سلام لطفا فرق بین غیبت و تهمت و بهتان و افترا را بیان فرمایید.

الف ) غیبت 1 . معنای غیبت غیبت آن است که پشت سر برادر یا خواهر مسلمان سخنى گفته شود که اگر به گوش او برسد ناراحت شود و کشف آن در جامعه باعث رفتن آبروی مومن باشد. عالمان اخلاقی در تعریف غیبت گفته اند: غیبت عبارت است از بدگویى و پرده درى نسبت به حیثیت و آبروى افراد، یعنی در غیاب شخصى کارهاى بد و ناپسند شخصی و یا عیوب و نقائص جسمى و اخلاقى او را به گونه اى براى دیگران بازگو کنند که اگر به گوششان برسد، ناراحت شوند .هم چنین زمانی آن چه که پشت سر کسی گفته می‌شود غیبت نام می‌گیرد که اولاً آن فرد از شنیدنش ناراحت شود، و دوم آن که آن حرف راست باشد. اگر آن چه که پشت سر فردی گفته شده، راست نباشد، بهتان یا تهمت نام می‌گیرد امام خمینی (ره) فرموده است: «غیبت عبارت است از ذکر کردن انسان را در حال غایب بودنش به چیزى که خوش آیند نیست نسبت دادن آن را به سوى او، از چیزهایى که پیش عرف مردم نقصان است، به قصد انتقاص و مذمت او. »( چهل حدیث ص : 301 ) 2 . پنهانی بودن عیب با توجه به آنچه که در تعریف غیبت ذکر شد ،گفتن و فاش کردن هر آنچه که سبب ناراحتی شخص غیبت شونده شود ،غیبت محسوب می شود .حال این عیب یا نقص پوشیده باشد یا نه . مثلا در مورد کسی که قد کوتاهی دارد ( این نقص آشکار است)به گونه ای صحبت کنیم که اگر بشنود ناراحت می شود ،شامل غیبت است. ولی اگر طوری باشد که قصد توهین یا مسخره در آن نباشد ،غیبت نیست . روشن است که عذرهاى عوامانه اى که بعضى براى غیبت مى آورند مسموع نیست، مثلا گاهى غیبت کننده مى گوید این غیبت نیست، بلکه صفت او است! در حالى که اگر صفتش نباشد تهمت است نه غیبت.یا این که مى گوید: این سخنى است که در حضور او نیز مى گویم، در حالى که گفتن آن پیش روى طرف نه تنها از گناه غیبت نمى کاهد بلکه به خاطر ایذاء، گناه سنگین ترى را به بار مى آورد.خلاصه این که اگر در اسلام غیبت به عنوان یکى از بزرگترین گناهان کبیره شمرده شده به خاطر آثار سوء فردى و اجتماعى آن است. ب ) بهتان1 . بهتان در لغت و عرفبهتان در لغت، به معنای متحیر شدن یا متحیر کردن است(222) و نزد عرف، در معنای دروغ بستن به افراد به گونه ای که مایه تحیر شود به کار می رود.2 . بهتان در علم اخلاقبهتان نزد دانشمندان اخلاق نسبت دادن رفتار یا گفتار یا حالتی زشت و ناپسند به کسی است که از آن زشتی، پاک و منزه است.روایات بسیاری وجود دارد که به بیان حقیقت این رفتار زشت پرداخته است. 3 . فرق بین بهتان و غیبت در روایاتابوذر غفاری (ره) می گوید: از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پرسیدم:ما الغیبه؟ قال: ذکرک اخاک بما یکره قلت: یا رسول الله! فان کان فیه الذی یذکر به؟ قال: اعلم، انک اذا ذکرته بما هو فیه فقدا غتبته و اذا ذکرته بما لیس فیه فقد بهته(223).غیبت چیست؟ فرمود: این که برادر دینی ات را به چیزی که موجب ناخشنودی او است یادآور شوی. عرض کردم: ای رسول خدا! اگر نقصی که یادآور شدیم، در او باشد چه؟ پیامبر فرمود: اگر نقصی را که در او وجود دارد، بازگویی، غیبت کرده ای و اگر نقصی را که در او نیست، یادآور شوی، بهتان زده ای.امام صادق (علیه السلام) نیز می فرماید:ان من الغیبه ان تقول فی اخیک ما ستره الله علیه و ان من البهتان ان تقول فی اخیک ما لیس فیه(224).همانا غیبت این است که چیزی را درباره برادر (مؤمن) خود، عیبی را که در او نیست، بگویی.امام موسی بن جعفر (علیه السلام) نیز سخنی با همین مضمون دارد:و من ذکره من خلفه بما هو فیه مما لا یعرفه الناس اغتابه و من ذکره بما لیس فیه فقد بهته(225).شخصی که پشت سر کسی آن چه را که در او هست و مردم نمی دانند، یادآور شود، غیبت کرده و کسی که آن چه را در او نیست، یادآور شود، بهتان زده است.در قرآن کریم آمده است:و من یکسب خطیئه او اثما ثم یرم به بریئا فقد احتمل بهتانا و اثما مبینا(226).کسی که خطا یا گناهی را مرتکب شود؛ سپس بی گناهی را متهم سازد، بار بهتان و گناه آشکاری را بر دوش گرفته است. ج ) تهمت1 . تعریف تهمتتهمت از ریشه وهم، به معنای اظهار گمان بدی است که به دل انسان راه یافته است.هر رفتاری از مجموعه رفتارهای انسان که در جامعه پدیدار می شود، به دو گونه قابل تفسیر و برداشت است: برداشتی خوب و مثبت، و برداشتی بد و منفی. در تهمت، انسان از رفتار، گفتار یا حالت دیگری، برداشت بد و منفی می کند که البته این برداشت، گاه به خود رفتار باز می گردد به این معنا که خود رفتار، ناپسند و ناشایست تلقی می شود، و گاه از آن رفتار، صفات درونی و ویژگی های ناپسند برداشت می شود بی آن که خود رفتار بد و ناپسند باشد که در این صورت، رفتار، فقط به منزله آینه و نمای آن صفت درونی گرفته می شود؛ یعنی گاه تهمت درباره زشتی ذات عمل و خود رفتار است، و گاه عمل و رفتار پلی قرار داده می شود تا برخی از زشتی های درونی به شخص نسبت داده شود.2 . تفاوت سوءظن با تهمتهر گاه کسی از رفتار، گفتار یا حالات دیگران برداشت بدی داشته باشد، ولی این برداشت، فقط در درونش پنهان بماند و آشکار نشود، به سوءظن (بدگمانی) مبتلا شده است؛ ولی اگر برداشت ناشایستش را اظهار کرد، به رفتار او تهمت گفته می شود؛ پس تفاوت سوءظن و تهمت در آشکار کردن گمانی است که از رفتار دیگری برداشت شده است.3 . تفاوت بهتان با تهمتدر بهتان انسان می داند کسی که به او نسبت ناروا می دهد، کار نادرستی انجام نداده است؛ ولی از روی اغراض و خواسته های نفسانی، همانند دشمنی، کینه و حسد، صفت یا رفتار ناشایستی را به او نسبت می دهد؛ اما در تهمت، انسان برداشت خویش از رفتار دیگری را مدنظر قرار می دهد و او را متهم می سازد؛ در حالی که نمی داند این رفتار از او سر نزده است؛ برای نمونه اگر انسان، شخصی را با سلاح گرم در کنار مقتولی مشاهده کند و به او نسبت قتل بدهد؛ در حالی که می داند قاتل نیست، رفتارش بهتان نامیده می شود و اگر نداند او قاتل نیست، به رفتار او تهمت گفته می شود.سرچشمه تهمت، سوءظن است. بدگمانی به کردار، گفتار یا حالات دیگران ممکن است موجب شود شخص چه در حضور و چه در غیاب ایشان تهمت بزند؛ پس سوءظن می تواند به تهمت بینجامد؛ به این گونه که در سوءظن، برداشت انسان از عمل، سخن یا حالت دیگری، برداشتی بد در درون خود او است و ممکن است به سبب عواملی از درون انسان به بیرون تراوش کند؛ یعنی به دیگران اظهار شود که در این صورت به تهمت تبدیل می شود. د ) افترا1 . افترا در لغت و اصطلاح«افترا» از ماده «فری» در لغت، به معنای دروغ بزرگی که موجب تعجب شود. هم‌چنین به معنای قذف به زنا نیز آمده است.[طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج 1، ص 329، تهران، کتابفروشى مرتضوى، چاپ سوم، 1375ش.] در اصطلاح حقوقی عبارت است از: «نسبت دادن صریح عمل مجرمانه برخلاف حقیقت و واقع، به شخص یا اشخاص معین به یکی از طرق مذکور در قانون، مشروط بر این‌که صحت عمل مجرمانه نسبت داده شده، در نزد مراجع قضایی ثابت نشود».2 . افترا در شرع مقدس اسلاماما افترا در شرع مقدس اسلام با تحقیق و جست‌وجو در موارد کاربرد آن در روایات[ اشعرى قمى، احمد بن محمد بن عیسى، النوادر، ص 143، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1408ق.] و کتاب‌های فقهی[ خمینى موسوی، سید روح الله، تحریر الوسیلة، مترجم، اسلامى، على‌، ج 4، ص 185، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ بیست و یکم، 1425ق] در بیشتر موارد به معنای نسبت ناروای زنا و ارتباط نامشروع دادن به اشخاص می‌‌باشد. چنان‌‌که امام صادق(ع) فرمود: «امام علی(ع) حکم داد که افترا بستن سه گونه است: 1. مردى را متهم به زنا سازد، 2. بگوید مادرش زناکار است، 3. او را به غیر پدرش منتسب سازد، در این افترا، هشتاد تازیانه حدّ است».[ بروجرى، آقا حسین طباطبایى، منابع فقه شیعه‌، مترجمان: حسینیان قمى، مهدى، صبورى، محمد حسین‌، تهیه کننده: اسماعیل‌تبار، احمد، حسینى، سید احمدرضا‌، ج 30، ص 787، تهران، فرهنگ سبز‌، چاپ اول، 1429ق.‌] نکته پایانی :گاه سه کلمه بهتان تهمت و افترا در یک معنا به کار می روند؛ در حالی که این سه، هم از نظر لغوی و هم از لحاظ اصطلاحی با هم تفاوت دارند. بهتان، دروغ بستن؛ افترا دروغ بافتن؛ و تهمت، اظهار بدگمانی است. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه