسد. این چنین آدمى در قبر خود ( جایگاه برزخی خود ) زندگى مى کند تا روز قیامت برپا شود، در آن هنگام در پیشگاه عدل خداوندى حاضر مى گردد و به حساب کار او مى رسند و خوبى ها و بدیهاى او را در نظر مى گیرند، در اینجا یا به طرف بهشت مى روند و یا به طرف دوزخ رهسپار مى شوند ، وضع اینها بستگى به امر خداوند دارد. امام (علیه السّلام) فرمود: با مستضعفان و افرادى که عقل درستى ندارند و نیک و بد را از هم تمیز نمى دهند و با اطفال و فرزندان مسلمانان که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند همین گونه رفتار مى گردد، اما ناصبیان (دشمنان اهل بیت ) که اهل قبله هستند ، براى آنها هم خطّى از قبر (جایگاه برزخی او ) به طرف دوزخ کشیده مى شود. این دوزخ را خداوند در مشرق خلق کرده است و از آن دوزخ شعله هاى آتش و دود و گرمى به قبرش وارد مى گردد و او را معذّب مى کند و بعد از این هم راه آنها به جهنم( جهنّم اخروی ) ختم مى شود، و در آن جا نگهدارى مى گردند و به آنها مى گویند شما غیر از خدا به دیگران توجه کردید، کجا هست آن امامى که خود اختیار کردید و امام منصوب از طرف خدا را رها نمودید. »( الکافی ج : 3 ص : 247(در این حدیث شریف بیان شده که افراد مسلمان صالح غیر شیعه که بغض اهل بیت (ع) را نداشته باشند ، در عالم برزخ وارد جهنّم نمی شوند ولی وارد بهشت برزخی هم نمی شوند ؛ بلکه در جایگاه برزخی خود می مانند ؛ و از بهشت برزخی راهی به سوی جایگاه برزخی او باز می شود تا او از راه دور از نعمتهای بهشتی بهرمند شود. 2ـ « قَالَ عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ فِی تَفْسِیرِهِ سُئِلَ الْعَالِمُ (ع) عَنْ مُؤْمِنِی الْجِنِّ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ فَقَالَ لَا وَ لَکِنْ لِلَّهِ حَظَائِرُ بَیْنَ الْجَنَّةِ وَ النَّارِ یَکُونُ فِیهَا مُؤْمِنُو الْجِنِّ وَ فُسَّاقُ الشِّیعَة. ــ از امام معصوم (ع) پرسیده شد که آیا مومنان جنّ به بهشت می روند ؛ فرمودند: نه ولی برای خدا جایگاههایی است بین بهشت و جهنّم که مومنان جنّ و شیعیان فاسق در آن خواهند بود.»(بحار الأنوار ؛ج 60 ؛ص 291 ) در این روایت به وضوح بیان شده که شیعیان فاسق در آخرت به بهشت نمی روند ولی به جهنّم نیز نمی روند. البته باید توجّه داشت که مراد از شیعه فاسق ، شیعه اسمی نیست ؛ بلکه مراد کسانی هستند که حقیقتاً محبّت اهل بیت را دارند و ولایت را حقّ مسلّم آنها می دانند ولی اهل عمل نیستند. امّا کسانی که فقط اسماً شیعه هستند ولی در دل محبّت اهل بیت را ندارند شیعه محسوب نمی شوند. 3ـ « مُحَمَّدِ بْنِ الْفُضَیْلِ الزُّرَقِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ إِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابٍ بَابٌ یَدْخُلُ مِنْهُ النَّبِیُّونَ وَ الصِّدِّیقُونَ وَ بَابٌ یَدْخُلُ مِنْهُ الشُّهَدَاءُ وَ الصَّالِحُونَ وَ خَمْسَةُ أَبْوَابٍ یَدْخُلُ مِنْهُ شِیعَتُنَا وَ مُحِبُّونَا وَ بَابٌ یَدْخُلُ مِنْهُ سَائِرُ الْمُسْلِمِینَ مِمَّنْ یَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ لَمْ یَکُنْ فِی قَلْبِهِ مِقْدَارُ ذَرَّةٍ مِنْ بُغْضِنَا أَهْلَ الْبَیْتِ. ـــــ محمد بن فضیل گوید: امام صادق علیه السّلام فرمود: على علیه السّلام فرمودند: بهشت هشت در دارد، درى که از آن پیامبران و صدیقان وارد مى گردند، درى که شهداء و صالحان از آن مى آیند، و پنج در است که شیعیان و دوستان ما از آنها وارد خواهند شد و از در هشتم سایر مسلمانان وارد مى شوند و آنها کسانى مى باشند که بر وحدانیت خدا گواهى دهند و ذرّه اى بغض ما را در دل نداشته باشند.»(بحار الأنوار ؛ج 69 ؛ص159)ـــــــ به قرینه روایت قبلی به نظر می رسد که مراد از شیعیان و محبّان اهل بیت (ع) در این روایت ، شیعیان و محبّان غیر فاسقند.4ـ « عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سُئِلَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ أَنَا جَالِسٌ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها یَجْرِی لِهَؤُلَاءِ مِمَّنْ لَا یَعْرِفُ مِنْهُمْ هَذَا الْأَمْرَ فَقَالَ لَا إِنَّمَا هَذِهِ لِلْمُؤْمِنِینَ خَاصَّةً قُلْتُ لَهُ أَصْلَحَکَ اللَّهُ أَ رَأَیْتَ مَنْ صَامَ وَ صَلَّى وَ اجْتَنَبَ الْمَحَارِمَ وَ حَسُنَ وَرَعُهُ مِمَّنْ لَا یَعْرِفُ وَ لَا یَنْصِبُ فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ یُدْخِلُ أُولَئِکَ الْجَنَّة. ــــــــ زراره گوید: از امام صادق علیه السّلام سؤال شد و من هم در آن جا بودم که تفسیر « مَنْ جاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثالِها ـــ هر که با حسنه ای به آخرت بیاید برای او ده تا مثل آن است» چیست؟ آیا کسانى که معتقد به امامت شما نیستند مشمول این آیه مى باشند؟ امام فرمودند خیر این فقط براى مؤمنان مى باشد. عرض کردم خداوند شما را سلامت بدارد، کسانى از مخالفین که شما را هم به امامت قبول ندارند، وجود دارند که روزه مى گیرند، نماز مى خوانند و اهل ورع و تقوا مى باشند ولى با شما عناد ندارند؛ امام فرمودند: این جماعت وارد بهشت مى گردند و مشمول رحمت خداوند مى شوند.»( بحار الأنوار ج 69 ؛ص 163 ) 5 ـ « الْأَعْمَشِ عَنِ الصَّادِقِ ع أَصْحَابُ الْحُدُودِ فُسَّاقٌ لَا مُؤْمِنُونَ وَ لَا کَافِرُونَ وَ لَا یَخْلُدُونَ فِی النَّارِ وَ یَخْرُجُونَ مِنْهَا یَوْماً مَّا وَ الشَّفَاعَةُ لَهُمْ جَائِزَةٌ وَ لِلْمُسْتَضْعَفِینَ إِذَا ارْتَضَى اللَّهُ دِینَهُمْ. ـــ اعمش از امام صادق علیه السّلام روایت مى کند که فرمودند: آنهایى که حدّ بر آنها جارى شده، نه مؤمن هستند و نه کافر، آنها ، در آتش جاودان نخواهند ماند و روزى از آنجا آزاد خواهند شد و شفاعت به آنها خواهد رسید، ولى مستضعفان ، خداوند باید از آنها راضى گردد. »(بحار الأنوار ؛ج 69 ؛ص 159)در این روایات ، اصحاب حدود نه کافر و نه مومن بلکه فاسق قلمداد شده اند. و اصحاب حدود کسانی هستند که مستحقّ حدّ شرعی هستند ؛ یعنی گناهانی را مرتکب شده اند که به موجب آنها مستحقّ حدّ شرعی شده اند ؛ مثل زنا ، شرب خمر ، قتل و ... ؛ اینها اگر شیعه هم باشند ابتدا باید وارد جهنّم شوند ؛ لکن تا ابد در جهنّم نمی مانند بلکه بعد از مدّتی از جهنّم نجات یافته و وارد بهشت می شوند ؛ امّا به قرینه روایات قبلی معلوم است که اینها بلا فاصله وارد بهشت نمی شوند بلکه بعد از خروج از جهنّم ابتدا بین بهشت و جهنّم قرار می گیرند و مدّتی بعد وارد درجات پایین بهشت می شوند. 6ـ « عَنْ أَبِی خَدِیجَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی قَوْلِهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا فَقَالَ لَا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً إِلَى النَّصْبِ فَیَنْصِبُونَ وَ لَا یَهْتَدُونَ سَبِیلَ أَهْلِ الْحَقِّ فَیَدْخُلُونَ فِیهِ وَ هَؤُلَاءِ یَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِأَعْمَالٍ حَسَنَةٍ وَ بِاجْتِنَابِ الْمَحَارِمِ الَّتِی نَهَى اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَنْهَا وَ لَا یَنَالُونَ مَنَازِلَ الْأَبْرَار . ـــــ ابو خدیجه گوید: امام صادق علیه السّلام در تفسیر آیه شریفه إِلَّا الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا، فرمودند: یعنى راهى ندارند تا ناصبى شوند و دشمنى کنند و به طرف حق هم هدایت نمى شوند تا به حق عمل کنند و یا حق را قبول کنند، اینها اگر کارهاى نیک انجام دهند و از محرمات دست بر دارند وارد بهشت مى گردند ولى مقام نیکان را پیدا نخواهند کرد.»(بحار الأنوار ؛ج 69 ؛ص 160)7ـ « عَنْ أَبِی الصَّبَّاحِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع أَنَّهُ قَالَ فِی الْمُسْتَضْعَفِینَ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً فَیَدْخُلُوا فِی الْکُفْرِ وَ لا یَهْتَدُونَ فَیَدْخُلُوا فِی الْإِیمَانِ فَلَیْسَ هُمْ مِنَ الْکُفْرِ وَ الْإِیمَانِ فِی شَیْ ء. ـــــ ابو الصباح گوید: امام باقر علیه السّلام در باره مستضعفان فرمودند: آنها راهى پیدا نمى کنند تا وارد کفر شوند و بطرف ایمان هم هدایت نمى گردند تا مؤمن شوند، آنها نه کافر هستند و نه مؤمن.»( بحار الأنوار ؛ ج 69 ؛ص162)8 ـ « عَنْ عَبْدِ الْغَفَّارِ الْجَازِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الْمُسْتَضْعَفِینَ ضُرُوبٌ یُخَالِفُ بَعْضُهُمْ بَعْضاً وَ مَنْ لَمْ یَکُنْ مِنْ أَهْلِ الْقِبْلَةِ نَاصِباً فَهُوَ مُسْتَضْعَفٌ . ـــــ عبد الغفار جازى گوید: امام صادق علیه السّلام فرمودند: مستضعفان گروه هائى مى باشند که پاره اى با پاره اى دیگر مخالفت دارند، هر کس از اهل قبله به حدّ ناصبى نرسد او مستضعف است.» (بحار الأنوار ؛ ج 69 ؛ص 159 ) 9ـ « عَنْ أَبِی حَنِیفَةَ رَجُلٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ عَرَفَ الِاخْتِلَافَ فَلَیْسَ بِمُسْتَضْعَف . ــــ ابو حنیفه که یکى از شیعیان است گوید: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر کس اختلاف در عقائد و آراء را بشناسد مستضعف نیست .»(بحار الأنوار ؛ ج 69 ؛ص162)10ـ « عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ عَرَفَ اخْتِلَافَ النَّاسِ فَلَیْسَ بِمُسْتَضْعَفٍ . ــــــ ابو بصیر گوید: امام صادق علیه السّلام فرمودند: هر که به اختلاف مردم آشنا باشد و آن را دریابد از مستضعفان بشمار نمى رود.»(بحار الأنوار ؛ج 69 ؛ ص 162) 11ـ «عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع وَ أَنَا أُکَلِّمُهُ فِی الْمُسْتَضْعَفِینَ أَیْنَ أَصْحَابُ الْأَعْرَافِ أَیْنَ الْمُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ أَیْنَ الَّذِینَ خَلَطُوا عَمَلًا صالِحاً وَ آخَرَ سَیِّئاً أَیْنَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ أَیْنَ أَهْلُ تِبْیَانِ اللَّهِ أَیْنَ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ لا یَسْتَطِیعُونَ حِیلَةً وَ لا یَهْتَدُونَ سَبِیلًا فَأُولئِکَ عَسَى اللَّهُ أَنْ یَعْفُوَ عَنْهُمْ وَ کانَ اللَّهُ عَفُوًّا غَفُوراً . ـــــــ زرارة گوید: من با حضرت باقر علیه السّلام در باره مستضعفان گفتگو مى کردم، امام فرمودند: اصحاب اعراف کجا هستند، آنها که به رحمت خداوند امیدوارند کجا مى باشند، آنها که کارهاى نیک و بد را به هم آمیخته اند چه مى کنند. کسانى که باید دلهاى آنها را به دست آورد و از دین رم نداد در کجا مى باشند، آنها که خداوند موضوعات را براى آنها روشن کرده در کجا هستند، مستضعفان از مردان و زنان و کودکان در کجا زندگى مى کنند آن ها که راهى ندارند تا هدایت شوند، امید است خداوند از آنها درگذرد و مورد عفو قرار دهد.» (بحار الأنوار ؛ ج 69 ؛ص164)نتیجه بحث:1ـ شیعیان غیر فاسق اهل بهشتند ؛ لکن مرتبه بهشت آنها تابع درجه ایمان و عمل آنهاست.2ـ شیعیان فاسق اگر فسقشان در حدّ زیاد باشد ابتدا وارد جهنّم شده و بعد از مدتی به حدّ فاصل بین بهشت و جهنّم منتقل می شوند و در نهایت وارد درجات پایین بهشت می شوند. ولی اگر فسق آنها متوسّط باشد وارد جهنّم نمی شوند بلکه بین بهشت و جهنّم منتظر شفاعت اولیاء الهی می مانند و در نهایت به درجات پایین بهشت بار می یابند. امّا اگر فسق آنها اندک باشد بنا به برخی روایات ــ که در اینجا ذکر نشد ــ در برزخ معذّب می شوند ولی در آخرت وارد بهشت می شوند. همچنین همه این سه گروه در برزخ معذّب خواهند بود.3ـ کفّار ، مشرکین ، و مسلمانان ناصبی که با اهل بیت (ع) عداوت دارند ، اهل جهنّم اند. 4ـ مسلمانان غیر شیعه که عداوتی با اهل بیت (ع) ندارند ، اگر فاسق باشند اهل جهنّمند ؛ چون وقتی شیعه فاسق اهل جهنّم شد غیر شیعه فاسق به نحو اولی اهل جهنّم است ؛ لکن امید نجات برای این گروه نیز وجود دارد ؛ به خصوص اگر اهل بیت (ع) را محترم بدانند.5 ـ مسلمانان غیر شیعه و غیر ناصبی اگر اهل ورع باشند ؛ و راه تقوا پیش بگیرند ؛ اهل بهشتند لکن به درجات بالای بهشت نمی رسند. البته به شرط آنکه حقیقتاً از درک حقّانیّت اهل بیت (ع) قاصر باشند. امّا اگر قدرت درک حقّ و باطل را در مساله امامت داشته باشند ؛ ولی عمداً در این باره تحقیق نکنند ، به این راحتی نمی توان آنها را اهل بهشت دانست ؛ گرچه حکم به جهنّمی بودن آنها نیز آسان نیست .شاید بتوان اینها را هم در ردیف مسلمانان غیر شیعه ی فاسق و غیر معاند قرار داد ؛ چون تحقیق در مساله امامت بر آنها واجب بوده است. امّا اگر کسی که به گمان خود قدرت فهم را در این زمینه دارد ، تحقیق کند ولی حقّانیّت شیعه برای او ثابت نشود ، او معذور است ؛ و در حقیقت چنین کسی قدرت درک لازم را در این رابطه ندارد ؛ بلکه خودش خودش را اهل درک می پندارد. لذا چنین کسی در جرگه مستضعفین فکری است. چنین کسی اهل اجتهاد و فهم نیست بلکه اهل سواد و حفظ و ارائه مطالب است. مستضعف فکری بودن مستلزم بی سواد یا کم سواد بودن نیست ؛ بلکه حتّی ممکن است یک شخص مجتهد و دانشمند در برخی علوم نیز در بحث اعتقادات مستضعف فکری باشد ، و نتواند در میان انبوه آراء و ادلّه ، رأی و دلیل درست را تشخیص دهد. امّا اگر کسی حقیقتاً اهل فهم باشد و در این رابطه تحقیق کرده و حق را دریابد ولی تحت تاثیر هوای نفس ،آن را نپذیرد ، یقیناً چنین کسی اهل جهنّم خواهد بود ؛ بلکه چنین کسی از بدترین ساکنان جهنّم است. چون عدم اعتراف او به حقیقت باعث انحراف دیگران نیز می شود. این گروه در واقع ناصبیهای پنهانند که آشکارا با اهل بیت (ع) دشمنی نمی کنند ولی در دل از آنها روی گردانند. اینها به صراحت بر ضدّ اهل بیت (ع) سخن نمی گویند ولی معارف آنها و اعتقادات شیعه را که از اهل بیت (ع) گرفته اند به باد انتقاد و فحش می گیرند ؛ و چه بسا فتوا به شرک شیعه می دهند. عدم اظهار دشمنی اینها با اهل بیت (ع) نیز عمدتاً از آن جهت است که اکثر علمای اهل سنّت محبّت اهل بیت (ع) را بنا به آیه « ... قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى ... »( الشورى:23) واجب شرعی دانسته اند. لذا اینها از ترس واکنش اکثر علمای اهل سنّت دشمنی خود را به زبان نمی آورند ؛ ولی در عمل، سعی می کنند هر اثری را که مربوط به اهل بیت می باشد ، نابود کنند. ــ مطلب دیگر1ـ در حکمت متعالیه (مکتب فلسفی ملاصدرا ) با براهین عقلی اثبات شده که زمان از ویژگیهای موجود مادّی دنیای است ؛ لذا در عالم برزخ و عالم آخرت ، زمان به معنی حقیقی کلمه وجود ندارد. لذا این سوال که « زندگی در آخرت تا چه زمانی است ؟» جای طرح ندارد. عالم آخرت ابدی است امّا نه به معنی بی نهایت سال بودن ؛ بلکه ابدی است به این معنا که اساساً زمانی در آن مرتبه موجود نیست. همانگونه که در عالم ملائک نیز زمان راه ندارد یا برای خدا نیز زمان نیست. همچنین اموری چون حقایق ریاضی و قواعد عقلی فرا زمانی اند ؛ لذا فرسودگی در آنها راه ندارد. 2ـ جهنّم بسته به مرتبه ی وجودی اهل آن به سه قسم کلّی تقسیم می شود که عبارتند از: جهنّم ذات ، جهنّم صفات و جهنّم اعمال. جهنّم ذات برای کسانی است که در مرتبه ی ذاتشان کافرند ؛ مثل ابلیس و ابوجهل و دیگر ائمه کفر که کفر در ذاتشان رخنه کرده است و در عین اینکه به وجود خدا یا حقّانیّت انبیاء و دیگر امور اعتقادی علم دارند به آن کفر می ورزند ؛ « و جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُم . » (نمل:14) ؛ « فَلَمَّا جاءَهُمْ ما عَرَفُوا کَفَرُوا بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الْکافِرین » (بقره:89)امّا جهنّم صفات برای کسانی است که ذاتشان آلوده به کفر نیست ولی در مرتبه ی صفات و ملکات ، گرفتار کفر و الحاد و شرک می باشند. امّا جهنّم اعمال جایگاه آنانی است که نه در ذات و نه در صفات و ملکات کافر و مشرک نیستند و شرک صفاتی آنها در حدّ ملکه ی راسخه نیست ولی در عمل ، کار مشرکانه انجام داده ، کم یا بیش ، اهل فسق و فجورند. 3ـ عالم آخرت گرچه جای تکامل اختیاری به معنی دنیوی آن نیست ، ولی در آن نیز یک نحوه تکامل وجودی به نحو رجوع از ظاهر به باطن موجود است ؛ که عرفا آن را تجدّد امثال گفته اند. لذا چنین نیست که اهل جهنّم دائماً در یک حال باشند و دچار تحوّل نشوند. با توجّه به آیات و روایات ، دو گروه از اهل جهنّم ( اهل جهنّم اعمال و اهل جهنّم صفات) بعد از مدیدی تحمّل عذاب به ذات و باطن خود بازگشته از جهنّم خلاص می شوند. اهل جهنّم اعمال ابتدا به صفات خود باز می گردند و چون رذائل آنها در حدّ ملکه ی راسخه نیست ، منطقه ی صفات را بهشت می یابند ؛ در این هنگام اعمال خیر دنیایشان ـ هر چند یک عمل خیر باشد ـ جلوه می کند؛ و اینها به بهشت اعمال داخل می شوند . امّا اهل جهنّم صفات ابتدا از دوزخ صفات به ذات خود سفر کرده از دور ، ذات و فطرت الهی خود را ملاقات می کنند ، در این هنگام صفاتشان آب فطرت یافته جهنّم صفاتشان بی فروغ می شود ولی همچنان خاکستر گرم آن به صورت جهنّم اعمال باقی می ماند تا سر آخر آن نیز خاموش گشته شخص خود را در بهشت اعمال می بیند. امّا اهل جهنّم ذات تا ابد در جهنّم ذات خویش معذّبند و خلاصی نخواهند داشت ؛ چرا که تغییر و تبدیل ذات به ذات دیگر و زائل شدن ذات از ذات ، عقلاً محال است. اینان همان سران کفرند که ذاتشان عین آتش سوزان جهنّم بوده هیزم آن هستند و دیگران نیز به آتش اینان می سوزند. « إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا لَنْ تُغْنِیَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ مِنَ اللَّهِ شَیْئاً وَ أُولئِکَ هُمْ وَقُودُ النَّار. ــــ کسانى که کافر شدند، ثروتها و فرزندانشان نمى تواند آنان را از(عذابِ) خداوند باز دارد ؛ در حالی که آنان خود ، هیزم آتشند. » (آل عمران:10)لازم به ذکر است که بسیاری از گناهکاران قبل از آنکه قیامت بر پا شود در اثر جهنّم برزخی به اصل خویش برگشته در آخرت اهل بهشت می شوند و حتّی عدّه ای در همان عالم برزخ بعد از برهه ای تحمّل عذاب به بهشت برزخی منتقل می گردند؛ در آخرت نیز میزان ماندگاری افراد در جهنّم بستگی به میزان اعمال و صفات شرک آلود او دارد ؛ و سر آخر در جهنّم نمی ماند مگر افرادی اندک از سران کفر و الحاد که منشاء انحرافات بزرگی بوده و هیچگاه به خود نیامده اند. همچنین باید دانست که بهشت نیز مراتبی دارد و چنین نیست که بهشت مومنان و بهشت رها شدگان از جهنّم در یک سطح باشد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه