حدیثی در کتاب مستدرک الوسائل هست که امام علی علیه السلام در نامه اش وضو را جوری دیگر شرح می دهد مثلا در قسمت مسح.. ... إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیُّ فِی کِتَابِ الْغَارَاتِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَبَایَةَ قَالَ کَتَبَ عَلِیٌّ ع إِلَی مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ مِصْرَ أَمَّا بَعْدُ إِلَی أَنْ قَالَ ع ثُمَّ الْوُضُوءُ فَإِنَّهُ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاةِ اغْسِلْ کَفَّیْکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ تَمَضْمَضْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اسْتَنْشِقْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اغْسِلْ وَجْهَکَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ یَدَکَ الْیُمْنَی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِلَی الْمِرْفَقِ ثُمَّ یَدَکَ الشِّمَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ إِلَی الْمِرْفَقِ ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَکَ ثُمَّ اغْسِلْ رِجْلَکَ الْیُمْنَی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ ثُمَّ اغْسِلْ رِجْلَکَ الْیُسْرَی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ فَإِنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّه ص هَکَذَا کَانَ یَتَوَضَّأُ قَالَ النَّبِیُّ ص الْوُضُوءُ نِصْفُ الْإِیمَان. مستدرک الوسائل،ج1،ص305و306،ر688 ط موسسة آل البیت علیهم السلام

پاسخ به این سوال شامل چند نکته است که بدانها اشاره می شود: نکته اول: این حدیث را میرزای نوری از کتاب الغارات نقل کرده است و آوردن این حدیث در کتاب مستدرک الوسائل توسط میرزای نوری، به منزله تایید حدیث نیست ایشان بعد از آوردن این حدیث توضیحی در این باره دارند که توجه به آن لازم و ضروری است. ایشان بعد از نقل حدیث می گوید: قلْتُ و رَوَاهُ الشَّیْخُ الْمُفِیدُ فِی أَمَالِیهِ، عَنْ أَبِی الْحَسَنِ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُبَیْشٍ الْکَاتِبِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیِّ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیِّ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ الْجَعْدِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِیِّ عَنْ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع مِثْلَهُ إِلَّا أَن فِیهِ وَ فِی أَمَالِی ابْنِ الشَّیْخِ کَمَا فِی الْأَصْلِ ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَکَ وَ رِجْلَیْک فَظَهَرَ أَنَّ مَا فِی الْغَارَاتِ مِنْ تَصْحِیفِ الْعَامَّةِ فَإِنَّهُمْ یَنْقُلُونَ عَنْه. مستدرک الوسائل،ج1،ص306 ط موسسة آل البیت علیهم السلام ترجمه: مانند این حدیث را شیخ مفید در امالی خود از ابی الحسن علی بن محمد بن حبیش الکاتب از حسن بن علی زعفرانی از ابی اسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی از عبدالله بن محمد بن عثمان از علی بن محمد بن ابی سعید از فضیل بن جعد از ابی اسحاق همدانی از امیرالمومنین (ع) آورده است الا اینکه در امالی شیخ مفید و شیخ طوسی به جای اینکه امر به شستن پای راست و پای چپ شده باشد بدین صورت آمده است که. .. ثم امسح راسک و رجلیک سپس میرزای نوری در ادامه می فرماید پس روشن می شود که آن چه در الغارات آمده است دچار تصحیف (تغییر متن کتاب) از جانب عامه شده است. گرچه مخالفین و کسانی که این شبهه را مطرح کرده اند، از ترس این که مکر و فریبشان در طرح شبهه رو نشود، این کلام میرزای نوری را که به دنبال روایت کتاب الغارات آمده نقل نکرده اند. نکته دوم:  بررسی سندی این روایت نشان می دهد که در سلسله راویان این حدیث یحیی بن صالح و مالک بن خالد اسدی هستند که هر دو مجهولند سند این نامه در کتاب الغارات از این قرار است: قال إبراهیم: فحدّثنا یحیی بن صالح قال: حدّثنا مالک بن خالد الأسدیّ عن [الحسن بن إبراهیم عن عبد اللَّه بن الحسن بن] الحسن بن علیّ بن أبی طالب علیهم السّلام عن عبایة.. ...(الغارات،ج1،ص228 ط انجمن آثار ملی) یحیی بن صالح، ابو زکریا: این راوی در نزد شیعه مجهول است و جالب آن که از حفاظ و علمای مخالفین بوده و از راویان دو کتاب صحیح مسلم و صحیح بخاری نیز می باشد. مالک بن خالد الاسدی: مجهول نکته سوم: همان طور که میرزای نوری هم در مستدرک بعد از نقل روایت فوق بیان می دارد, همین نامه با سند های دیگر و با نقل خود ابراهیم ثقفی (صاحب کتاب الغارات) در امالی طوسی و امالی شیخ مفید نقل شده و نه تنها سخنی از شستن پاها نیست بلکه امر به مسح پا در آن ها مشاهده می شود. قالَ أَخْبَرَنِی أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حُبَیْشٍ الْکَاتِبُ قَالَ أَخْبَرَنِی الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ الزَّعْفَرَانِیُّ قَالَ أَخْبَرَنِی أَبُو إِسْحَاقَ إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدٍ الثَّقَفِیُّ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ عُثْمَانَ قَالَ حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی سَعِیدٍ عَنْ فُضَیْلِ بْنِ الْجَعْدِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْهَمْدَانِیِّ قَالَ لَمَّا وَلَّی أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ ع مُحَمَّدَ بْنَ أَبِی بَکْرٍ مِصْرَ وَ أَعْمَالَهَا کَتَبَ لَهُ کِتَابا.. ..... ثُمَّ انْظُرْ إِلَی الْوُضُوءِ فَإِنَّهُ مِنْ تَمَامِ الصَّلَاةِ وَ تَمَضْمَضْ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اسْتَنْشِقْ ثَلَاثاً وَ اغْسِلْ وَجْهَکَ- ثُمَّ یَدَکَ الْیُمْنَی ثُمَّ یَدَکَ الْیُسْرَی ثُمَّ امْسَحْ رَأْسَکَ وَ رِجْلَیْکَ فَإِنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ ص یَصْنَعُ ذَلِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّ الْوُضُوءَ نِصْفُ الْإِیمَان.. ..... الامالی للمفید،صص260 – 267 ط کنگره ی شیخ مفید والامالی للطوسی،ص29 ط دار الثقافة همان طور که می بینیم در این روایت ( که خود ابراهیم ثقفی نیز در سلسله ی روات آن به چشم می خورد) امر به مسح پاها شده است و همه ی این ها ما را به این نتیجه می رساند که وجود عبارت مربوط به شستن پاها در کتاب الغارات یا از ناحیه ی راویان مجهول آن و به خصوص راوی عامی مذهب آن که از حفاظ و ثقات مخالفین شیعه بوده اضافه شده است و یا اینکه بعدا آن قسمت از متن دچار تغییر و تصحیف شده است. نکته چهارم: فارغ از تمام این مباحث تواتر و کثرت روایات مربوط به کیفیت وضوء و عدم حجت بودن وضوء به شیوه ی مخالفین در تعارض با این روایت است. به عبارت دیگر در مقابل این روایت، روایات متعدد داریم که وضو را مطابق با آن چه که شیعه در حال حاضر بدان عمل می کندف بیان کرده است. ضمن اینکه آیه قرآن هم به صراحت بر مسح پاها تاکید می کند بنابراین هر روایتی که در تعارض با روایات متواتر و صریح آیه قرآن باشد طبق احادیث مربوط به باب تعارض ادله، کنار گذاشته می شود. این روایت هم که در مقابل دیگر روایات مشهور و متواتر مربوط به وضو، حکم روایت شاذ و نادر را دارد طبق قاعده ی اصولی " الشاذ کالنادر والنادر کالمعدوم " چنین خبری ترک می شود و به آن عمل نمی شود. .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه