آیا می‌توان گفت عالم برزخ به مرتبه‌ی ملکوت و عالم قیامت مربوط به مرتبه‌ی جبروت است؟

علامه طباطبایی در این زمینه می‌فرمایند: )در فلسفه ثابت شده است که میان عالم جسم و جسمانیت و عالم اسمای خداوندی، دو عالم دیگر وجود دارد: عالم عقل و عالم مثال و هر موجودی ضرورتا به مبدأ خویش باز می‌گردد. همچنین ثابت شده است که عوالم از جسمانیات گرفته تا مبدأ اول و مبدأ کل، از نظر نقص و کمال، مراتب گوناگونی دارند، ولی در نفس وجود متطابقند؛ یعنی عالی به رتبه‌ی سافل نزول و سافل همچون آینه‌ای، صورت هر آنچه در مقابلش قرار گیرد، منعکس می‌کند و در نتیجه از عالی آن قدر ظاهر می‌شود که این آینه قبول و تحمل آن کند و نیز عالی بر حسب کیفیات ناقص یا کامل آینه، کیفیت می‌یابد. از دیگر مطالبی که اثبات شده است، آن که عالم مثال همچون برزخی است میان عقل مجرد و موجودات مادی. بنابراین عالم مثال موجودی است که ماده نیست و لیکن بعضی لوازم ماده همچون مقدار، شکل و عرض فعلی را داراست.( (انسان از آغاز تا انجام، ص 77) در فلسفه و عرفان، اصطلاحا عالم عقل را عالم تجرد یا جبروت، عالم مثال را عالم برزخ یا ملکوت و عالم ماده را عالم شهادت یا ناسوت نیز می‌خوانند. به علاوه، لازم به ذکر است که: )عوالم سه گانه‌ی تجرد، مثال و ماده، به نحو علت و معلول، متجلی و جلوه، ظاهر و مظهر و محیط و محاط، بوده است و بر یکدیگر مرتبه دارند، از این که جدا از هم و منفصل از یکدیگر باشند. پس باطن عالم ماده، عالم مثال، مثال، محیط بر ماده و باطن و اصل عالم مثال، عالم تجرد است و تجرد محیط بر مثال، به نحو احاطه‌ی علت بر معلول است.( (محمد شجاعی، بازگشت به سوی خدا، ص 218 و علامه طباطبایی، منبع پیشین، ص 106 - 108) بیان بالا صرفا توضیح مطلب بود، اما اثبات این عوالم بر اساس مبانی فلسفی، نیاز به مباحث بسیار پیچیده و تخصصی دارد که در این جا فرصت نیست. به طور کوتاه اشاره می‌کنیم که عرفا به دو قوس نزول و صعود معتقدند. در قوس نزول، عالم از ذات خدا، مرتبه‌ی احدیت و واحدیت آغاز می‌شود، سپس تجلی اسما و صفاتی، سپس عالم تجرد )جبروت(، بعد عالم مثال )برزخ( و در نهایت به عالم ماده و طبیعت می‌رسد و در قوس صعود، انسان همه‌ی این مراتب را دوباره به سوی خدا طی می‌کند. این مطلبی بود که در عرفان مطرح شده بود، اما در میان فلاسفه نیز وجود عالم تجرد از زمان فارابی و ابن‌سینا اثبات شده بود. اثبات عقلی عالم مثال در قوس نزول را اول بار شیخ اشراق شیخ اشراق انجام داد و هنر ملاصدرا این بود که توانست با براهین فلسفی خود، وجود عالم مثال‌ در قوس صعود را که در اثر حرکت جوهری انسان پدید می‌آید، به اثبات رساند. به هر حال ورود در این مباحث، نیاز به آشنایی با مباحث فلسفی دشواری دارد که از عهده‌ی این کتاب خارج است. (بهترین منبع برای این مباحث، تعالیم ملاصدرا است در جلد نهم اسفار اربعة) .

موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/03

لینک کوتاه