چه عواملی باعث شد که در دوران صفویه تشیع به یک باره به ایران وارد شود و این طور سریع شیوع پیدا کند در حالی که قبل از اون مردم ایران مذهب تسنن داشتند؟ چه چیزی باعث گرایش حکومت صفویه به تشیع شد؟ حکومت؟ سیاست؟ به دست گرفتن قدرت؟ گرفتن حکومت از دولت .....

تشیع، سوغات صفویه برای مردم ایران نیست. این طور نیست که همه ایرانیان سنی بودند و با آمدن صفویه تشیع وارد ایران شده باشد. وجود شیعیان و گرایش به تشیع از قرن ها قبل و از دوره امامان معصوم در ایران وجود داشته است. وجود شهر های شیعه نشین مانند قم، کاشان، سبزوار (بیهق)، مازندران (طبرستان) و مناطقی از آذربایجان و مانند آن و هم چنین گرایش زیاد به اهل بیت در ایالتی چون خراسان که بنی عباس در دوره امام صادق ـ علیه السلام ـ و قبل از آن از این گرایش در جهت قدرت گیری خود بهره بردند، دلیل بر این است که هم شیعیان زیادی و هم گرایش زیادی به اهل بیت در ایران وجود داشته است. گر چه اکثریت مردم اهل سنت بودند. از طرف دیگر وجود حوزه های علمیه شیعه و حضور علمای بزرگ شیعه در نقاط مختلف ایران نشان از وجود شیعیان دارد گر چه از اهل سنت کم تر بودند. به علاوه این که برخی از ایرانیان از نمایندگان ائمه در شهر خود بودند واحمد بن اسحاق در قم و ابن بابویه در تهران از آن جمله اند. از طرف دیگر قبل از روی کار آمدن صفویه در قرن دهم (907 ق)، حمله مغولان در اوایل قرن هشتم صورت گرفت. با نفوذ برخی علمای شیعه در دولت مغول، بسیاری از مغول ها و تعدادی از پادشاهان نسل دوم مغول به اسلام شیعی گرایش یافته و شیعه شدند. گر چه مذهب شیعه در جامعه ایران رسمی نشد اما در این دوره اهل سنت هم دوازده امامی اند. گرایش به اهل بیت و محبت به این بزرگواران قبل از صفویه در ایران حتی در میان اهل سنت موج می زد و بسیاری از بزرگان اهل سنت درباره تاریخ و سیره امامان کتاب مفصل نوشته اند. وجود دولت های شیعی مانند علویان طبرستان، در شمال ایران و آل بویه درتمام سرزمین پهناور ایران زمینه ساز گسترش شیعیان شدند. به علاوه دولت های کوچک شیعی که در مناطق مختلف به صورت دولت محلّی حکومت می کردند مانند دولت سربداران در بیهق و امثال آنها زمینه را برای گرایش همه مذاهب اسلامی اعم از شیعه و سنی به اهل بیت فراهم کرد و در آستانه دولت صفوی عموم ایرانیان مسلمان به برتری اهل بیت ایمان داشتند. بنابر این تا زمان صفویه شاهد رواج تشیع و گسترش فرهنگ اهل بیت و توسعه شیعیان هستیم اما چون دولت های حاکم بر ایران مشروعیت و حکم حکومتی خود را از خلیفه عباسی در بغداد می گرفتند یا به نوعی وابسته به آن بودند مذهب رسمی، مذهب اهل سنت بود. صفویه، شیعه را مذهب رسمی اعلام کرد نه این که تشیع را در ایران ایجاد کند. دولت صفوی برای این که قدرت خود را توسعه دهد و در دولت قدرتمند شرقی خود (دولت عثمانی) ادغام نشود و زیر سایه حکومت آن ها قرار نگیرد و مرزهای خود را با آن ها جدا نماید باید منبع مشروعیت خود را مستقل کند تا تکيه بر خلیفه عثمانی نداشته باشد. از طرفی گرایش صفویان صوفی به تشیع و ارادت آنها به اهل بیت هم قبل از ادعای قدرت و حکومت در آن ها وجود داشته است. صفویان با در نظر گرفتن اوضاع مذهبی ایران که عموم شیعیان و اهل سنت گرایش به اهل بیت داشتند گفتند حکومت، حق اهل بیت است و در این زمان که امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ غایب است حق حکومت با فقیهان شیعه است. بنابر این فقها که نمایندگان امام زمان هستند باید حاکم باشند اما در این زمان فعال ترین حوزه شیعه، حلّه و جبل عامل بود بنابر این از علمای بزرگ زمان خود خواستند تا با سفر به ایران زمینه ایجاد یک دولت شیعی را فراهم کنند. گر چه برخی فقها به ایران آمدند و شاهان صفوی در برخی نامه های خود حکومت را از آن آن ها دانسته اند اما دولت مردان صفوی حاکمیت خود را مشروط به اجازه نایبان امام زمان می دانستند. و بدون اجازه فقیه بزرگ زمان خود حکومت و قدرت را نامشروع می دانستند بنابر این شاهان صفوی ضمن ارادت به اهل بیت که واقعی بود می خواستند در رأس قدرت هم باشند و قدرتشان مورد تایید فقها که نایب امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ بودند باشد. در نتیجه در رأس قدرت ماندند اما گفتند ما به نمایندگی از فقها که نایب امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ هستند اداره امور را بر عهده می گیریم. فقهای شیعه میل زیادی به گسترش تشیع و ایجاد حکومت شیعی داشتند اما طبق موازین عقیدتی شیعه نمی توانستند سلطنت و پادشاهی را که نوعی حکومت طاغوتی و نامشروع بود تایید کنند بنابر این تصمیم گرفتند راه اصلاح در پیش گیرند یعنی پادشاهان صفوی را تایید نکردند. و سیستم پادشاهی را رد کردند ولی انجام برخی امور مربوط به مردم و اداره نهادها و سازمان های عام المنفعه را با اجازه فقیه جامع الشرایط به آن ها مجاز دانستند و برای حاکم صفوی شرایطی تعیین کردند. بحث چالش میان پادشاهان صفوی و فقهای آن دوره عمیق و طولانی است. آن ها گر چه در ظاهر بسیار روابط خوبی داشتند و از هم حمایت می کردند ولی عدم تایید پادشاهی توسط فقها و عدم کناره گیری شاهان صفوی از قدرت چالش مهم آنها بود. نتیجه: در ایران از زمان ورود اسلام، گرایش به اهل بیت شکل گرفت اما دولت حاکم در زمان فتح ایران از اهل بیت نبود. پس از خلافت امیر مؤمنان و روش عادلانه و برخورد آن حضرت با ایرانیان که نسبت به خلفای گذشته تفاوت کرد و آن حضرت تبعیض نژادی را که بر علیه ایرانیان در دوره خلفای پیشین بود برداشت از آن رو گرایش ایرانیان به اهل بیت بیشتر از گذشته شد. در دوره امویان نیز دشمنی امویان با ایرانیان یکی از علل مهم گرایش ایران به اهل بیت بود که سبب مهاجرت سادات به ایران می شد، و همین گرایش به اهل بیت سبب شدکه بنی عباس برای بر اندازی امویان شعار الرضا من آل محمد را مطرح کنند و موفق شدند. بر اساس این حقایق تاریخی می توان گفت که صفویان، شیعه را در ایران گسترش دادند. قبل از صفویان حکومت های شیعی بسیاری در ایران بودند برخی از حاکمان مغول در اواخر شیعه شدند و به نام اهل بیت و ائمه سکه زدند. بنابر این با آمدن شیعیان و قیام کنندگان علیه دولت های بنی امیه و بنی عباس به ایران زمینه گسترش شیعیان فراهم شد و حتی دولت هایی چون علویان طبرستان و آل بویه و برخی ایلخانان مغول و هم چنین دولت های محلّی شیعی یا با گرایش تشیع زمینه را فراهم کرد تا شاهان صفوی از این فرصت استفاده کرده و مذهب تشیع را مذهب رسمی اعلام کنند تا بین ایرانیان در مقابل دولت عثمانی هم بستگی ایجاد شود و حکومت مستقلی داشته باشند. البته گرایش مردم ایران اعم از شیعه و سنی و حتی صوفیان صفوی به اهل بیت و ارادت زیاد آن ها جای انکار ندارد. صفویان تنها کاری که کردند مذهب شیعه را رسمی اعلام کردند چنان که در عثمانی یک مذهب رسمی وجود داشت و هر کشوری یک مذهب رسمی دارد. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه