چگونه می توان هم عدالت داشت و هم چند زن اختیار نمود؟

در آیه 3 سوره نساء به جهت ضرورت هایی که بود و برای رعایت حال مسلمانان در ارتباط با دختران یتیمی که تحت تکفل داشتند و مواردی این چنین، اجازه داده شد تا مردان مسلمان به شرط اطمینان از رعایت عدالت بین همسران، چند زن بگیرند. چون در این آیه رعایت عدالت به طور مطلق آمده بود، مسلمانان گمان کردند که باید در کلیه مواردی که مربوط به همسرداری است باید عدالت را رعایت کنند. یعنی هم در عمل و هم در احساس قلبی که به همسران خود دارند باید به عدالت رفتار نمایند. حال آن که تکلیف این نبود زیرا تکلیف باید به اندازه توان و مقدورات انسان باشد و مودت و احساسات قلبی از اختیار انسان خارج است، چرا که انسان به طور طبیعی کسانی را بیشتر از دیگران دوست دارد و برای وی کنترل این احساسات در قلب ممکن نیست. این مسئله در مورد همسران یک مرد هم رخ می‌دهد و ممکن است که مرد به یکی از زنان خود، گرایش بیشتر داشته باشد. خداوند با نازل کردن آیه 129، برای این که توهم مسلمانان رفع شود اعلام فرمود که محبت در اختیار شما نیست و نمی توانید در محبت عدالت بورزید حتی اگر بر رعایت عدالت در این مورد حریص هم باشید پس در مورد محبت سعی کنید همه توجه قلبی خود را در عمل، نثار یکی نکنید و بقیه را رها و معلق گردانید. پس حکم خداوند در آیه 3 سوره نساء به رعایت عدالت در اموری که فرد در آن قدرت دارد مثل رعایت عدالت در تقسیم نفقه و وقت و رعایت انصاف در محبت ورزیدن و به گونه ای عمل کردن که یکی احساس نکند همه قلب شوهر متعلق به اوست و دیگری احساس کند که در قلب شوهر هیچ جایگاهی ندارد و رها و معلق است. توضیح این بخش آخر این است که ممکن است که مرد یکی از همسران خود را بیشتر از دیگران دوست داشته باشد اما مطابق این آیه وظیفه دارد که به همه همسران خود در عمل به عدالت محبت کند، مثلا برای همه هدیه بگیرد.\r\nدر این مورد روایتی نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده است که طی آن برخی معاندین می‌خواستند از این دو آیه این گونه برداشت کنند که در احکام اسلام چندهمسری حرام و غیرممکن است چون فرد بنابه گفته خود قرآن نمی تواند عدالت را بین همسران رعایت کند: ابن ابی العوجاء از هشام بن حکم پرسید: مگر خدا حکیم نیست، پس چرا در جایی می‌فرماید: با زنانی که بر شما حلال هستند، ازدواج کنید: دو، سه یا چهار تا ولی اگر می‌ترسید که نتوانید بین آنان به عدالت رفتار کنید، یک زن بگیرید. ولی در جای دیگر می‌گوید: شما حتی اگر بخواهید و حریص هم باشید، نمی‌توانید بین زنان به عدل رفتار کنید. آیا این نوع سخن گفتن حکیمانه است؟ هشام که جوابی نداشت، به مدینه آمد و به محضر امام صادق شتافت. امام صادق علیه السلام از آمدن او در غیر وقت حج و عمره به مدینه تعجب کرد، ولى او عرض کرد که چنین سوالى پیش آمده است، امام علیه السلام در پاسخ فرمود: منظور از عدالت در آیه سوم سوره نساء عدالت در نفقه و رعایت حقوق همسرى و طرز رفتار و کردار است و اما منظور از عدالت در آیه 129، که امرى محال شمرده شده، عدالت در تمایلات قلبى است بنابراین تعدد زوجات با حفظ شرایط اسلامى نه ممنوع است و نه محال. هنگامى که هشام از سفر، بازگشت، و این پاسخ را در اختیار ابن ابى العوجاء گذاشت، او سوگند یاد کرد که این پاسخ از خود تو نیست. (بحرانی، البرهان، تهران، بنیاد بعثت، 1416 ق، ج 2، ص 17) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه