مقصود از این آیه که «اگر دعای شما نبود خداوند به شما اعتنایی نمی‌کرد» چیست؟ مگر خدای متعال از دعای بنده اطلاع ندارد؟

در آیه مورد پرسش می‌خوانیم: (قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً)؛[1] بگو: اگر دعایتان نباشد پروردگارم به شما ارج و منزلتی ننهد. شما تکذیب کردید و این کار، گریبان‌گیر شما خواهد شد. برای این‌که مقصود از آیه شریفه روشن شود، به تفسیر آن می‌پردازیم. این آیه شریفه؛ در حقیقت نتیجه‌ای است برای تمام سوره فرقان، و هم برای بحث‌هایی که در زمینه اوصاف (عباد الرحمن)[2] در آیات گذشته آمده است.[3] به همین دلیل، روی سخن را با پیامبر(ص) کرده می‌گوید: (قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ). (یعبؤا) از ماده (عبأ) به معنای سنگینی است،[4] و نیز گفته شده: معنای (ما عَبَأْتُ به) این است که: من به فلان چیز اعتنایی نکردم و باکم نشد.[5] ترجمه‌های مختلفی از آیه ارائه شده که در این‌جا با تأکید ویژه بر معنای لغوی (یعبؤا)، به دو ترجمه اشاره می‌شود: الف. (اگر دعایتان نباشد پروردگارم به شما ارجی و قدری ننهد). [6] ب. (اگر دعای شما نبود خداوند چه توجه و اعتنایی به شما داشت).[7] اگر به دو ترجمه بالا بنگریم، جز آن‌که یکی کلمه (ما) موجود در آیه را مای نفی گرفته و دیگری مای استفهام، تفاوت دیگری میان آنها مشاهده نمی‌شود؛ و هر دو در نهایت به یک معنا ختم می‌شوند؛ به این بیان که خدای تعالی خطاب به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: بی‌اعتنایی پروردگار به گنهکاران را اعلام کن و بگو که در صورت روی نیاوردن به دعا و عبادت، هیچ قدر و منزلتی نزد پروردگار نخواهند داشت. درباره معنای دعا در این‌جا احتمالاتی داده شده که به ذکر سه احتمال بسنده می‌شود: 1. دعا به همان معنای دعا کردن معروف است.[8] 2. دعا به معنای ایمان است.[9] 3. به معنای عبادت است.[10] به هر حال، ریشه تمامشان همان ایمان و توجه به پروردگار است. بنابر این، مفهوم این بخش از آیه چنین می‌شود: آنچه به شما وزن و ارزش و قیمت در پیشگاه خدا می‌دهد همان ایمان و توجه به پروردگار و بندگی او است؛[11] زیرا انسان در سایه پرستش، کمال معنوی و ارتقای روحی پیدا می‌کند و به همین جهت، مورد توجه خدا قرار می‌گیرد. سپس می‌افزاید: (شما آیات پروردگار و پیامبران خدا را دروغ شمردید، و این تکذیب دامان شما را خواهد گرفت، و از شما جدا نخواهد شد) (فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً). ممکن است چنین تصور شود که میان آغاز و پایان آیه تضادی وجود دارد و یا حداقل ارتباط و انسجام لازم دیده نمی‌شود، ولی با کمی دقت روشن می‌شود که منظور اصلی این است شما در گذشته آیات خدا و پیامبران او را تکذیب کردید اگر به سوی خدا نیائید و راه ایمان و بندگی او را پیش نگیرید هیچ ارزش و مقامی نزد او نخواهید داشت، و کیفرهای تکذیبتان قطعاً دامانتان را خواهد گرفت.[12] این روشن‌ترین تفسیر به نظر می‌رسد. در پایان، حدیثی در ارتباط با این آیه را از امام باقر(ع) نقل می‌کنیم: از آن‌حضرت سؤال کردند: (آیا بیشتر اوقات را به تلاوت قرآن بپردازیم و یا به دعا و مناجات)؟ امام در پاسخ فرمود: (بسیار دعا کردن افضل است و سپس آیه فوق را تلاوت فرمود).[13] .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/03

لینک کوتاه